Kháng thể đơn dòng giúp điều trị COVID-19 như thế nào và có thay thế được vắc xin?

Ngoài 3 loại vắc xin phổ biến tại Mỹ (Pfizer, Moderna và Johnson & Johnson) đang cho thấy tính hiệu quả cao chống lại COVID-19, có một phương pháp điều trị khác cũng đang được quan tâm. Năm ngoái, kháng thể đơn dòng đã được phê duyệt như liệu pháp cho những người mắc COVID-19 có nguy cơ phát triển bệnh nặng. Gần đây, trên các phương tiện truyền thông cũng đã quảng cáo lựa chọn mới cho bệnh COVID-19 và chính quyền Tổng thống Joe Biden cũng khuyến khích việc sử dụng phương pháp điều trị này. Vậy kháng thể đơn dòng là gì?

Kháng thể đơn dòng dòng không hoàn toàn giống những kháng thể mà vắc xin tạo ra trong cơ thể con người. Kháng thể đơn dòng được tạo ra trong phòng thí nghiệm và chỉ tập trung vào phần nguy hiểm nhất của vi rút SARS-CoV-2. Song với những người có nguy cơ mắc COVID-19 nghiêm trọng và những ai không thể tiêm vắc xin một cách an toàn, kháng thể đơn dòng có thể là "vị cứu tinh".

Theo các chuyên gia, đây là điều mà mọi người cần biết về kháng thể đơn dòng trong điều trị COVID-19 và lý do tại sao vẫn nên tiêm vắc xin càng sớm càng tốt.

Kháng thể đơn dòng là gì?

Theo Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA), kháng thể đơn dòng là “các phân tử được sản xuất trong phòng thí nghiệm đóng vai trò như các kháng thể thay thế có thể khôi phục, tăng cường hoặc bắt chước cuộc tấn công của hệ thống miễn dịch với tế bào”. Trong trường hợp đó, các kháng thể này tái tạo phản ứng miễn dịch của cơ thể con người với COVID-19, ngăn chặn hoặc vô hiệu hoá SARS-CoV-2 trước khi vi rút này có thể khiến bệnh trở nên trầm trọng.

Shmuel Shoham, Phó giáo sư tại Trường Y Đại học Johns Hopkins (Mỹ), giải thích rằng liệu pháp kháng thể đơn dòng không phải mới. Trên thực tế, nó đã được phát triển trong nhiều thập kỷ. Gần đây, các bác sĩ đã triển khai điều trị các bệnh truyền nhiễm bằng phương pháp này.

Vào tháng 11, FDA được phê duyệt hai phương pháp điều trị kháng thể đơn dòng casirivimab và imdevimab, có nghĩa là được sử dụng đồng thời cả hai cho những bệnh nhân từ 12 tuổi trở lên có kết quả xét nghiệm dương tính với COVID-19 và những ai có nguy cơ cao tiến triển thành bệnh nặng. Ba tháng sau, FDA phê duyệt hai phương pháp điều trị kháng thể đơn dòng khác, bamlanivimab và etesevimab, cho cùng một quần thể.

Một phương pháp điều trị kháng thể đơn dòng khác là sotrovimab đã được phê duyệt vào tháng 5 để điều trị COVID-19 từ nhẹ đến trung bình ở những bệnh nhân trên 12 tuổi có nguy cơ mắc bệnh nặng.

Patrizia Cavazzoni, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Đánh giá Thuốc của FDA, cho biết: “Với sự cho phép của phương pháp điều trị bằng kháng thể đơn dòng này, chúng tôi đang cung cấp một lựa chọn khác để giúp những bệnh nhân có nguy cơ cao tránh phải nhập viện”.

Không giống vắc xin COVID-19, liệu pháp kháng thể đơn dòng được thực hiện sau khi một người được chẩn đoán mắc bệnh. Mục tiêu là không để những bệnh nhân có nguy cơ cao phải điều trị tích cực (ICU), tuy nhiên đây cũng chưa phải là một điều chắc chắn. Nếu được tiêm vắc xin, mọi người nên đi chích ngừa vì không có gì đảm bảo rằng các kháng thể đơn dòng sẽ ngăn chặn các ca COVID-19 nặng.

Sử dụng kháng thể đơn dòng điều trị COVID-19 như thế nào?

Khi cơ thể con người tạo ra kháng thể COVID-19 sau khi mắc bệnh hoặc được tiêm chủng (chúng được gọi là kháng thể đa dòng), sẽ không có kết quả bảo vệ chung. Các loại kháng thể khác nhau tập trung vào các phần khác nhau của cấu trúc vi rút. Các kháng thể do phòng thí nghiệm tạo ra chỉ nhắm mục tiêu vào phần quan nhất, có tính hủy diệt của vi rút SARS-CoV-2.

“Các kháng thể đơn dòng tập trung vào một phần của vi rút, được gọi là protein tăng đột biến”, Tiến sĩ Shoham giải thích. Ông cho biết kháng thể đơn dòng có tác dụng bám dính vào các vị trí khác nhau trên protein gai của SARS-CoV-2, ngăn không cho vi rút lây nhiễm sang các tế bào.

“COVID-19 là do chính vi rút gây ra. Sau đó một thời gian, COVID-19 gây ra phản ứng quá mức của cơ thể với vi rút. Các kháng thể đơn dòng hoạt động, chúng phải đến vào thời điểm vi rút gây bệnh. Sau khoảng 10 ngày, kháng thể đơn dòng không còn nhiều việc phải làm. Đó là lý do tại sao bất kỳ quảng cáo nào đều tập trung vào những người đã được chẩn đoán mắc COVID-19 nhưng chưa bị bệnh nặng”, Tiến sĩ Shoham cho biết.

Các kháng thể đơn dòng chỉ cung cấp sự bảo vệ trong thời gian dài nhưng cơ thể không thể sản xuất thêm chúng. Vẫn chưa rõ khả năng bảo vệ kéo dài bao lâu nhưng kháng thể đơn dòng chắc chắn sẽ hao mòn sau 90 ngày, FDA lưu ý.

Kháng thể đơn dòng có an toàn không?

Tiến sĩ Shoham nói: “Bất cứ thứ gì bạn đưa vào cơ thể đều có thể có tác dụng phụ. Các biến chứng khi truyền kháng thể đơn dòng khá hiếm gặp, nhưng một số người có thể bị dị ứng với nó giống như vắc xin COVID-19. Các phản ứng phụ bao gồm sốt, phát ban, buồn nôn, ớn lạnh và cảm thấy lâng lâng”.

FDA giải thích rằng trong các thử nghiệm lâm sàng, một lần truyền bamlanivimab và etesevimab “làm giảm đáng kể tỷ lệ nhập viện và tử vong liên quan đến COVID-19” so với giả dược trong suốt 1 tháng.

Ai nên điều trị kháng thể đơn dòng?

Liệu pháp kháng thể đơn dòng đã được FDA cho phép dùng ở bệnh nhân COVID-19 từ 12 tuổi trở lên đang có nguy cơ trở nặng. “Hai ngày đầu tiên sau khi chẩn đoán mắc COVID-19 là thời gian tốt nhất để dùng phương pháp này”, Tiến sĩ Shoham giải thích.

Phương pháp điều trị này cũng lý tưởng cho những người tiếp cận với vắc xin COVID-19 một cách thận trọng, bao gồm những ai bị suy giảm miễn dịch, những người đang điều trị steroid liều cao, bệnh nhân cấy ghép tạng và những người mắc một số bệnh ung thư. “Họ vẫn nên tiêm vắc xin nhưng phản ứng của họ với vắc xin có thể không mạnh mẽ. Do đó, vắc xin có thể không bảo vệ được họ”, Shoham nói.

“Nếu ai đó đã ở trong phòng chăm sóc đặc biệt hoặc vào viện để thở oxy, điều này hầu như không phải do vi rút gây ra nữa mà đó là do phản ứng quá mức của cơ thể. Trong trường hợp đó, việc điều trị bằng kháng thể sẽ không có hiệu quả”, Shoham nhấn mạnh.

Kháng thể đơn dòng có thể thay thế vắc xin COVID-19 không?

Câu trả lời là không, ít nhất là không phải trong dài hạn. Tiến sĩ Shoham giải thích rằng có hai hình thức chủng ngừa: Chủng ngừa chủ động (từ vắc xin hoặc từ chính vi rút) và chủng ngừa thụ động (từ các liệu pháp như kháng thể đơn dòng).

Tiêm vắc xin chủ động giúp cơ thể sản xuất kháng thể không có hiệu lực ngay lập tức và kéo dài tương đối lâu. Chủng ngừa thụ động cung cấp các kháng thể được tạo sẵn và không giúp hệ thống miễn dịch tạo ra nhiều kháng thể hơn dẫn đến có hiệu lực gần như ngay lập tức và kéo dài trong một thời gian tương đối ngắn.

Sự khác biệt chính khác là liên quan đến lây truyền vi rút. Các vắc xin COVID-19 dường như làm giảm sự lây truyền COVID-19 không có triệu chứng nhưng các kháng thể đơn dòng không hạn chế khả năng lây bệnh.

Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ (CDC) khuyến cáo rằng bất kỳ ai đã nhận được liều kháng thể đơn dòng nên đợi ít nhất 90 ngày sau khi xét nghiệm COVID-19 để tiêm một trong các loại vắc xin hiện có. Đây là một biện pháp phòng ngừa để “tránh sự can thiệp tiềm ẩn của liệu pháp kháng thể với các phản ứng miễn dịch do vắc xin tạo ra”.

Những người đã được tiêm vắc xin đầy đủ vẫn nhiễm vi rút SARS-CoV-2 (nhiễm COVID-19 đột phá) vẫn nên xem xét điều trị bằng kháng thể đơn dòng nếu chúng thuộc các danh mục được FDA chấp thuận mà không cần quan tâm đến thời gian, CDC giải thích.

“Trừ khi ai đó có lý do cụ thể để không chủng ngừa và những trường hợp đó rất hiếm thì còn lại, tôi sẽ khuyến khích tiêm vắc xin”, Tiến sĩ Shoham nói.