Trung Quốc và Ả-rập Saudi đạt thỏa thuận thương mại kỷ lục: Mỹ không thể xem thường

Truyền thông quốc tế đưa tin Trung Quốc và Ả-rập Saudi đã đạt thoả thuận thương mại kỷ lục với tổng trị giá các hợp đồng và văn bản ghi nhớ giữa hai bên lên đến 65 tỷ USD khi Quốc vương Salman bin Abdulaziz Al-Saud có chuyến viếng thăm Trung Quốc. Theo hãng tin Reuters thì dường như quốc gia xuất khẩu dầu mỏ lớn nhất thế giới đã gắn chặt quan hệ với quốc gia có nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.

Không những vậy, Quốc vương Salman còn khẳng định với Chủ tịch Tập Cận Bình rằng Riyadh hy vọng Trung Quốc sẽ đóng vai trò lớn hơn trong các vấn đề tại Trung Đông. "Ả-rập Saudi sẵn sàng tăng cường hợp tác với Trung Quốc để thúc đẩy hòa bình, an ninh và thịnh vượng trên toàn cầu và đặc biệt là tại khu vực Trung Đông", Reuters dẫn lời nhà vua Salman.

Một đại diện ngoại giao của Ả-rập Saudi tại Bắc Kinh nói với phóng viên Reuters rằng Trung Quốc đang cố gắng đóng vai trò là "nhà môi giới trung thực" ở Trung Đông và họ có thể làm tốt điều đó. Bởi lẽ, Bắc Kinh không có nhiều hiềm khích với các quốc gia tại vùng đất nóng như Washington và đây được xem là lời cảnh báo với Washington từ một “bá chủ Trung Đông”.

Ả-rập Saudi nuôi mộng bá chủ Trung Đông trong nỗi thất vọng với Mỹ

Ả-rập Saudi là một thành viên quan trọng nhất của OPEC, nên nền tảng quan hệ giữa Mỹ và Ả-rập Saudi từ trước tới nay luôn là lợi ích từ dầu thô. Thứ vàng đen này đã khiến cho quan hệ Riyadh - Washington ngày càng khăng khít bởi sự chia sẻ nhiệt tình của Ả-rập Saudi với Mỹ trong bất kỳ kế hoạch lớn nào mà Washington cần đến công cụ "giá dầu thô".

Tuy nhiên, khi giá dầu cao chót vót thì vấn đề là “nhỏ như con thỏ”, nhưng khi giá dầu sụt giảm mạnh thì vấn đề trở thành đại sự. Trong hoàn cảnh khó khăn, những ông hoàng xứ dầu hoả ngẫm lại thấy mình thua thiệt vì khi giá dầu thô tăng giảm theo ý Washington thì chỉ Mỹ có lợi còn Ả-rập Saudi thì thường là lợi bất cập hại.

Việc Mỹ không đứng về phía Ả-rập Saudi trong cuộc khủng hoảng tinh thần với Iran là lời cảnh báo của Washington với Riyadh về mộng bá chủ Trung Đông

Vậy nhưng, vị thế của Riyadh không được Washington nâng lên tương xứng với những chia sẻ của mình. Có thể nhận diện, Ả-rập Saudi chỉ là một con bài được xem trọng khi hữu dụng trực tiếp cho những toan tính của Washington, còn những vấn đề lớn khác thì Ả-rập Saudi luôn bị xem nhẹ, luôn đứng sau Israel, thậm chí cả Thổ Nhĩ Kỳ trong chiến lược đối ngoại của Mỹ tại Trung Đông.

Ngẫm thấy mình bẽ bàng và cay đắng. Trong thời buổi “nhà giàu cũng khóc”, Riyadh đã kiểm tra tầm quan trọng của mình trong chiến lược đối ngoại của Mỹ bằng những việc làm và hành động được xem là đổi khác và có phần tách khỏi ảnh hưởng của Washington. Riyadh bắt đầu bằng việc đứng ra làm chủ xị trong Liên minh Quân sự Hồi giáo 34 nước.

Tuy nhiên, Riyadh đã bị việt vị trong nước đi này bởi Washington không quá sốt sắng thể hiện quan điểm cũng như hành động đối với liên minh này. Thậm chí Washington còn tạo điều kiện cho Liên minh 34 nước thực hiện tôn chỉ của mình là chia lửa với Mỹ trong tấn công khủng bố, bởi lẽ như thế càng có lợi cho Mỹ.

Song Mỹ thừa biết đó là Ả-rập Saudi mượn số đông cho liên minh hùng hậu để khiến Washington phải chú ý và có động thái có lợi cho Riyadh, chứ liên minh 34 nước không giải quyết được vấn đề gì mà tất cả mọi hành động đều là ý tưởng, kế hoạch của Riyadh và do Riyadh thực hiện. Việc Ả-rập Saudi độc lập tham gia vào cuộc nội chiến tại Yemen đã chứng minh cho điều ấy.

Thế là mộng bá chủ của Riyadh đã bị Washington bắt bài. Khi nước cờ Liên minh Quân sự Hồi giáo không hiệu nghiệm, Riyadh khởi phát cuộc “khủng hoảng tinh thần” với Teheran.

Song, như ông Aaron David Miller, một cựu chuyên gia đàm phán Trung Đông và là Phó chủ tịch Trung tâm Quốc tế Woodrow Wilson của Mỹ đã nhận định rằng, chính quyền Obama coi thỏa thuận với Iran là nhân tố ổn định cho một khu vực đang tuột khỏi tầm kiểm soát của Washington và vì thế Mỹ coi quan hệ với Iran là ưu tiên hàng đầu, theo the New York Times ngày 6.1.2016.

Như vậy là Riyadh lại bị Washington cho việt vị thêm lần nữa khi động thái của chính quyền Obama chỉ là quan sát và kêu gọi hai bên kiềm chế. Tất cả chỉ có vậy. Tuy nhiên, việc Ả-rập Saudi ngăn chặn tham vọng của Iran càng thể hiện rõ mộng “bá chủ Trung Đông” của Riyadh và đương nhiên nhất cử nhất động của họ đếu được Washington ghi nhận và chờ ngày tính sổ.

Washington “trừng phạt”, Riyadh "trả đũa" và Bắc Kinh hưởng lợi

Việc Riyadh tìm cách thoát khỏi sự kiềm toả, thậm chí đối trọng với Washington ở Trung Đông là điều Mỹ khó có thể chấp nhận. Bởi lẽ, điều đó đe dọa vị thế, vai trò của Mỹ và đặc biệt là làm thiệt hại cho các lợi ích Mỹ cả về kinh tế lẫn chính trị không chỉ tại Trung Đông. Vì vậy Washington đã ra tay và bắt đầu bằng việc "hồi tố" Riyadh về vai trò của Ả-rập Saudi trong vụ khủng bố ngày 11.9.2001.

Theo đó ngày 28.9.016 Quốc hội Mỹ đã bỏ phiếu bác bỏ phủ quyết của Tổng thống Obama đối với dự luật "Công lý chống hành động bảo trợ khủng bố", cho phép gia đình của các nạn nhân trong vụ khủng bố ngày 11.9.2001 được đệ đơn kiện Ả-rập Saudi do liên quan tới khủng bố.

Không khó để nhận ra việc Quốc hội Mỹ do phe Cộng hoà chiếm đa số quyết thông qua dự luật mang tính “hồi tố” sự kiện 11.9 không đơn thuần là vấn đề pháp lý, nó mang tính chính trị nhiều hơn. Từ thời gian, thời điểm đến tính chất của dự luật đều đã thể hiện điều ấy.

Mỹ hồi tố vai trò của Ả-rập Saudi trong vụ 11.9 bị chi phối bởi yếu tố chính trị

Hơn 15 năm trôi qua, sự kiện kinh hoàng ngày 11.9 để lại rất nhiều hậu quả cho nước Mỹ, cho người dân Mỹ, nhưng suốt thời gian còn lại trong hai nhiệm kỳ của cựu Tổng thống G.W.Bush, dự luật nhân đạo ấy không được hoàn tất soạn thảo để Quốc hội xem xét, thông qua.

Phải chăng do sự chia sẻ của Ả-rập Saudi với cuộc chiến chống khủng bố mà cựu Tổng thống G.W.Bush phát động sau sự kiện 11.9? Rõ ràng dự luật "Công lý chống hành động bảo trợ khủng bố" chỉ hoàn tất khi sự chia sẻ của người đồng minh xứ dầu mỏ này giảm sút và chính sách đối ngoại của chính quyền Obama bị xem là "nhu nhược". Thực tế đó cho thấy yếu tố chính trị đã chi phối việc hiện thực hoá đạo luật này.

Để “trả đũa” Washington, Riyadh đã thực hiện nhiều nước cờ mà kết quả có thể nhận thấy là Riyadh ngày càng thoát xa khỏi tầm ảnh hưởng của Washington. Riyadh đã liên tục bắt tay cả Moscow và Bắc Kinh – hai đối thủ chiến lược của Washington – để tìm lối thoát cho mình và dằn mặt người đồng minh chiến lược cũ.

Qua chuyến công du kéo dài 1 tháng vòng quanh châu Á của Quốc vương Salman có thể nhận diện dường như Ả-rập Saudi đã chính thức xây dựng chiến lược đối ngoại “xa Mỹ”. Trong chuyến công du lịch sử này, Trung Quốc được xem là điểm đến quan trọng nhất của người đứng đầu Hoàng gia Ả-rập Saudi, bởi - như lời của Quốc vương Salman - có nhiều lợi ích mà Riyadh có thể được khai thác được từ “cường quốc phương Đông” này.

Có thể thấy rằng, với việc đạt được thoả thuận kỷ lục trong hợp tác, đầu tư và trao đổi thương mại giữa Trung Quốc và Ả-rập Saudi – một đồng minh chiến lược của Mỹ - cho thấy vai trò của Mỹ tại Trung Đông đang ngày càng mờ nhạt.

Ngọc Việt