Nhiều khó khăn trong thực hiện chiến lược tăng trưởng xanh ở Việt Nam

Khung chính sách chưa rõ ràng

Theo Trung tâm Thông tin và Dự báo kinh tế - xã hội quốc gia (NCIF), Bộ KH-ĐT, sau gần 8 năm kể từ khi phê duyệt, việc thực hiện chiến lược tăng trưởng xanh đã đạt được nhiều kết quả tích cực. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đạt được, việc thực hiện chiến lược tăng trưởng xanh còn gặp phải một số những khó khăn, làm cản trở việc hoàn thành các mục tiêu đề ra.

Cụ thể, khung chính sách liên quan tới thực hiện chiến lược tăng trưởng xanh chưa được hoàn thiện, thống nhất và rõ ràng.

Theo đó, bộ tiêu chí sử dụng để lập kế hoạch, theo dõi, đánh giá tình hình thực hiện chiến lược tăng trưởng xanh ở cấp quốc gia, ngành, địa phương là đặc biệt cần thiết nhưng chưa được ban hành.

Hiện nay, có nhiều chỉ tiêu trong chiến lược tăng trưởng xanh chưa được thể chế hóa, tức là chưa có trong hệ thống chỉ tiêu thống kê hoặc chưa có hướng dẫn về khái niệm, cách tính toán, phương pháp thu thập số liệu và chế độ báo cáo của cơ quan thẩm quyền. Điều này gây khó khăn trong việc đánh giá kết quả thực hiện của chiến lược.

Bên cạnh đó, trong các văn bản hướng dẫn lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm, hàng năm phần hướng dẫn về biến đổi khí hậu và tăng trưởng xanh chỉ mang tính chất định hướng, chưa có nội dung hướng dẫn các mục tiêu và chỉ tiêu cụ thể; thiếu hướng dẫn về các giải pháp, cân đối nguồn lực thực hiện chiến lược.

Hơn nữa, hiện nay Luật Đầu tư công chưa quy định cụ thể yêu cầu về sử dụng các tiêu chuẩn, quy chuẩn “xanh” vào lập hồ sơ dự án đầu tư cũng như chưa quy định việc thẩm định xu hướng tăng trưởng xanh của các dự án đầu tư công trong quy trình lập, thẩm định và quyết định đầu tư.

Một số lĩnh vực được đề cập trong chiến lược tăng trưởng xanh như năng lượng tái tạo, sản xuất xanh, tiêu dùng bền vững chưa có khung chính sách và pháp luật hoàn chỉnh.

Bên cạnh đó, các chính sách khuyến khích đầu tư trong lĩnh vực tăng trưởng xanh, bảo vệ môi trường (hỗ trợ vốn, đất đai, miễn giảm thuế, phí) cũng chưa cụ thể nên chưa có tác dụng khuyến khích các thành phần kinh tế đầu tư với quy mô lớn.

Ngoài ra còn là sự thiếu đồng bộ, thống nhất trong các chính sách liên quan đến triển khai thực hiện chiến lược tăng trưởng xanh. Cụ thể như chiến lược phát triển bền vững hay chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu về các mục tiêu và nội dung nhiệm vụ thực hiện của các chiến lược này hầu như trùng lặp, tương tự nhau về các vấn đề giảm phát thải, sử dụng hiệu quả tài nguyên, sản xuất và tiêu dùng xanh.

Điều này dẫn đến việc tổ chức thực hiện chồng chéo, nguồn lực về nhân lực, tài chính và tài nguyên bị phân tán cho nhiều mục tiêu, dàn mỏng, hiệu quả không cao.

Nguồn lực tài chính, nhận thức hạn chế

Theo NCIF, nguồn lực trong nước, đặc biệt là ngân sách nhà nước cho tăng trưởng xanh là rất hạn chế. Theo tính toán của Bộ KH-ĐT, để đạt được mục tiêu đề ra là vào năm 2020 giảm cường độ phát thải khí nhà kính 8-10% so với mức năm 2010, giảm tiêu hao năng lượng tính trên GDP từ 1-1,5% mỗi năm, Việt Nam cần tới 30 tỉ USD; trong đó 70% sẽ huy động từ khu vực ngoài nhà nước.

NCIF đánh giá đây là một khó khăn lớn, vì nước ta còn thiếu các cơ chế, chính sách huy động nguồn tài chính, đặc biệt là các quỹ quốc tế. Hơn nữa, việc thu hút các nguồn đầu tư trong và ngoài nước cho lĩnh vực này cũng không đơn giản.

Ngoài ra, nguồn lực công của Việt Nam đang bị phân tán cho rất nhiều mục tiêu ưu tiên khác nhau nên phần dành cho tăng trưởng xanh hiện rất hạn chế.

Hầu hết các doanh nghiệp nhỏ và vừa rơi vào tình trạng thiếu nguồn lực tài chính để chuyển đổi mô hình sản xuất, trong khi họ lại ít hoặc không nhận được sự hỗ trợ, ưu đãi của Nhà nước trong quá trình sản xuất, kinh doanh các sản phẩm xanh.

Cũng theo trung tâm này, nhiều bộ, ngành và địa phương, nhất là một số đơn vị được phân công chủ trì các hoạt động cụ thể của chiến lược tăng trưởng xanh nhưng còn thụ động, chưa coi trọng việc cụ thể hóa chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh, chưa xác định đây là một nhiệm vụ bắt buộc cần được ưu tiên hàng đầu.

Các hoạt động thực hiện chiến lược mới dừng ở quy mô cấp quốc gia, ngành, tỉnh, thành phố, chưa triển khai sâu xuống các cấp cơ sở. Tại một số địa phương đã có xây dựng kế hoạch thực hiện chiến lược nhưng chỉ dừng ở mức phê duyệt và ban hành, chưa đi vào thực hiện. Phần lớn địa phương chưa đề ra được nhóm giải pháp chi tiết, khả thi và phù hợp với điều kiện hiện có.

Do vậy, kết quả thực hiện không được thể hiện rõ ràng, không đạt được như kỳ vọng.

Nhiều doanh nghiệp hiện chưa có nhận thức sâu sắc về vai trò của tăng trưởng xanh. Theo khảo sát khuynh hướng tiêu dùng xanh năm 2017 của tổ chức Vibiz, 70% doanh nghiệp chưa biết đến chứng nhận Xanh Việt Nam, hơn 51% doanh nghiệp không quan tâm tới biến đổi khí hậu và 62% không sẵn lòng đầu tư cho các sản phẩm xanh.

Theo đó, họ thường cho rằng đầu tư chuyển đổi mô hình sản xuất theo hướng xanh khiến chi phí sản xuất bị gia tăng mà chưa nhận thức được lợi ích và tác động tích cực, lâu dài của tăng trưởng xanh Đây là một thách thức khá lớn cho quá trình thực hiện chiến lược tăng trưởng xanh tại Việt Nam.

Ngoài ra, nhận thức của người tiêu dùng Việt Nam về các sản phẩm xanh vẫn còn hạn chế. Các sản phẩm dán nhãn môi trường cũng như cách nhận biết sản phẩm xanh còn chưa được rõ ràng và phổ biến rộng rãi. 

Song song với đó, ý thức việc chủ động tham gia vào các hoạt động nhằm tiết kiệm và sử dụng hiệu quả các nguồn tài nguyên như tiết kiệm điện, tiết kiệm năng lượng còn hạn chế.

NCIF cũng cho rằng công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức, đào tạo và phát triển nguồn nhân lực thực hiện tăng trưởng xanh còn yếu, chưa được triển khai rộng rãi, nhất là cho các đối tượng quản lý nhà nước ở cấp địa phương, người đứng đầu các tổ chức và doanh nghiệp cũng như cộng đồng.

Hiện nay, cộng đồng doanh nghiệp đang trên con đường lựa chọn xu hướng đầu tư theo hướng sản xuất sạch. Nhiều mô hình đầu tư, sáng kiến ứng dụng công nghệ xanh vào sản xuất, cải thiện hiệu quả năng lượng chưa được tiếp cận phổ biến… Do vậy, các mô hình này cần phải được tuyên truyền, hỗ trợ kỹ thuật và nhân lực nhằm cổ vũ cho những nỗ lực của doanh nghiệp và nhân rộng để nhiều doanh nghiệp biết đến.