Thủy sản khó khăn hơn dự kiến, kỳ vọng gì từ thị trường Trung Quốc?

Kinh tế Mỹ bất ổn, giá xăng dầu và giá điện đã hạ nhưng giá thực phẩm vẫn cao. Người dân Mỹ, nhất là tầng lớp thu nhập thấp đã phải thay đổi khẩu phần ăn và các kênh mua thực phẩm. Đã xuất hiện xu hướng nhiều người tiêu dùng cân nhắc chọn thịt gà, thịt bò hoặc thịt lợn để thay thủy sản. Các cửa hàng tạp hóa có những chương trình hạ giá thường đạt sự tiêu thụ tốt hơn các kênh siêu thị lớn. Ngày càng nhiều người dân lựa chọn phương thức mua thực phẩm về nhà tự nấu để tiết kiệm chi tiêu.

Việc chỉ đạt hơn 1,8 tỉ USD, và doanh số âm 27% trong quý 1 năm nay cho thấy diễn biến thị trường thủy sản đang khó khăn hơn dự kiến. Bức tranh xuất khẩu thủy sản có thể sáng dần lên trong quý 2 và kỳ vọng sẽ phục hồi tốt hơn từ quý 3 khi thị trường Trung Quốc có sự khởi sắc rõ nét hơn và các doanh nghiệp thủy sản có sự điều chỉnh cơ cấu sản phẩm và thị trường phù hợp bối cảnh năm 2023.

Diễn biến của thị trường lớn nhất (là Mỹ) đã tác động mạnh đến kết quả xuất khẩu thủy sản Việt Nam và tình hình kinh doanh của nhiều doanh nghiệp. Với 283 triệu USD, giảm 51% trong quý 1, Mỹ không còn là thị trường thủy sản số 1 của Việt Nam.

Nhật Bản đã vượt Mỹ trở thành thị trường nhập khẩu lớn nhất của thủy sản Việt Nam, mặc dù thủy sản Việt xuất khẩu sang thị trường này giảm 7%, chỉ đạt trên 322 triệu USD trong quý 1/2023. Cơ cấu thủy sản xuất khẩu sang Nhật Bản đang nghiêng nhiều về các mặt hàng hải sản như mực, cá nục, cá minh thái, cá ngừ, cá song.

Nhật Bản là thị trường tiêu thụ hải sản lớn nhất của Việt Nam hiện nay, chủ yếu ở phân khúc cá biển, trong đó có phần đáng kể cá nguyên liệu nhập khẩu từ Nhật về Việt Nam gia công xuất khẩu trở lại nước này. Do đó, xuất khẩu hải sản sang Nhật Bản tăng 10%. Trong khi đó, xuất khẩu các sản phẩm hải sản Việt sang các thị trường lớn khác là Mỹ, Hàn Quốc, Trung Quốc, EU đều giảm từ 6 - 45%...

Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) cho biết Trung Quốc mở cửa thị trường là sự trông đợi của doanh nghiệp thủy sản, hy vọng bù đắp sự sụt giảm của các thị trường lớn khác. Hai tháng đầu năm nay, nhập khẩu thủy sản của Trung Quốc từ các nước tăng 32% đạt trên 560 nghìn tấn, trị giá hơn 2,7 tỉ USD, tăng 20%.

"Như vậy, nhu cầu tiêu thụ rõ ràng đang tăng lên nhưng giá nhập khẩu vào thị trường này giảm đã ảnh hưởng đến doanh số của Việt Nam. Riêng cá tra, trong 2 tháng đầu năm nay, Trung Quốc nhập khẩu 18,4 nghìn tấn với giá trung bình 2,15 USD/kg, giảm 7% so với cùng kỳ năm 2022", VASEP nhận định. Do vậy, tới hết quý 1 năm nay, xuất khẩu thủy sản sang Việt Nam sang thị trường này vẫn thấp hơn 27% so với cùng kỳ năm ngoái.

Thị trường EU cũng giảm 29% trị giá nhập khẩu thủy sản Việt Nam trong quý 1, chỉ đạt 210 triệu USD. Xuất khẩu tôm và các sản phẩm hải sản sang EU đều giảm từ 7 - 50%, riêng xuất khẩu cá tra ổn định hơn, nhờ tăng xuất khẩu sang thị trường Đức.

Xuất khẩu sang Top 5 thị trường lớn nhất trong khối EU gồm Đức, Hà Lan, Bỉ, Ý và Tây Ban Nha đều giảm từ 4 - 44% so với cùng kỳ. Tuy nhiên, nhiều thị trường nhỏ, đặc biệt các nước thuộc khu vực Đông Âu vẫn tăng nhập khẩu thủy sản Việt Nam, nhất là sản phẩm cá tra. Cụ thể, xuất khẩu thủy sản sang Ba Lan tăng 49%, sang Lithuania tăng 29%, sang Phần Lan tăng gần 4 lần, sang Romania tăng 17%...

Quý 1 năm nay, hầu hết các doanh nghiệp xuất khẩu tôm, cá tra đều bị sụt giảm mạnh về giá trị xuất khẩu do khó khăn về thị trường và áp lực chi phí đầu vào quá cao của ngành tôm, cá tra như giá thức ăn, con giống... dẫn đến giá nguyên liệu cao. Đặc biệt, những doanh nghiệp có thị trường truyền thống và chủ lực là Mỹ bị tác động giảm nhiều nhất.

Các doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu hải sản cũng khó khăn vì thiếu nguyên liệu trong nước và lại thêm khó về thị trường EU nên nhiều doanh nghiệp bị sụt giảm doanh số. Tuy nhiên, một số doanh nghiệp vẫn có doanh thu cao hơn so với cùng kỳ nhờ đẩy mạnh hoạt động chế biến gia công các mặt hàng hải sản khai thác, nhất là các loài cá biển.

Bức tranh xuất khẩu thủy sản có thể sáng dần lên trong quý 2 và kỳ vọng sẽ phục hồi tốt hơn từ quý 3 khi thị trường Trung Quốc có sự khởi sắc rõ nét hơn và các doanh nghiệp thủy sản có sự điều chỉnh cơ cấu sản phẩm và thị trường phù hợp bối cảnh năm 2023.

Năm 2023, ngành thủy sản phấn đấu đạt kim ngạch xuất khẩu 10 tỉ USD. Để đạt được mục tiêu này, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo các bộ ngành sớm vào cuộc tháo gỡ khó khăn, hỗ trợ doanh nghiệp thực chất và kịp thời.

Ông Trương Đình Hòe, Tổng thư ký VASEP cho rằng các doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu thủy sản cần tập trung vào sản phẩm đảm bảo an toàn thực phẩm cao, lưu ý xu hướng tiêu dùng và nâng giá trị sản phẩm.

Trong khi các nước đối thủ như Ấn Độ, Ecuador tập trung vào sản phẩm sơ chế, thì những kết quả đạt được của Việt Nam trong thời gian qua là nhờ các doanh nghiệp chú trọng các mặt hàng có giá trị gia tăng cao.

Theo ông Hòe, xu hướng tiêu dùng thế giới đang tập trung vào các sản phẩm tốt cho sức khỏe, thân thiện môi trường và thúc đẩy kinh tế tuần hoàn. Vì thế, ngành thủy sản cần phát triển theo mô hình kinh tế xanh, chú trọng nuôi trồng bền vững, như mô hình tôm lúa, tôm rừng… tạo các sản phẩm nuôi bền vững thuyết phục khách hàng thế giới. Mặt khác, cần chú trọng chế biến các sản phẩm mới từ các phụ phẩm, tăng tính cạnh tranh cho thủy sản Việt Nam.

Cần tận dụng hơn nữa ưu đãi thuế quan của các hiệp định thương mại tự do để giữ được vị thế cạnh tranh trên thị trường thế giới; tích cực tham gia các hội chợ thủy sản quốc tế, tham gia các chương trình giao thương giữa doanh nghiệp với doanh nghiệp để tìm kiếm đối tác, tăng đơn hàng.