Một nguồn khí đốt dồi dào châu Âu chưa thể khai thác

Nguồn khí đốt nằm ở vùng biển xung quanh Cyprus (Síp). Căng thẳng Thổ Nhĩ Kỳ - Cyprus - Hy Lạp bắt nguồn từ cuộc xâm chiếm Cyprus năm 1974 của Thổ Nhĩ Kỳ cản trở nỗ lực thăm dò và khai thác bất cứ mỏ khí tự nhiên nào nằm dưới Địa Trung Hải.

Thổ Nhĩ Kỳ muốn có tiếng nói trong việc khai thác, đảm bảo cộng đồng người Cyprus gốc Thổ được hưởng lợi, đồng thời cũng muốn khí đốt vận chuyển từ khu vực sang châu Âu phải đi qua lãnh thổ của mình. Tuy nhiên Hy Lạp lại ủng hộ kế hoạch vận chuyển khí đốt đi qua Cyprus và Hy Lạp mà thôi.

Vấn đề vận chuyển khí đốt dự trữ từ Israel, Ai Cập và Lebanon cũng được đưa vào đàm phán, kết quả là đàm phàn bế tắc.

Đã từng có hy vọng tâm lý thống nhất ủng hộ Ukraine trong cuộc chiến với Nga sẽ thuyết phục các bên gạt bỏ bất đồng để cùng giúp Liên minh châu Âu (EU) thoát phụ thuộc năng lượng Nga. Thủ tướng Hy Lạp Kyriakos Mitsotakis và Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdoğan thậm chí đã gặp nhau vào tháng 3 làm dấy lên dự đoán hai bên sắp phá vỡ thế bế tắc.

Nhưng không phải vậy. Hai tháng sau, Tổng thống Erdogan cắt đứt quan hệ với Thủ tướng Mitsotakis, giới chức Hy Lạp đặt lực lượng của mình trong trạng thái cảnh giác cao độ với lý do đề phòng mối đe dọa từ Thổ Nhĩ Kỳ. Mọi hy vọng gần như tiêu tan.

Kết quả là 15 năm sau khi Cyprus công bố vòng cấp phép đầu tiên và 11 năm sau khi phát hiện mỏ khí ngoài khơi đầu tiên, không có mét khối khí đốt nào được bơm ra, cũng không có quyết định cuối cùng nào về cách thức vận chuyển đến châu Âu.

Cyprus không thấy ngạc nhiên khi loạt kế hoạch đầy lạc quan đều sụp đổ. Ông Kornelios Korneliou - quan chức ngoại giao cấp cao của nước này - phát biểu: “Quá khứ gần đây cùng kinh nghiệm với Thổ Nhĩ Kỳ, chúng tôi không ngây thơ đến mức tin họ thay đổi thái độ với Hy Lạp hay Cyprus chỉ sau một đêm”.

Phía Cyprus lo lắng căng thẳng gia tăng khiến các công ty năng lượng không tiếp tục đầu tư và thăm dò khí đốt, cản trở nỗ lực tăng doanh thu từ nhiên liệu hóa thạch vốn rất quan trọng với quốc gia đang chao đảo vì mất đi nhiều hoạt động kinh doanh đáng kể mà Nga đem đến.

Giám đốc Viện Nghiên cứu hòa bình Oslo Cyprus Harry Tzimitras nhận xét: “Năng lượng có thể là nền tảng tốt để hòa giải ở khu vực bất đồng chính trị như Cyprus, nhưng thật không may nó lại trở thành một vấn đề xung đột khác”.

Xung đột cũ tạo ra căng thẳng hiện tại

Cuộc xâm lược Thổ Nhĩ Kỳ thực hiện chia đảo Cyprus thành 2 phần: phía bắc là vùng lãnh thổ chỉ có Thổ Nhĩ Kỳ công nhận, và phần phía nam là một quốc gia thành viên EU được quốc tế công nhận với tên Cộng hòa Cyprus. Từ đó đến nay từng diễn ra không ít cuộc chiến ủy nhiệm tranh chấp biên giới biển cũng như nguồn tài nguyên thiên nhiên xung quanh.

Căng thẳng dần leo thang trong vài thập niên gần đây khi Cộng hòa Cyprus cho phép các công ty năng lượng thăm dò mỏ khí tự nhiên ở vùng đặc quyền kinh tế nước này. Kết quả là mỏ Aphrodite được phát hiện vào năm 2011.

Thổ Nhĩ Kỳ yêu cầu Cyprus kiềm chế thực hiện bất cứ hành động nào, đồng thời triển khai tàu thăm dò được tàu chiến hộ tống đến. Năm 2019 EU trừng phạt Thổ Nhĩ Kỳ vì hành vi khoan thăm dò trái phép ngoài khơi bờ biển Cyprus. Vì vậy nhiều năm trôi qua mà hoạt động thương mại khí đốt chưa bao giờ diễn ra mặc dù không ít công ty tìm cách tham gia khai thác.

ExxonMobil và Qatar Energy đã thành lập liên doanh để khai thác khí đốt tại khu vực này. Một liên doanh nữa Eni và Total cũng chuẩn bị thành lập trong thời gian tới. Cyprus còn mong đợi một liên doanh do Chevron dẫn đầu sẽ đưa ra đề xuất khai thác mỏ Aphrodite.

Khoan thăm dò sẽ mang lại cái nhìn rõ ràng hơn các mỏ khí dưới đáy biển, mở đường cho thảo luận về cách thức khai thác và vận chuyển khí đốt mang lại lợi ích kinh tế.

Một giải pháp khả thi là kết nối mỏ Aphrodite với một cảng tiếp nhận của Ai Cập. Một công ty Hy Lạp cũng đệ trình lên giới chức Cyprus đề xuất liên kết một số mỏ khí của Israel với Cyprus thông qua một đường ống nhỏ, và một nhà máy khí đốt hóa lỏng nổi được xây gần đảo này sẽ đóng vai trò điểm phân phối cho phần còn lại của châu Âu.

Ngoài ra còn có giải pháp rẻ hơn là đường ống đi qua Thổ Nhĩ Kỳ. Lựa chọn này được hồi sinh sau khi quan hệ Thổ Nhĩ Kỳ - Israel ấm lên thời gian gần đây.

Theo Đại sứ Thổ Nhĩ Kỳ tại Hy Lạp Burak Orugergin: “Đối với năng lượng ở khu vực phía đông Địa Trung Hải, có yếu tố địa chính trị lẫn yếu tố kinh tế cùng tác động đến tính khả thi của một dự án năng lượng. Cần phải có Thổ Nhĩ Kỳ tham gia. Chúng tôi không chỉ một trung tâm sầm uất mà còn là một thị trường rộng lớn”.

Ngoại trưởng Thổ Nhĩ Kỳ Mevlut Çavuşoglu vài tuần gần đây còn nhấn mạnh nếu Israel quyết định xuất khẩu dầu sang châu Âu, Thổ Nhĩ Kỳ sẽ là đầu ra duy nhất.