Mỹ và Nhật tăng cường sản xuất chip trong nước, doanh số thiết bị bán dẫn cho Trung Quốc giảm sâu

Trong quý 1/2023, doanh số bán thiết bị sản xuất chip cho các công ty ở Trung Quốc đã giảm 23% so với cùng kỳ năm ngoái và giảm 8% so với quý 4/2022, xuống còn 5,86 tỉ USD, theo dữ liệu công bố hôm 7.6 của SEMI (hiệp hội ngành công nghiệp toàn cầu).

Bất chấp sự sụt giảm, Trung Quốc vẫn là thị trường lớn thứ hai thế giới về thiết bị bán dẫn, sau Đài Loan và trước Hàn Quốc.

Để so sánh, doanh số bán thiết bị bán dẫn cho Trung Quốc trong quý 1/2022 tăng 27% so với cùng kỳ năm trước lên 7,6 tỉ USD, dữ liệu SEMI cho thấy. Vào thời điểm đó, Trung Quốc là thị trường lớn nhất thế giới về thiết bị bán dẫn.

Theo các hạn chế thương mại mở rộng do chính quyền Biden áp đặt vào tháng 10.2022, các công ty Trung Quốc bị cấm mua các thiết bị sản xuất chip tiên tiến từ Mỹ nếu không có sự cho phép đặc biệt. Nhật Bản dự kiến sẽ áp đặt biện pháp tương tự vào tháng 7 để hạn chế xuất khẩu 23 loại thiết bị và vật liệu tiên tiến liên quan đến chip.

Khi các công ty trong nước đang tranh nhau dự trữ thiết bị sản xuất chip trước lệnh cấm của Nhật Bản và khả năng hạn chế từ Hà Lan, Trung Quốc ghi nhận sự sụt giảm nhập khẩu thiết bị bán dẫn từ các quốc gia cung cấp chính những tháng gần đây, theo dữ liệu hải quan Trung Quốc được công bố trước đó.

Từ tháng 1 đến tháng 4, Trung Quốc đã mua thiết bị sản xuất chip và máy móc khác trị giá 1,05 tỉ USD từ Mỹ, giảm gần 50% so với cùng kỳ năm ngoái. Những máy này bao gồm các công cụ được sử dụng để sản xuất wafer (đĩa bán dẫn), thiết bị bán dẫn, vi mạch tích hợp (IC) hoặc màn hình phẳng. Trong cùng thời kỳ, lô hàng từ Nhật Bản, hiện là nhà cung cấp thiết bị bán dẫn lớn nhất cho Trung Quốc, đã giảm 12% xuống còn 3,5 tỉ USD, còn lô hàng từ Đài Loan và Hàn Quốc giảm khoảng một nửa.

Những khó khăn trong việc đảm bảo thiết bị quan trọng đã ảnh hưởng đến SMIC (nhà sản xuất chip lớn nhất Trung Quốc).

Vào tháng 2, SMIC đã cảnh báo rằng việc sản xuất chip hàng loạt tại nhà máy mới của họ ở Bắc Kinh có thể bị hoãn lại từ một đến hai quý do những thách thức về mua sắm. Các khoản đầu tư của SMIC vào tài sản, nhà máy và thiết bị đã giảm khoảng 1/3 trong ba tháng đầu năm 2023 so với quý trước, theo báo cáo tài chính của công ty.

Dù Trung Quốc đã nhập khẩu ít thiết bị sản xuất chip hơn, phần còn lại của thế giới lại đang trải qua xu hướng ngược lại, khi các quốc gia như Mỹ và Nhật Bản thông báo kế hoạch tăng cường sản xuất bán dẫn nội địa.

Theo dữ liệu từ SEMI, doanh số bán thiết bị sản xuất chip toàn cầu đạt 26,8 tỉ USD trong quý 1/2023, tăng 9% so với cùng kỳ năm trước, với mức tăng lớn nhất đến từ Bắc Mỹ (tăng khoảng 50%).

Tại Đài Loan, nơi sản xuất phần lớn chất bán dẫn tiên tiến nhất thế giới, doanh số quý 1/2023 tăng 42% so với cùng kỳ năm ngoái, dù giảm 13% so với quý 4/2022. Doanh số bán thiết bị sản xuất chip của Đài Loan sang châu Âu đã tăng 19% trong quý 1/2023.

Các quốc gia như Anh, quê hương của nhà thiết kế chip lớn Arm, đã thúc đẩy bảo mật hơn trong chuỗi cung ứng chất bán dẫn.

Ajit Manocha, Chủ tịch kiêm Giám đốc điều hành của SEMI, cho biết: “Doanh số thiết bị bán dẫn trong quý 1/2023 vẫn tăng mạnh bất chấp những khó khăn về kinh tế vĩ mô và môi trường ngành đầy thách thức. Các nguyên tắc cơ bản vẫn duy trì sự ổn định cho các khoản đầu tư chiến lược dài hạn cần thiết để hỗ trợ những tiến bộ công nghệ lớn cho AI, ô tô và các ứng dụng tăng trưởng khác”.

Theo những người trong ngành, các hạn chế xuất khẩu mới của Nhật Bản với 23 loại thiết bị và vật liệu liên quan đến chip, có hiệu lực vào tháng 7, sẽ phá vỡ kế hoạch tự cung cấp chất bán dẫn của Trung Quốc vì các mặt hàng được chọn lọc và nhắm mục tiêu một cách rất cụ thể.

Các biện pháp sẽ yêu cầu sự cho phép cụ thể của chính phủ Nhật Bản với việc xuất khẩu 23 loại mặt hàng sang bất kỳ quốc gia nào không có trong danh sách 42 thị trường “thân thiện”, theo những người trong cuộc và danh sách mà trang SCMP đã xem.

Với Trung Quốc, đó sẽ là một lệnh cấm trên thực tế, tương tự như lệnh hạn chế xuất khẩu của Mỹ được công bố vào tháng 10.2022, giáng một đòn nặng nề vào nỗ lực thúc đẩy tự cung tự cấp lớn hơn về chip của quốc gia châu Á này.

Chính quyền Trung Quốc đã bày tỏ sự tức giận về quyết định của Nhật Bản trong việc thực hiện các biện pháp hạn chế xuất khẩu và kêu gọi suy nghĩ lại, nhưng có rất ít dấu hiệu cho thấy quyết định này sẽ bị đình chỉ hoặc thu hồi.

Tương tự như Hà Lan, Nhật Bản không đề cập rõ ràng đến Trung Quốc trong các thông báo kiểm soát xuất khẩu của mình. Thay vào đó, các quan chức Nhật Bản nói rằng việc xuất khẩu thuộc Đạo luật Ngoại hối và Ngoại thương, quy định việc xuất khẩu vũ khí của Nhật Bản và các hàng hóa khác có thể được chuyển đổi thành các ứng dụng quân sự.

Các mặt hàng bị Nhật Bản hạn chế trong danh sách đang mở rộng, sẽ nhắm vào một loạt thiết bị và vật liệu công nghệ cao cần thiết cho sản xuất chip tiên tiến. Các nhà phân tích nói rằng những hạn chế từ Nhật Bản vượt ra ngoài những giới hạn mà Mỹ đã áp đặt với Trung Quốc.

Ví dụ một số loại thiết bị in khắc tia cực tím sâu (DUV), được dùng để in chip trên wafer (đĩa bán dẫn) với nguồn sáng 193 nanomet và có thể đẩy công nghệ sản xuất chip lên 14 nanomet, sẽ là mục tiêu theo danh sách mà SCMP đã xem.

Một nhà đầu tư thiết bị chip yêu cầu giấu tên cho biết: “Cảm giác của tôi là danh sách này nhằm mục đích loại bỏ tất cả nguồn mua sắm thay thế từ Nhật Bản, nơi các công ty Trung Quốc có thể tìm đến”. Ông nói thêm, những hạn chế này có thể “tàn phá” ngành công nghiệp sản xuất chip của Trung Quốc, vốn đang gặp khó khăn do các lệnh trừng phạt từ Mỹ.

Các nhà sản xuất chip Trung Quốc đã chuyển sang nhà cung cấp không phải của Mỹ, chủ yếu từ Nhật Bản, Hà Lan và Đức, trong ba năm qua để giảm việc sử dụng các linh kiện của Mỹ trong các nhà máy Trung Quốc, theo các chuyên gia trong ngành.

Nhật Bản đóng vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng chip toàn cầu, với sự độc quyền trong một số lĩnh vực nhất định. Đó là điều mà Nhật Bản từng sử dụng làm vũ khí trong quá khứ trong cuộc cạnh tranh với Hàn Quốc.

Vào tháng 7.2019, Nhật Bản đã thắt chặt kiểm soát xuất khẩu sang Hàn Quốc ba vật liệu chính gồm polyimide flo hóa, điện trở và hydro florua để sản xuất chip và màn hình, làm gián đoạn các ngành công nghiệp hạ nguồn của Hàn Quốc. Việc kiểm soát xuất khẩu chỉ kết thúc trong năm nay khi Nhật Bản và Hàn Quốc hàn gắn quan hệ.

Theo dữ liệu của UN Comtrade, Nhật Bản là nhà xuất khẩu thiết bị sản xuất chất bán dẫn hàng đầu sang Trung Quốc vào năm 2022. Do đó, Trung Quốc đã gây áp lực ngoại giao lên Nhật Bản để đảo ngược quyết định hạn chế xuất khẩu.

Hôm 26.5, Bộ trưởng Thương mại Trung Quốc - Vương Văn Đào kêu gọi Nhật Bản ngừng kiểm soát xuất khẩu chất bán dẫn, gọi đó là "hành động sai trái và vi phạm nghiêm trọng" các quy tắc kinh tế và thương mại quốc tế.

Lời chỉ trích mới nhất của Trung Quốc về các hạn chế xuất khẩu chip được đưa ra trong cuộc hội đàm của ông Vương Văn Đào với Bộ trưởng Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản - Yasutoshi Nishimura vào ngày 26.5 tại hội nghị Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) ở thành phố Detroit (Mỹ).

Arisa Liu, Giám đốc nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Kinh tế Đài Loan (nghiên cứu chuỗi cung ứng chip), cho biết các hạn chế về công cụ chip của Nhật Bản có vẻ "khắc nghiệt hơn dự kiến trước đây", đồng nghĩa Trung Quốc sẽ gặp nhiều khó khăn hơn trong tương lai.

Arisa Liu cho biết: “Ngoài các nút tiên tiến đã bị hạn chế, việc mở rộng công suất trên nút 14 nanomet và nút nanomet trưởng thành cũng có khả năng bị ảnh hưởng”.

Hầu hết các công cụ được đề cập trong danh sách là máy móc cần thiết trong quá trình sản xuất chip bán dẫn mặt trước, bao gồm in thạch bản, khắc, lắng đọng màng, phủ, phát triển và làm sạch. Theo nhà đầu tư thiết bị chip yêu cầu giấu tên, các hạn chế của Nhật Bản cũng có thể bao gồm cả thiết bị cũ.

Các công ty lớn nhất bán thiết bị được sử dụng để sản xuất chip tiên tiến là ở Mỹ, Hà Lan và Nhật Bản, chẳng hạn Applied Materials (Mỹ), ASML (Hà Lan) và Tokyo Electron (Nhật Bản).

Một kỹ sư của nhà sản xuất thiết bị bán dẫn có trụ sở tại Bắc Kinh cho biết: “Nếu Nhật Bản làm theo Mỹ để hạn chế hoàn toàn việc xuất khẩu máy móc sản xuất chip, việc nghiên cứu và phát triển của Trung Quốc trong lĩnh vực sản xuất chip sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng”.