Tham gia Sáng kiến minh bạch khai thác khoáng sản: Việt Nam còn đợi đến bao giờ?

Hiện nay, đã có 51 quốc gia thực thi EITI, với 305 báo cáo EITI cấp quốc gia được công bố với tổng giá trị dòng tiền lên đến 1.900 tỉ đô la Mỹ. Trong khu vực, nhiều nước cũng đã tham gia như Indonesia, Myanmar, Philippines, Đông Timor…trong khi hơn 10 năm nay, Việt Nam vẫn đứng ngoài cuộc. Mặc dù, tham gia vào đây, Việt Nam sẽ thu được rất nhiều lợi ích.

Thứ nhất, EITI cung cấp thông tin đầu vào hiệu quả cho việc xây dựng và hoàn thiện pháp luật về khoáng sản của Việt Nam. Điều này là đặc biệt quan trọng khi nhiều báo cáo của các tổ chức quốc tế cho thấy pháp luật về khoáng sản của Việt Nam vẫn còn nhiều khiếm khuyết đáng lo ngại.

Thứ hai, EITI giúp nhà nước kiểm soát tốt hơn hoạt động khai thác khoáng sản, từ đó giảm thất thoát, lãng phí tài nguyên, tăng thu cho ngân sách. Kinh nghiệm của Nigieria cho thấy, nước này đã tránh thất thu khoảng 1 tỉ đô la Mỹ mỗi năm nhờ thực thi EITI.

Thứ ba, EITI giúp các cơ quan nhà nước chủ động hơn trong việc thực thi pháp luật, đặc biệt là chống xuất khẩu lậu khoáng sản. Hiện nay, số liệu thống kê về kim ngạch xuất khẩu từ Việt Nam sang Trung Quốc có chênh lệch gần 5 tỉ đô la. Theo một số chuyên gia, xuất khẩu lậu khoáng sản chiếm phần không nhỏ trong con số chênh lệch đó.

Thứ tư, EITI tạo diễn đàn minh bạch, tin tưởng lẫn nhau giữa các cơ quan nhà nước, doanh nghiệp và người dân trong hoạt động khai thác khoáng sản, từ đó giảm xung đột xã hội, củng cố an ninh trật tự, tăng cường niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước.

Thứ năm, EITI giúp các doanh nghiệp giảm rủi ro khi khai thác khoáng sản, giảm chi phí không chính thức, đồng thời tăng cường uy tín và vị thế của doanh nghiệp Việt Nam trên trường quốc tế, giúp doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận các thị trường của các nước phát triển, tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Thứ sáu, EITI giúp tăng cường vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế, tạo lập niềm tin của doanh nghiệp trong và ngoài nước, từ đó thu hút đầu tư một cách ổn định, lâu dài vào các dự án chế biến sâu khoáng sản, đáp ứng mục tiêu quản trị tài nguyên quốc gia.

Thứ bảy, EITI giúp tăng cường trách nhiệm xã hội và môi trường của doanh nghiệp nơi có mỏ khoáng sản, từ đó tạo thêm việc làm cho lao động trong nước, góp phần bảo vệ môi trường và thực hiện mục tiêu xóa đói giảm nghèo.

Để giải đáp các ý kiến lo ngại khi tham gia EITI Việt Nam phải công bố các thông tin thuộc diện bí mật nhà nước, VCCI cho biết, tiêu chuẩn EITI rất linh hoạt, cho phép các quốc gia lựa chọn thực hiện từng lĩnh vực, theo từng loại khoáng sản, từng giai đoạn của quy trình khoáng sản… phù hợp với nhu cầu và khả năng của quốc gia đó. Do đó, Việt Nam không cần bắt buộc công bố các thông tin liên quan đến bí mật Nhà nước.

"Với những lý do đó, VCCI đề nghị Thủ tướng Chính phủ xem xét quyết định việc Việt Nam tham gia EITI. VCCI tin rằng bằng việc đưa ra quyết định này, Thủ tướng Chính phủ sẽ đưa ra một thông điệp mạnh mẽ của Chính phủ về minh bạch, công khai, hiệu quả và tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế, trước hết trong lĩnh vực khai thác khoáng sản", ông Vũ Tiến Lộc cho hay.

Về những nghi ngại liên quan đến năng lực của các doanh nghiệp Việt Nam trong việc thực hiện EITI, VCCI nếu ví dụ, tại Mông Cổ, một quốc gia giàu tài nguyên và phụ thuộc nhiều vào ngành khoáng sản trong khu vực Châu Á, chi phí để vận hành EITI là 200 nghìn USD mỗi năm (tương đương khoảng 4,4 tỉ đồng). Văn phòng EITI tại Mông cổ chỉ có 7 nhân viên thường trực. Do đó, vấn đề năng lực doanh nghiệp Việt Nam là không đáng lo ngại.

Đồng quan điểm, ông Phạm Quang Tú, Trưởng nhóm Oxfam cũng dẫn trường hợp Myanmar cho biết, một ủy ban EITI tại đây chỉ có 5 người, nếu có phình to cũng chỉ lên đến 10 người là cùng. Theo tính toán của tổ chức Adam Smith International, chi phí để thực hiện EITI ở Việt Nam chỉ khoảng 420.000 USD (tương đương 9,2 tỉ đồng).

Tại Nghị quyết số 71/NQ-CP ngày 5.8.2005 về phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 7, Chính phủ đã giao Bộ Công Thương "báo cáo Thủ tướng Chính phủ về khả năng Việt Nam tham gia Sáng kiến minh bạch ngành khai khoáng (EITI) trong tháng 8.2016".

Phát biểu kết luận phiên họp trên, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc chỉ đạo: "Phải khai thác sử dụng tài nguyên khoáng sản hiệu quả hơn, minh bạch hơn, trách nhiệm hơn. Nhiều nước tham gia Sáng kiến minh bạch ngành công nghiệp khai khoáng giúp các nước giàu tài nguyên tăng thu được hàng trăm triệu USD. Yêu cầu Bộ Công thương sớm báo cáo về khả năng Việt Nam tham gia sáng kiến này”.

TS Nguyễn Thành Vạn, Trưởng ban tư vấn phản biện Tổng hội Địa chất Việt Nam cho rằng: “Nếu tham gia EITI, chúng ta chỉ có tốt lên, không mất gì cả. Cá nhân tôi 10 năm qua vẫn ủng hộ điều này”.

TS Lê Đăng Doanh, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương cũng nhận định, EITI là một sáng kiến tuyệt vời. Nhiều nước như Mông cổ, Myanmar đã làm được mà ta lại chưa thì rõ ràng ở đây có một số nhóm lợi ích đang ngăn cản điều đó. Bộ Công thương nên chuyển việc xem xét EITI sang cho Bộ Tài nguyên Môi trường làm, vì cơ quan này đang quản lý phần lớn số liệu mà EITI yêu cầu đưa vào báo cáo.