Máy bay không người lái nhỏ mang lại cho Ukraine lợi ích lớn chưa từng có trước Nga

Trên những con phố tuyết của thị trấn Trostyanets, miền bắc Ukraine, hệ thống tên lửa Nga bắn rocket liên tục. Xe tăng và xe quân sự đậu ở hai bên hệ thống pháo nổ, được bố trí giữa các ngôi nhà và gần hệ thống đường sắt thị trấn này.

Bay lơ lửng trên cao hàng chục mét và ghi lại vụ tấn công từ Nga là máy bay không người lái của Ukraine. Máy bay không người lái không phải là một hệ thống quân sự tinh vi mà là một cỗ máy thương mại nhỏ mà nhiều người có thể mua.

Kể từ khi Nga tấn công Ukraine vào cuối tháng 2.2022, máy bay không người lái với đủ hình dạng và kích cỡ đã được cả hai bên sử dụng trong cuộc xung đột.

Theo tờ Wired, các máy bay không người lái quân sự lớn có thể được sử dụng để giám sát trên không và tấn công các mục tiêu trên mặt đất. Ngược lại, các máy bay không người lái thương mại nhỏ có thể được điều khiển bởi nhiều người mà không cần sự đào tạo cụ thể nào và được mang theo trong một chiếc hộp cỡ vali. Trong khi cả loại lớn và nhỏ được sử dụng ở các cuộc xung đột trước đây, quy mô sử dụng máy bay không người lái thương mại nhỏ hiện nay tại Ukraine là chưa từng có.

Các video về máy bay không người lái được chia sẻ, đăng lên mạng xã hội mô tả sự tàn khốc về những gì xảy ra trong các trận chiến. Máy bay không người lái đã ghi lại hình ảnh cuộc giao tranh tại thành phố Bucha bị phá hủy của Ukraine, với hàng loạt xe tăng di chuyển trên các đường phố và quân đội di chuyển cùng với chúng. Máy bay không người lái thương mại giúp các nhà báo ghi lại cảnh hoang tàn ở Kyiv và Mariupol, với các tòa nhà cháy rụi trở thành đống đổ nát.

Các video trên máy bay không người lái cho thấy quân đội Ukraine đang pháo kích vào các vị trí của Nga, theo dõi chuyển động của họ trong thời gian thực và phục kích binh sĩ Nga.

Trong một video, máy bay không người lái phát hiện ra các phương tiện quân sự của Nga đang bỏ lại quân đội ở đằng sau. Họ chạy theo phương tiện vận tải trong tuyết.

Ở một cảnh khác, máy bay không người lái bay lơ lửng trên không ghi lại cảnh một chiếc trực thăng bị bắn hạ khi bay ngang qua.

Valerii Iakovenko, người sáng lập công ty máy bay không người lái DroneUA (Ukraine), cho biết: “Máy bay không người lái đã thay đổi cách thức cuộc chiến diễn ra. Đó là công cụ tình báo, thu thập và chuyển dữ liệu về chuyển động hoặc vị trí của quân địch, điều chỉnh hỏa lực pháo binh. Tất nhiên, nó cũng phục vụ cho các hoạt động tìm kiếm và cứu nạn".

Valerii Iakovenko ước tính rằng các lực lượng Ukraine đang vận hành hơn 6.000 máy bay không người lái để do thám và cho biết chúng có thể liên kết với hệ thống vệ tinh Starlink của SpaceX để tải lên các cảnh quay. Ông nói: “Vào 2014 (năm Nga sáp nhập Crimea – PV), máy bay không người lái đã trở thành tâm điểm chú ý của các đơn vị tình báo, nhưng quy mô của chúng không thể so với những gì chúng ta thấy ngày nay”.

Cả Ukraine và Nga đều đã sử dụng máy bay không người lái quân sự trong chiến tranh. Ukraine nhận tài trợ máy bay không người lái từ Mỹ. Các máy bay không người lái quân sự này thường có thể bay ở độ cao lớn trong thời gian dài và bắn vào các mục tiêu, bao gồm cả tàu. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu cho biết việc sử dụng các máy bay không người lái thương mại nhỏ với số lượng cao như vậy là rất nổi bật.

Những chiếc máy bay không người lái này, đôi khi có thể mỏng manh và không thể bay xa khỏi người điều khiển hoặc trên không thời gian dài, đã mang lại lợi thế chiến thuật trong một số trường hợp.

Máy bay không người lái thương mại từng được sử dụng trong các cuộc xung đột trước đây, chẳng hạn tại Syria, nhưng không rộng rãi như ở Ukraine bây giờ.

Nhà nghiên cứu máy bay không người lái Faine Greenwood đã theo dõi và ghi lại gần 350 tình huống máy bay không người lái của người tiêu dùng được sử dụng ở Ukraine, với video được chia sẻ trên Twitter, Telegram, YouTube và các phương tiện truyền thông xã hội khác.

Nhiều đoạn video, mà Faine Greenwood lập bản đồ, được ghi lại bởi lực lượng quân sự, nhưng một số khác do dân thường và nhà báo quay.

Các tình huống được ghi nhận có thể chỉ là một phần nhỏ của việc sử dụng máy bay không người lái ở Ukraine.

Valerii Iakovenko nói rằng ngoài việc thu thập cảnh quay về cuộc chiến, máy bay không người lái đang được sử dụng để kiểm tra các tòa nhà bị tấn công và giúp khôi phục các nguồn cấp điện bị hư hỏng.

Ulrike Franke, thành viên chính sách cấp cao tại Hội đồng quan hệ đối ngoại châu Âu, người nghiên cứu việc sử dụng máy bay không người lái trong chiến tranh, nói: “Bạn có được khả năng giám sát trên không giá rẻ hoặc thậm chí là khả năng tấn công bằng cách sử dụng chúng. Máy bay không người lái cho phép quân đội trên mặt đất ngay lập tức khảo sát lực lượng xung quanh họ, nhắm lại mục tiêu của vũ khí và thực hiện hành động có thể ngăn chặn các bước tiến kẻ thù hoặc cứu mạng người. Bạn có những cá nhân hoặc nhóm dân quân nhỏ đột nhiên có khả năng giám sát trên không của riêng họ — đó là điều mà 10 năm trước sẽ không có. Chắc chắn đã có những bước tiến về mặt chiến thuật và những chiến thắng về mặt chiến thuật vì điều đó”.

Ngoài việc cung cấp khả năng giám sát trực tiếp có thể đóng góp vào thông tin tình báo, các video được quay bằng máy bay không người lái của người tiêu dùng có thể góp phần vào trách nhiệm giải trình sau khi chiến tranh kết thúc.

Đứng đầu trong số các máy bay không người lái thương mại đang được sử dụng ở Ukraine là của công ty DJI Technology Co (Trung Quốc), đặc biệt là dòng Mavic.

Máy bay không người lái của người tiêu dùng được coi là một trong những loại máy bay dễ mua và dễ bay nhất.

Faine Greenwood cho biết cả lực lượng Ukraine và Nga đều sử dụng máy bay không người lái. Đầu cuộc chiến, các nhà chức trách Ukraine cáo buộc DJI Technology Co cho phép lực lượng Nga sử dụng hệ thống phát hiện máy bay không người lái của họ để nhắm mục tiêu vào quân đội, dù công ty phủ nhận mạnh mẽ điều này và không có bằng chứng chắc chắn nào được đưa ra.

Cuối tháng 4.2022, DJI Technology Co đã thông báo tạm ngừng bán hàng ở cả Nga và Ukraine. Công ty liên tục cho biết không tiếp thị các sản phẩm của mình cho mục đích quân sự và từ chối cho phép thực hiện các sửa đổi cho phép sử dụng như vậy.

“DJI thực hiện hành động này không phải để đưa ra tuyên bố về bất kỳ quốc gia nào, mà là để đưa ra tuyên bố về các nguyên tắc của chúng tôi. DJI phản đối mọi hành vi sử dụng máy bay không người lái của mình để gây hại và đang tạm ngừng bán hàng ở hai quốc gia này để giúp đảm bảo không có ai dùng máy bay không người lái của chúng tôi trong chiến đấu”, Adam Lisberg - phát ngôn viên DJI Technology Co nói.

Bất chấp DJI Technology Co phản đối việc quân sự hóa các sản phẩm của mình, các máy bay không người lái đã được vũ khí hóa trong chiến tranh.

Samuel Bendett, cố vấn của tổ chức nghiên cứu phi lợi nhuận CNA, người tập trung vào Nga cùng các hệ thống quân sự tự quản và không người lái, cho biết: “Tôi không nghĩ mọi người lại mong đợi máy bay không người lái DJI thương mại được sử dụng ở quy mô như vậy. Điều này đặt ra câu hỏi liệu có thể ngăn chặn hoàn toàn sự phổ biến của máy bay không người lái trong bất kỳ cuộc xung đột nào hay không”.

Các tổ chức từ thiện, công ty và cá nhân đã quyên góp máy bay không người lái tiêu dùng từ khắp nơi trên thế giới cho lực lượng Ukraine.

Faine Greenwood nhận thấy quân đội Nga cũng đang được tài trợ máy bay không người lái. Ông cũng chỉ ra các tin nhắn Telegram cho thấy các chiến binh thân Nga đang thảo luận về việc sử dụng máy bay không người lái thương mại.

Dù việc sử dụng máy bay không người lái của người tiêu dùng trong các cuộc xung đột không phải là mới, chúng không được thiết kế cho môi trường thù địch.

Samuel Bendett cho biết: “Nhược điểm của những chiếc máy bay không người lái này là chúng không đạt tiêu chuẩn quân sự” và nói thêm rằng chúng có thể bị nhắm mục tiêu bởi công nghệ chống máy bay không người lái được thiết kế để đưa chúng ra khỏi bầu trời.

Các chuyên gia nói chưa từng chứng kiến nhiều vụ máy bay không người lái bị bắn từ trên trời như dự đoán, đặc biệt là bởi các lực lượng của Nga.

Samuel Bendett nói: “Việc điều khiển một chiếc máy bay không người lái thương mại đơn giản trong cuộc xung đột cũng khiến các nhà khai thác gặp nguy hiểm”.

Dân thường, nhà báo và nhân viên nhân đạo sử dụng máy bay không người lái ở Ukraine đang chịu nhiều rủi ro hơn khi sử dụng máy bay không người lái của người tiêu dùng, Faine Greenwood cho biết thêm.

“Vấn đề lớn với máy bay không người lái của người tiêu dùng và các khu vực xung đột, mà các nhân viên cứu trợ nhân đạo rất ý thức, là bạn không thể phân biệt chúng. Chúng trông giống hệt nhau”, ông nói.

Máy bay không người lái được dân thường sử dụng trông không khác gì chiếc tương tự được điều khiển bởi một người lính.

Điều này đồng nghĩa là xuất hiện các câu hỏi về những gì sẽ xảy ra theo luật nhân đạo nếu người dùng máy bay không người lái bị nhắm mục tiêu, Greenwood nói.

“Điều gì sẽ xảy ra nếu một nhân viên cứu trợ đang điều khiển một chiếc máy bay không người lái và người ta cho rằng đó là một chiếc được sử dụng bởi một chiến binh, do đó đây là mục tiêu hợp lệ và tôi sẽ giết người này?”, ông đặt câu hỏi.