Logistics cho nông sản ĐBSCL: 'Biết rồi, khổ lắm, nói mãi' nhưng cứ phải nói

Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là vùng trọng điểm kinh tế, đóng góp khoảng 90% sản lượng gạo, 65% sản lượng thủy sản và 70% sản lượng trái cây xuất khẩu của cả nước. Hằng năm, nhu cầu vận chuyển hàng hóa xuất khẩu của ĐBSCL lên đến hàng chục triệu tấn. Tuy nhiên, cảng biển tại ĐBSCL còn thiếu, nhất là cảng nước sâu cho tàu vận chuyển container xuất khẩu. Chưa kể, tình trạng một số cảng trọng điểm tại TP.HCM thường xuyên quá tải, dẫn tới phí dịch vụ, lưu kho bãi, thời gian chờ đợi đều tăng…

Chi phí logistics nước ta cao hơn gấp đôi Thái Lan

Khu vực ĐBSCL hiện còn thiếu các trung tâm logistics trọng điểm và các hệ thống trung tâm vệ tinh; thiếu bãi container rỗng, hệ thống kho ở các cảng, đơn vị kiểm định vệ sinh an toàn thực phẩm, chiếu xạ đạt chuẩn… Do đó hàng hóa phải được vận chuyển qua nhiều địa điểm và phải đưa lên TP.HCM để xuất đi các nơi. Trong khi đó hệ thống giao thông ở ĐBSCL chưa phát triển xứng tầm với nhu cầu phát triển.

Tại buổi tọa đàm, bà Ngô Tường Vy - Phó giám đốc Công ty TNHH XNK Trái cây Chánh Thu cho biết các doanh nghiệp xuất nhập khẩu trái cây đang gặp rất nhiều khó khăn. Phí vận chuyển của 1kg trái cây tươi đến các thị trường như Mỹ, châu Âu là từ 6 - 6,2USD. Với mức giá cao như vậy, các doanh nghiệp khó khăn chồng khó khăn.

Công nghệ bảo quản trái cây chưa phát triển, chỉ có thể vận chuyển bằng đường hàng không nên chi phí cao, rất khó cạnh tranh. Công ty Chánh Thu đặc biệt lưu ý đến công nghệ bảo quản sau thu hoạch. Khi trái cây được bảo quản đủ điều kiện thì mới đi được đường biển. Hiện tại đối với một số mặt hàng, cước hàng không so với cước đường biển cao gấp khoảng 15 lần.

Lấy trái vải làm ví dụ, bà Vy cho hay phải mất 3,8 - 4,2USD cho mỗi ký mới sang được Nhật Bản, đó là chưa tính các chi phí khác. “Người Nhật có thể chấp nhận được mức giá cao nhưng doanh nghiệp sẽ rất khó cạnh tranh với các doanh nghiệp khác như Thái Lan, họ cũng có trái vải. Ở nước này, một số mặt hàng trọng điểm được nhà nước hỗ trợ chi phí logistics. Đó là một trong những vấn đề rất khó khăn của doanh nghiệp xuất khẩu trái cây tươi”, bà Vy nói. Vấn đề hạ tầng giao thông, liên kết vùng cũng được bà Vy nhắc đến và cho rằng cần được sự quan tâm đầu tư hơn nữa.

Bà Lê Thị Thu Trúc - Phó tổng giám đốc Công ty cổ phần Chế biến thực phẩm xuất khẩu Phú Thịnh (tỉnh Hậu Giang) cho biết công ty gặp rất nhiều khó khăn vướng mắc trong một thời gian dài nhưng hiện vẫn chưa cải thiện được gì. Doanh nghiệp xuất khẩu đều mong muốn ký được những đơn hàng, hợp đồng dài hạn để xuất khẩu quanh năm.

“Nhưng mùa vụ trái cây của chúng ta ngắn, để thu hoạch phù hợp cho xuất khẩu thì chỉ được vài tháng. Điều này tạo áp lực cho doanh nghiệp phải thu gom tại các vườn, hợp tác xã cho đủ số lượng xuất cả năm. Khi thu như vậy gặp rất nhiều khó khăn trong việc trữ trái cây, thiếu kho bãi. Và kho bãi cũng phải đạt đủ điều kiện để trữ trái cây. Hậu Giang ở xa các tỉnh thành có cảng biển, đẩy chi phí vận chuyển hàng lạnh lên cao, thời gian vận chuyển lâu. Điều này tạo áp lực lên quá trình sản xuất của doanh nghiệp rất nhiều”, bà Trúc nói.

Ông Phạm Tiến Hoài - Tổng giám đốc Hanh Nguyen Logistics cho biết chi phí logistics cho ngành rau củ quả, hay gọi chung là hàng nông sản ở Thái Lan chỉ chiếm 12,5% thay vì gần 30% giá thành sản phẩm ở nước ta. Lấy ví dụ quy trình trồng trọt, chế biến xuất khẩu trái khóm Cầu Đúc, ông Hoài cho hay đầu tiên người nông dân phải mua cây giống một nơi, phân bón một nơi. Sau khi trồng và thu hoạch sẽ bán cho các vựa, các vựa sẽ phân loại rồi cung cấp cho nhà máy chế biến.

Tại nhà máy chế biến, trái khóm tiếp tục được phân loại và đem đến một cơ sở chiếu xạ để làm sạch và sau đó mới bảo quản trong kho hoặc xuất liền. Nếu đi đường biển thì đến cảng Cát Lái, đi đường hàng không thì đến sân bay Tân Sơn Nhất đều ở TP.HCM, hoặc đi tiểu ngạch ra Lạng Sơn. Như vậy, để được 1 trái khóm đủ điều kiện xuất khẩu phải qua rất nhiều khâu, trong khi đó trọng lượng 1 trái khóm thì cao mà giá trị 1 trái khóm lại thấp.

"Biết rồi, khổ lắm, nói mãi" nhưng cứ phải nói

Ông Nguyễn Thanh Bình, Chủ tịch Hiệp hội Rau quả Việt Nam cho rằng logistics hoạt động rất rộng, không phải như ngày xưa là giao nhận và vận chuyển. Hiện nay logistics bao gồm cả dịch vụ vận tải và cơ sở hạ tầng ở các điểm nút như cảng, sân bay, kho bãi, bốc dỡ. Hoạt động này phụ thuộc rất lớn vào cơ sở hạ tầng, nếu hạ tầng không đủ thì logistics không thể hoạt động được.

Ông Lê Tiến Châu - Bí thư Tỉnh ủy Hậu Giang đặt ra 3 vấn đề thực trạng của ĐBSCL:

"Do chúng ta chưa có một bản quy hoạch tổng thể các lĩnh vực phát triển kinh tế, xã hội kể cả quốc phòng, an ninh, từ đó xảy ra tình trạng nhà nào chỉ biết nhà đó, địa phương nào chỉ biết địa phương đó, mạnh ai nấy làm, trăm hoa đua nở. Mà nở không theo quy hoạch, định hướng không phát huy được sức mạnh tổng hợp. Chính vì vậy sản phẩm cung cấp cho các doanh nghiệp cũng như để cho một thị trường lớn bền vững thì chúng ta chưa có.

Vấn đề thứ 2 là hệ thống hạ tầng của ĐBSCL. Đây là một câu chuyện "biết rồi, khổ lắm, nói mãi" nhưng cứ phải nói. Rất tệ, có thể nói là vùng trũng của cả nước. Từ khi có Nghị quyết 120 về phát triển bền vững ĐBSCL thích ứng với biến đổi khí hậu, vùng đã có những khởi sắc. Nhưng so với nhu cầu phát triển chung của cả nước vẫn đang rất thấp. Hệ thống logicstics cả khu vực chỉ có 3 trung tâm, như vậy là không đáp ứng được nhu cầu hàng hóa muốn chế biến, bảo quản để xuất đi phải qua rất nhiều giai đoạn, điều này khiến nông sản, nông nghiệp của chúng ta gặp nhiều bất lợi.

ĐBSCL là trung tâm nông nghiệp, cung cấp trong nước và xuất khẩu nhưng thực ra để có một thị trường chung, để có sự tiếp thị chuyên nghiệp ra một thị trường lớn bài bản ổn định thì chúng ta chưa có cũng xuất phát từ câu chuyện mạnh ai nấy làm”.

Buổi tọa đàm cũng đưa ra mô hình trung tâm logistics “Một điểm đến đa dịch vụ” chuyên xuất khẩu nông sản. Trung tâm mang tên Hanh Nguyen Logistics, tọa lạc ngay tâm điểm ĐBSCL. Trung tâm này có khả năng thực hiện trọn gói khép kín tất cả các quy trình phục vụ xuất khẩu nông sản; giúp tối ưu hóa chi phí logistics, tăng lợi thế cạnh tranh, từ đó tạo đầu ra bền vững cho nông dân. Việc vận hành sớm những trung tâm quy mô đồng bộ như thế này đòi hỏi những chính sách hỗ trợ của Nhà nước và cả vai trò rất lớn của các đơn vị tư nhân như Hanh Nguyen Logistics.

Trung tâm này ra đời sẽ giải quyết được tất cả các khó khăn của 3 nhà: nhà nông, nhà sản xuất (tức thương nhân, doanh nghiệp nông sản) và nhà nhập khẩu. Riêng với nhà nông, trung tâm sẽ là nơi quy tụ hàng trăm thương nhân để bà con nông dân tới giao dịch, chào bán nông sản; đặc biệt là có thể lưu trữ nông sản sau thu hoạch lên đến 90 ngày thay vì chỉ 7 ngày như tập quán bao đời nay. Điều này giúp bà con nông dân không còn gặp áp lực về thời gian chốt giá, thoải mái tìm đầu ra cho sản phẩm và nhận lại lợi nhuận công bằng so với công sức, tiền của đã đầu tư, đồng thời không còn lâm cảnh “giải cứu nông sản” như thường thấy.