Hương: Vẽ lụa và sống với lụa

Triển lãm cá nhân lần 1 của Nguyễn Thu Hương có tên Lụa của Hương vào năm 2019 tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam (Hà Nội). Triển lãm cá nhân lần thứ 2 có tên Hương Lụa tại Huyền Art House (Sài Gòn). Đến lần thứ 3, tên triển lãm chỉ còn một chữ “Hương”. Điều này phần nào cho thấy hành trình tìm kiếm, đúng hơn, quay về bên trong, tìm về chính mình của Nguyễn Thu Hương. Triển lãm Hương  khai mạc lúc 18 giờ ngày 15.10.2022 tại Eight Gallery (8 Phùng Khắc Khoan, Q.1, TP.HCM)

Đây cũng là dịp tròn 10 năm mà Nguyễn Thu Hương chọn lụa là chất liệu chính để vẽ (2012 - 2022), một cột mốc rất có ý nghĩa. Chị vẫn sử dụng lụa dệt tay của làng Quan Phố, Duy Tiên, tỉnh Hà Nam. Bởi, “trong thời gian là sinh viên khoa Hội họa Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam, tôi có tham gia triển lãm sinh viên của trường và được một số giải thưởng như: giải của lớp học người nước ngoài, giải của Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam, giải của Hội Mỹ thuật Việt Nam. Đó là những bức tranh sơn dầu, lụa do tôi sáng tác, không phải bài tập. Có thể gọi lụa là các tác phẩm đầu tiên” - Nguyễn Thu Hương nói.

Và cũng bởi, tuy lụa quen thuộc với người Việt, nhưng vẽ lụa và sống được với lụa theo cả nghĩa bóng và nghĩa đen, thì chưa bao giờ là việc dễ dàng. Những nghi ngại về độ bền (mà thực chất thì tranh lụa khá bền), những mặc cảm về chủ đề và ngôn ngữ tạo hình (nghĩ tranh lụa gò bó, quê kiểng)… đã làm cho tranh lụa Việt Nam nửa cuối thế kỷ 20 có những thất thế, lạc lõng và bị bỏ rơi. Bước qua thế kỷ 21, đặc biệt từ khoảng 2010 trở lại đây, tranh lụa Việt Nam đã có được các tác giả mới, chủ đề mới, biểu cảm mới, vật liệu mới… nên đang làm cuộc hồi sinh khá ngoạn mục. Nguyễn Thu Hương là một  trong số những họa sĩ đã góp sức đáng kể vào cuộc hồi sinh này.

Song hành với cuộc hồi sinh sáng tạo, đó là nhận thức của nhà trường, cộng đồng và đặc biệt giới sưu tập nội địa về tranh lụa đã thay đổi theo hướng tích cực. Có thể nói số tranh lụa Việt Nam được sưu tập trong một thập niên qua là nhiều nhất, nhiều hơn các thập niên trước đó cộng lại. Đã có khá nhiều triển lãm cá nhân và nhóm về tranh lụa, các hội thảo, ra mắt sách… Trên thị trường quốc tế, tranh lụa Việt dần được ưa chuộng, nhiều họa sĩ trong nước được mời đi dự triển lãm, hội chợ.

Tại các nhà đấu giá quốc tế, tranh lụa Việt - đặc biệt thời Đông Dương - có vị thế không thua kém gì các vật liệu khác, chất liệu khác như sơn dầu, sơn mài… Tất cả điều này đều có quan hệ hữu cơ đến tranh lụa đương thời, tạo niềm tin, sự hưng phấn trong sáng tạo.

Trong bài phỏng vấn của Việt Quỳnh, khi được hỏi: Tâm thế và cảm xúc của chị trước mỗi bức tranh? Nguyễn Thu Hương trả lời: “Mỗi bức tranh là cảm xúc riêng cá nhân khi bị tác động trực tiếp hoặc gián tiếp của tất cả những gì xung quanh như nhìn thấy, gặp, chứng kiến. Không nhất thiết là của mình mà người khác hoặc người mình không quen biết, nếu để lại ấn tượng hoặc làm tôi luôn nghĩ đến, tôi sẽ vẽ lại theo cách của tôi”.

Còn sau khi kết thúc tác phẩm? Nguyễn Thu Hương trả lời: “Có thể nó vẫn giữ được hoặc thay đổi so với lúc đầu nhưng xâu chuỗi thì vẫn là ý của tôi, vì mỗi sự việc có thể tôi - bạn nghĩ theo các cách khác nhau”. Còn vì sao chị lựa chọn thể hiện thiên tính nữ, những câu chuyện về tâm lý, cảm xúc thông qua hình thể về phụ nữ xuyên suốt quá trình sáng tác của mình? Nguyễn Thu Hương trả lời: “Hình ảnh thiên tính nữ chỉ là hình ảnh chung nhưng lại xuyên suốt với đủ các lứa tuổi, mà tôi chiêm nghiệm được trong cuộc sống. Với tôi, quan sát hiện thực ngoài kia bằng đôi mắt mở to, vì muốn hiểu thấu bản chất sự vật hiện tượng, muốn tìm xem đâu là ranh giới đúng sai, hay dở, đẹp xấu…

Nhưng, mọi hình ảnh cứ trôi qua vùn vụt không chờ đợi, tâm trí tôi chỉ kịp lưu lại một phần rất nhỏ hiện thực. Và rồi, cảm xúc chủ quan cùng với óc tưởng tượng, đã biến chút nhỏ nhoi kia thành một kiểu “hiện thực” khác. Như một đoàn tàu đã đi qua, mọi hình ảnh, màu sắc, hình dáng, và âm thanh được lưu trong ký ức sẽ không còn là nó nữa... Hội hoạ của tôi ghi lại điều này”.

Một điều đặc biệt của tranh lụa Nguyễn Thu Hương trong cả hành trình 10 năm, chính là khả năng biến hóa thành nhiều phong cách như lập thể, trìu tượng… Các chủ thể, các motif dù được lặp lại, nhưng chưa bao giờ là giống nhau, tôn vinh cái tôi và bản thể nữ. Tất cả điều này giúp tranh lụa vượt qua cả những định kiến về phong cách sáng tác tranh lụa xưa nay, thường là các chủ đề rất đơn giản như phong cảnh, chân dung, cây đa, bến nước, mục đồng, mái đình…

Khi đến xem triển lãm Hương lụa, họa sĩ Nguyễn Thanh Bình viết: “Trước đây, tôi không quen biết cô họa sĩ trẻ này, nhưng khi lần đầu nhìn thấy tác phẩm, tôi đã ngạc nhiên và cảm thấy thích thú. Thích thú vì kỹ thuật vẽ truyền thống chẳng những được xử lý tốt, mà còn thể hiện một cách nhìn riêng, một yếu tố quan trọng để họa sĩ tìm được chỗ đứng riêng.

Thường thường, trong các tác phẩm lụa, người ta nhìn thấy mảng, miếng và nét với chủ đề gần gũi, thật thà, nhưng lụa của Hương cho thấy một con đường khác: chất liệu ấy hoàn toàn có thể thể hiện những phong cách hiện đại như lập thể, trừu tượng, nó có thể tạo ra những "motif" lặp đi lặp lại theo điệu thức trang trí mà vẫn biến hóa, ngẫu hứng tạo ra tác phẩm lôi cuốn.

Tranh lụa của Hương cho thấy chất liệu không "gò" cảm hứng, ngược lại, nó cho người xem thấy "chất" của nghệ sĩ. Bởi vì, lụa cũng như sơn mài, đòi hỏi sự cần mẫn, thời gian, do đó, cảm xúc phải đủ "dày" đủ "mạnh" để đi hết tiến trình sáng tạo một tác phẩm. Một nữ họa sĩ nhỏ nhắn, dịu dàng và xinh đẹp lại có đủ tố chất để tạo ra hàng loạt tác phẩm phong phú, hấp dẫn, có bề dày, chiều sâu, há chẳng đáng cho ta chiêm ngưỡng sao!”.

Những nhận xét trên đây của Nguyễn Thanh Bình vẫn còn nguyên giá trị với các tác phẩm mới trong triển lãm Hương lần này.