'Các hạn chế xuất khẩu từ Nhật sẽ tàn phá ngành công nghiệp sản xuất chip của Trung Quốc'

Các biện pháp sẽ yêu cầu sự cho phép cụ thể của chính phủ Nhật Bản với việc xuất khẩu 23 loại mặt hàng sang bất kỳ quốc gia nào không có trong danh sách 42 thị trường “thân thiện”, theo những người trong cuộc và danh sách mà trang SCMP đã xem.

Với Trung Quốc, đó sẽ là một lệnh cấm trên thực tế, tương tự như lệnh hạn chế xuất khẩu của Mỹ được công bố vào tháng 10.2022, giáng một đòn nặng nề vào nỗ lực thúc đẩy tự cung tự cấp lớn hơn về chip của quốc gia châu Á này.

Chính quyền Trung Quốc đã bày tỏ sự tức giận về quyết định của Nhật Bản trong việc thực hiện các biện pháp hạn chế xuất khẩu và kêu gọi suy nghĩ lại, nhưng có rất ít dấu hiệu cho thấy quyết định này sẽ bị đình chỉ hoặc thu hồi.

Tương tự như Hà Lan, Nhật Bản không đề cập rõ ràng đến Trung Quốc trong các thông báo kiểm soát xuất khẩu của mình. Thay vào đó, các quan chức Nhật Bản nói rằng việc xuất khẩu thuộc Đạo luật Ngoại hối và Ngoại thương, quy định việc xuất khẩu vũ khí của Nhật Bản và các hàng hóa khác có thể được chuyển đổi thành các ứng dụng quân sự.

Các mặt hàng bị Nhật Bản hạn chế trong danh sách đang mở rộng, sẽ nhắm vào một loạt thiết bị và vật liệu công nghệ cao cần thiết cho sản xuất chip tiên tiến. Các nhà phân tích nói rằng những hạn chế từ Nhật Bản vượt ra ngoài những giới hạn mà Mỹ đã áp đặt với Trung Quốc.

Ví dụ một số loại thiết bị in khắc tia cực tím sâu (DUV), được dùng để in chip trên wafer (đĩa bán dẫn) với nguồn sáng 193 nanomet và có thể đẩy công nghệ sản xuất chip lên 14 nanomet, sẽ là mục tiêu theo danh sách mà SCMP đã xem.

Một nhà đầu tư thiết bị chip yêu cầu giấu tên cho biết: “Cảm giác của tôi là danh sách này nhằm mục đích loại bỏ tất cả nguồn mua sắm thay thế từ Nhật Bản, nơi các công ty Trung Quốc có thể tìm đến”. Ông nói thêm, những hạn chế này có thể “tàn phá” ngành công nghiệp sản xuất chip của Trung Quốc, vốn đang gặp khó khăn do các lệnh trừng phạt từ Mỹ.

Các nhà sản xuất chip Trung Quốc đã chuyển sang nhà cung cấp không phải của Mỹ, chủ yếu từ Nhật Bản, Hà Lan và Đức, trong ba năm qua để giảm việc sử dụng các linh kiện của Mỹ trong các nhà máy Trung Quốc, theo các chuyên gia trong ngành.

Nhật Bản đóng vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng chip toàn cầu, với sự độc quyền trong một số lĩnh vực nhất định. Đó là điều mà Nhật Bản từng sử dụng làm vũ khí trong quá khứ trong cuộc cạnh tranh với Hàn Quốc.

Vào tháng 7.2019, Nhật Bản đã thắt chặt kiểm soát xuất khẩu sang Hàn Quốc ba vật liệu chính gồm polyimide flo hóa, điện trở và hydro florua để sản xuất chip và màn hình, làm gián đoạn các ngành công nghiệp hạ nguồn của Hàn Quốc. Việc kiểm soát xuất khẩu chỉ kết thúc trong năm nay khi Nhật Bản và Hàn Quốc hàn gắn quan hệ.

Theo dữ liệu của UN Comtrade, Nhật Bản là nhà xuất khẩu thiết bị sản xuất chất bán dẫn hàng đầu sang Trung Quốc vào năm 2022. Do đó, Trung Quốc đã gây áp lực ngoại giao lên Nhật Bản để đảo ngược quyết định hạn chế xuất khẩu.

Tuần trước, Bộ trưởng Thương mại Trung Quốc - Vương Văn Đào kêu gọi Nhật Bản ngừng kiểm soát xuất khẩu chất bán dẫn, gọi đó là "hành động sai trái và vi phạm nghiêm trọng" các quy tắc kinh tế và thương mại quốc tế.

Lời chỉ trích mới nhất của Trung Quốc về các hạn chế xuất khẩu chip được đưa ra trong cuộc hội đàm của ông Vương Văn Đào với Bộ trưởng Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản - Yasutoshi Nishimura vào ngày 26.5 tại hội nghị Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) ở thành phố Detroit (Mỹ).

Arisa Liu, Giám đốc nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Kinh tế Đài Loan (nghiên cứu chuỗi cung ứng chip), cho biết các hạn chế về công cụ chip của Nhật Bản có vẻ "khắc nghiệt hơn dự kiến trước đây", đồng nghĩa Trung Quốc sẽ gặp nhiều khó khăn hơn trong tương lai.

Arisa Liu cho biết: “Ngoài các nút tiên tiến đã bị hạn chế, việc mở rộng công suất trên nút 14 nanomet và nút nanomet trưởng thành cũng có khả năng bị ảnh hưởng”.

Hầu hết các công cụ được đề cập trong danh sách là máy móc cần thiết trong quá trình sản xuất chip bán dẫn mặt trước, bao gồm in thạch bản, khắc, lắng đọng màng, phủ, phát triển và làm sạch. Theo nhà đầu tư thiết bị chip yêu cầu giấu tên, các hạn chế của Nhật Bản cũng có thể bao gồm cả thiết bị cũ.

Các công ty lớn nhất bán thiết bị được sử dụng để sản xuất chip tiên tiến là ở Mỹ, Hà Lan và Nhật Bản, chẳng hạn Applied Materials (Mỹ), ASML (Hà Lan) và Tokyo Electron (Nhật Bản).

Một kỹ sư của nhà sản xuất thiết bị bán dẫn có trụ sở tại Bắc Kinh cho biết: “Nếu Nhật Bản làm theo Mỹ để hạn chế hoàn toàn việc xuất khẩu máy móc sản xuất chip, việc nghiên cứu và phát triển của Trung Quốc trong lĩnh vực sản xuất chip sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng”.

Cuối tháng 3, Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản không nêu tên Trung Quốc là mục tiêu của những biện pháp đó, nói rằng các nhà sản xuất thiết bị sẽ cần phải xin phép xuất khẩu cho tất cả khu vực.

"Chúng tôi đang hoàn thành trách nhiệm của mình với tư cách là một quốc gia công nghệ để đóng góp cho hòa bình và ổn định quốc tế", Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản thông báo, nói thêm rằng mục tiêu của họ là ngăn chặn công nghệ tiên tiến được sử dụng cho mục đích quân sự.

Các hạn chế xuất khẩu có khả năng ảnh hưởng đến thiết bị do nhiều công ty Nhật Bản sản xuất, chẳng hạn Nikon Corp, Tokyo Electron, Screen Holdings Co và Advantest Corp.

"Chúng tôi cho rằng tác động với các công ty trong nước sẽ hạn chế. Chúng tôi không nghĩ đến một quốc gia cụ thể nào với các biện pháp này", Yasutoshi Nishimura nói trong một cuộc họp báo.

Từng thống trị sản xuất chip nhưng đã chứng kiến thị phần toàn cầu giảm xuống còn khoảng 10%, Nhật Bản vẫn là nhà cung cấp chính máy sản xuất chip và vật liệu bán dẫn.

Tokyo Electron và Screen Holdings tạo ra khoảng 1/5 công cụ sản xuất chip trên thế giới, còn Shin-Etsu Chemical Co và Sumco Corp sản xuất hầu hết các tấm silicon.

Tuyên bố hôm 29.5 từ Bộ Thương mại Trung Quốc nói rằng nước này “sẵn sàng hợp tác với Nhật Bản để thúc đẩy hợp tác thiết thực trong các lĩnh vực kinh tế và thương mại quan trọng”.

Ngày 26.5, ông Yasutoshi Nishimura đã gặp Bộ trưởng Thương mại Mỹ - Gina Raimondo. Hai người đã đồng ý tăng cường hợp tác trong nghiên cứu và phát triển các chip cùng công nghệ tiên tiến như điện toán lượng tử và AI.

Ông Vương Văn Đào cũng đã gặp bà Gina Raimondo và Đại diện Thương mại Mỹ - Katherine Tai khi tham dự hội nghị thượng đỉnh, chỉ trích các chính sách kinh tế và thương mại của Mỹ với Trung Quốc, gồm cả Khuôn khổ Kinh tế Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương vì sự thịnh vượng (IPEF) do Mỹ dẫn đầu đã loại trừ Trung Quốc, nhằm cung cấp một giải pháp thay thế lấy Mỹ làm trung tâm để thay thế ảnh hưởng của Trung Quốc.

Mỹ, Nhật Bản và các thành viên khác của G7 gần đây đã đồng ý "giảm thiểu rủi ro" nhưng không tách rời khỏi Trung Quốc, giảm sự tiếp xúc của họ với nền kinh tế lớn thứ hai thế giới trong mọi thứ, từ chip đến khoáng sản.

Lý do Trung Quốc sợ Nhật Bản hạn chế xuất khẩu thiết bị sản xuất chip

Theo tờ Financial Times, ngành bán dẫn Trung Quốc lo sợ loạt hạn chế xuất khẩu thiết bị sản xuất chip mà Nhật Bản sắp áp đặt quá rộng, ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất sản phẩm bán dẫn cấp thấp dùng trong nhiều vật dụng hiện đại.

Nhân sự cấp cao của một số đơn vị bán dẫn Trung Quốc khi xem qua các quy định mới đã nhận xét Nhật Bản có khả năng mạnh tay hơn cả Mỹ.

Tháng 10.2022, Mỹ ban hành quy định kiểm soát việc xuất khẩu thiết bị phục vụ sản xuất chip 14 - 16 nanomet. Kích thước giúp xác định thế hệ công nghệ sản xuất chip. Ví dụ chip tiên tiến nhất dành cho smartphone chỉ nhỏ 3 nanomet, còn chip cấp thấp hơn cho hàng gia dụng, phương tiện hay phụ kiện kết nối internet đều từ 28 nanomet trở lên.

Loạt hạn chế sắp tới của Nhật Bản áp dụng với cả thiết bị sản xuất chip lớn tới 45 nanomet, chẳng hạn như máy khắc chìm do hãng Nikon cung cấp.

Một quan chức Trung Quốc thường làm việc với các đơn vị sản xuất chip tiết lộ ASML (độc quyền sản xuất máy in thạch bản cực tím) chỉ hạn chế bán thiết bị sản xuất chip tiên tiến kích thước nhỏ, trong khi Nikon phải chịu quy định ngặt nghèo hơn.

Một nguồn thạo tin nói rằng ASML đang chờ thông tin cuối cùng từ chính phủ Hà Lan. Nước này cũng dự tính công bố hạn chế xuất khẩu sang Trung Quốc vào giữa tháng 7.

Nikon cho biết công ty không thể lường trước được tác động mà loạt hạn chế xuất khẩu đem lại cho năm tài khóa 2023 - 2024. Tokyo Electron, hãng cung cấp thiết bị sản xuất chip khác, dự báo doanh thu giảm đến 23% so với 1 năm trước đó, xuống còn 1,7 nghìn tỉ yên (12,3 tỉ USD).

Tháng 4, Hiệp hội Công nghiệp bán dẫn Trung Quốc (CSIA), đại diện cho 900 công ty, cảnh báo phạm vi áp dụng của loạt hạn chế sắp tới quá rộng nên có thể ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng chip cấp thấp. Họ kêu gọi chính phủ Trung Quốc thực hiện hành động đáp trả quyết đoán nếu Nhật Bản “khăng khăng phá hủy mối quan hệ hữu nghị và hợp tác giữa ngành bán dẫn hai nước”.

Trong tuyên bố bằng tiếng Trung và tiếng Anh hôm 28.4, CSIA cho biết họ “phản đối hành động can thiệp vào tự do hóa thương mại toàn cầu và làm sai lệch cán cân cung cầu”.

“CSIA hy vọng rằng chính phủ Nhật Bản tuân thủ các nguyên tắc thương mại tự do và không lạm dụng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu để gây phương hại đến mối quan hệ hợp tác giữa ngành công nghiệp bán dẫn của Trung Quốc với Nhật Bản”, CSIA viết.

Hôm 28.4, Hội đồng Xúc tiến Thương mại Quốc tế Trung Quốc (CCPIT), một nhóm thương mại khác do chính phủ hậu thuẫn, đã đưa ra tuyên bố song ngữ tương tự, gọi động thái của Nhật Bản là “phân biệt đối xử” với ngành công nghiệp bán dẫn Trung Quốc. CCPIT cho biết hành động của Nhật Bản "rõ ràng là vi phạm các quy tắc quốc tế".

Theo công ty nghiên cứu TrendForce (Đài Loan), chip từ 28 nanomet trở lên dự kiến chiếm đến 75 - 80% năng lực sản xuất của các xưởng đúc trên toàn cầu trong 3 năm tới.

Sản xuất chip cấp thấp là phần quan trọng trong chiến lược đối phó biện pháp kiểm soát của Mỹ mà Trung Quốc đang triển khai. SMIC (hãng sản xuất chip lớn nhất Trung Quốc) đã tăng cường sản xuất chip cấp thấp và xây dựng 4 xưởng mới.

Dù đã hỗ trợ về chính sách lẫn tài chính cho các đơn vị cung cấp thiết bị trong nước, Trung Quốc vẫn phụ thuộc nhiều vào trang thiết bị sản xuất chip nước ngoài. Căng thẳng địa chính trị với Mỹ buộc Trung Quốc tìm đến Hàn Quốc và Nhật Bản.

Trong một tuyên bố sau cuộc đàm phán với Hàn Quốc tại khuôn khổ hội nghị Hợp tác kinh tế châu Á - Thái Bình Dương ở Detroit cuối tháng 5, Bộ thương mại Trung Quốc cho biết rằng hai bên đã đồng ý tăng cường hợp tác về chuỗi cung ứng chất bán dẫn.

Tuyên bố riêng từ Bộ Thương mại Hàn Quốc không đề cập đến chip và thay vào đó cho biết họ đã thảo luận về việc hợp tác để ổn định các mặt hàng cùng linh kiện quan trọng.