Mỹ có đang 'hụt hơi' trong cuộc đua trí tuệ nhân tạo với Trung Quốc?

Hai quốc gia này dẫn đầu thế giới về phát triển AI, xét trên cả quy mô đầu tư, số lượng công ty, tài năng nhân sự và ứng dụng thực tiễn.

Tuy nhiên, khi Trung Quốc đạt được những bước tiến rõ rệt trong những năm gần đây, nhiều ý kiến cho rằng Mỹ có thể đang chậm lại - hoặc thậm chí hụt hơi trong cuộc đua mang tính quyết định này.

Tín hiệu từ Trung Quốc

Gần đây, Trung Quốc đã gây chú ý trên toàn cầu với việc ra mắt DeepSeek, một mô hình AI có khả năng cạnh tranh trực tiếp với những sản phẩm tiên tiến nhất đến từ Thung lũng Silicon. DeepSeek được đánh giá có hiệu suất tương đương, thậm chí vượt trội trong một số bài kiểm tra so với ChatGPT hay Claude của các công ty Mỹ. Đây không chỉ là một thành tựu công nghệ, mà còn là lời cảnh báo rằng Trung Quốc không còn là "người học việc" trong lĩnh vực AI.

Theo Live Science, sự kiện này có thể được xem là khoảnh khắc "Sputnik" cho Mỹ trong lĩnh vực AI, khi quốc gia này buộc phải nhìn nhận lại vị thế dẫn đầu vốn được xem là hiển nhiên của mình. Phản ứng ban đầu từ phía Mỹ là siết chặt các hạn chế thương mại và kiểm soát xuất khẩu công nghệ, đồng thời cảnh báo về nguy cơ sao chép công nghệ từ Trung Quốc. Tuy nhiên, những biện pháp này có thể chưa đủ để giữ vững lợi thế lâu dài.

Trung Quốc không giấu tham vọng trở thành quốc gia dẫn đầu về AI. Kể từ khi công bố Chiến lược quốc gia về AI năm 2017, Bắc Kinh đã đầu tư mạnh vào hạ tầng tính toán, giáo dục, nghiên cứu và cả triển khai ứng dụng AI trong các lĩnh vực công cộng và quân sự. Trung Quốc cũng có lợi thế về quy mô dữ liệu khổng lồ trong nước, nhờ dân số lớn và hệ sinh thái số phong phú. Bên cạnh đó, mô hình quản trị tập trung giúp nước này triển khai các chính sách và dự án AI ở quy mô lớn, với tốc độ nhanh hơn nhiều so với mô hình phân quyền của Mỹ.

Hai mô hình, hai cách tiếp cận khác biệt

Mỹ và Trung Quốc đại diện cho hai con đường phát triển AI đối lập. Mỹ tập trung vào đổi mới sáng tạo từ khu vực tư nhân, dựa vào cạnh tranh thị trường, tự do học thuật và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. Trung Quốc, ngược lại, phát triển AI theo hướng định hướng nhà nước, triển khai chính sách từ trên xuống và đầu tư tập trung.

Trung Quốc đã xây dựng hệ sinh thái AI rộng lớn, từ việc kiểm soát chuỗi cung ứng đất hiếm, phát triển hạ tầng tính toán, đến đào tạo nhân lực trong nước. Bằng cách ưu đãi về nhà ở, thuế và việc làm, Bắc Kinh đã thu hút được hàng loạt chuyên gia AI người Trung Quốc được đào tạo ở nước ngoài quay trở về, đóng góp vào sự phát triển nội địa.

Hai mô hình này đều có điểm mạnh và hạn chế. Mỹ có thể vượt trội trong đổi mới đột phá, nhưng triển khai chậm hơn. Ngược lại, Trung Quốc có thể nhanh hơn trong phổ cập công nghệ, nhưng gặp hạn chế về quyền sở hữu trí tuệ và chất lượng đổi mới gốc.

Yếu tố then chốt vẫn là trí tuệ con người

Trong cuộc đua AI toàn cầu, công nghệ không còn là yếu tố duy nhất quyết định thắng bại. Thứ thực sự phân định vị thế giữa các quốc gia chính là trí tuệ con người - tức nguồn nhân lực có khả năng nghiên cứu, phát triển và triển khai AI ở quy mô lớn.

Mỹ từ lâu đã giữ vững vai trò dẫn đầu nhờ vào một lợi thế vượt trội: khả năng thu hút nhân tài toàn cầu. Từ các kỹ sư phần mềm đến những nhà nghiên cứu hàng đầu, hàng loạt nhân lực xuất sắc từ Ấn Độ, Trung Quốc, Đông Âu cho đến châu Phi đã chọn Thung lũng Silicon làm điểm đến để phát triển sự nghiệp. Môi trường học thuật đẳng cấp, hệ sinh thái khởi nghiệp năng động và văn hóa khuyến khích đổi mới đã tạo ra một bệ phóng mạnh mẽ cho AI Mỹ.

Tuy nhiên, lợi thế này đang bị suy giảm. Thời gian gần đây, Mỹ liên tục siết chặt các chính sách nhập cư và thị thực nghiên cứu, trong khi tài trợ cho các chương trình đào tạo sau đại học – đặc biệt là tiến sĩ - cũng bị cắt giảm. Hệ quả là nhiều tài năng trẻ bắt đầu chuyển hướng sang châu Âu hoặc quay trở về châu Á để tìm kiếm cơ hội phát triển nghề nghiệp.

Trong khi đó, các quốc gia châu Âu nhanh chóng nắm bắt thời cơ, đẩy mạnh tuyển dụng các nhà nghiên cứu và học giả bằng các gói hỗ trợ tài chính hấp dẫn và môi trường nghiên cứu ổn định. Nếu không có sự điều chỉnh chính sách kịp thời, Mỹ có thể mất đi lợi thế chiến lược vốn giúp họ vượt xa các đối thủ trong nhiều thập kỷ qua.

Dù vậy, Mỹ hiện vẫn là trung tâm của đổi mới AI toàn cầu. Các công ty công nghệ hàng đầu như OpenAI, Google DeepMind, Meta, Amazon, Anthropic và Microsoft liên tục tung ra những mô hình AI tiên tiến, định hình xu hướng toàn cầu. Cùng với đó là hệ sinh thái khởi nghiệp - nghiên cứu - đầu tư mạo hiểm hoạt động mạnh mẽ, tạo điều kiện lý tưởng cho tài năng AI phát triển.

Tuy nhiên, những chính sách mang tính phòng thủ như siết xuất khẩu công nghệ nhằm hạn chế sự tiếp cận của Trung Quốc, nếu không được tính toán kỹ lưỡng, có thể phản tác dụng. Chúng không chỉ gây gián đoạn chuỗi cung ứng công nghệ toàn cầu mà còn làm thu hẹp thị trường của chính các công ty Mỹ. Quan trọng hơn, nếu Mỹ tập trung quá mức vào việc kìm hãm đối thủ, mà quên đầu tư vào nguồn lực bên trong, lợi thế hiện tại sẽ không thể duy trì lâu dài.

Mỹ có đang "hụt hơi"?

Câu trả lời là "chưa", nhưng đang tiến gần đến ngưỡng cảnh báo. Mỹ vẫn đi đầu trong nghiên cứu và đổi mới AI, nhưng vị thế này không phải là điều bất biến.

Nếu tiếp tục duy trì các chính sách hạn chế nhập cư, giảm tài trợ nghiên cứu và khép lại cánh cửa với tài năng toàn cầu, thì khoảng cách giữa Mỹ và Trung Quốc sẽ ngày càng thu hẹp - thậm chí có thể bị vượt qua trong một số lĩnh vực cụ thể như triển khai ứng dụng AI ở quy mô lớn.

Để tiếp tục giữ vai trò dẫn đầu, Mỹ cần thay đổi cách tiếp cận. Thay vì tập trung vào việc ngăn cản đối thủ, cần đầu tư lâu dài vào ba trụ cột chính: con người, nghiên cứu cơ bản và hợp tác quốc tế.

Chiến thắng trong AI không đến từ việc kiểm soát, mà đến từ việc tạo ra một hệ sinh thái cởi mở, đổi mới và đủ sức hấp dẫn để thu hút những bộ óc giỏi nhất thế giới. Nếu Mỹ không nhận ra điều đó kịp thời, thì sự "hụt hơi" sẽ không còn là một cảnh báo xa vời - mà sẽ trở thành thực tế rõ ràng trong tương lai gần.