Chân dung trùm buôn vũ khí được Nga nỗ lực giải thoát từ tay Mỹ

Giữa tháng 2 năm nay, ngôi sao bóng rổ nhà nghề Mỹ Brittney Griner bị bắt tại sân bay quốc tế Sheremetyevo (Nga) bởi trong hành lý có tinh dầu thuốc lá điện tử nguồn gốc cần sa. Đến tháng 8 cô bị tuyên án 9 năm tù giam, nhưng vào tuần trước được Nga trả tự do để đổi lấy tay buôn vũ khí Viktor Bout đang thụ án 25 năm tù với cáo buộc âm mưu giết công dân Mỹ và hỗ trợ các tổ chức khủng bố.

Bout trong mắt giới truyền thông là nhân vật bí ẩn, thậm chí còn là nguồn cảm hứng cho giới đạo diễn Hollywood.

Viktor Bout là ai?

Viktor Bout sinh năm 1967 tại Dushanbe (Tajikistan). Bout từng phục vụ trong quân đội Liên Xô, đến những năm 1990 và đầu những năm 2000 sau khi Liên Xô sụp đổ thì điều hành một công ty vận tải hàng không chuyên chuyển hàng đến nhiều nơi nguy hiểm.

Thời gian này Liên Hợp Quốc bắt đầu điều tra việc Bout tham gia buôn bán vũ khí bất hợp pháp, vi phạm lệnh cấm vận của Liên Hợp Quốc, tiếp tay cho tội ác chiến tranh ở hàng loạt quốc gia châu Phi như Angola, Rwanda, Sierra Leone, Congo.

Giới chức Mỹ cũng chú ý đến Bout từ đầu những năm 2000 do truyền thông đưa tin ông ta hỗ trợ Taliban và Al-Qaeda. Bout phủ nhận mọi cáo buộc, khẳng định chỉ bán vũ khí cho lực lượng chiến đấu chống Taliban.

Năm 2002, giới chức Bỉ ban hành lệnh bắt giữ nhưng Bout kịp chạy sang Các tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất, Nam Phi, Nga. Mỹ cũng phong tỏa tài sản của Bout vào năm 2004 tuy nhiên không thể tìm ra căn cứ pháp lý để đưa ông ta ra xét xử.

Năm 2008, đặc vụ Cục Chống ma túy Mỹ (DEA) tiếp cận được Bout thông qua một cộng sự cũ của ông ta dưới vỏ bọc người mua vũ khí cho lực lượng vũ trang cách mạng Colombia (FARC) - một nhóm vũ trang cánh tả mang tư tưởng thù địch Mỹ mà Washington xếp vào danh sách tổ chức khủng bố.

Tháng 3.2008, Bout bị bắt tại Thái Lan khi đặc vụ DEA hẹn ông ta đến đó bàn chuyện vận chuyển vũ khí cho FARC. Đến tháng 11.2010, ông ta bị dẫn độ sang Mỹ đối mặt với tội danh âm mưu giết công dân Mỹ.

Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov chỉ trích động thái bắt giữ và dẫn độ Bout. Moscow cam kết đấu tranh để ông ta được trả tự do, quay về Nga.

Vì sao Nga nỗ lực cứu Viktor Bout?

Nhiều chuyên gia cho rằng Bout rất hữu ích với tình báo Nga, mặc dù ông ta phủ nhận bản thân có liên hệ với cơ quan nhà nước Nga.

10 năm nay, giới chức cùng truyền thông Nga không ít lần đề cập khả năng dùng công dân Mỹ bị cầm tù tại Nga đổi lấy Bout.

Nhà phân tích quan hệ Nga - Mỹ Alexandra Filippenko lý giải tầm quan trọng của Bout được thúc đẩy bởi tâm lý Chiến tranh lạnh: “Cả Mỹ và Nga đều xem ông ấy như mảnh vỡ cũng như hiện thân của hệ thống Xô viết. Đó là lý do tại sao Bout quan trọng với Nga”.

Chiến thắng ngoại giao của Nga?

Giới quan sát đánh giá vụ trao đổi là một chiến thắng ngoại giao dành cho Nga, vì tội danh của Griner và của Bout không tương xứng.

Nhà phân tích Filippenko lại cho rằng sự trao đổi rất công bằng. Bà lưu ý là Bout đã chấp hành một nửa bản án tù, thời gian đủ để giới tình báo Mỹ lấy được thông tin quý giá từ ông ta. Trong khi đó Griner là ngôi sao thể thao đại diện cho cộng đồng LGBTQ+, giải cứu nhân vật này có lợi cho chính quyền Tổng thống Joe Biden.

Tuy nhiên, vụ trao đổi làm dấy lên tranh luận về số phận của cựu sĩ quan thủy quân lục chiến Mỹ Paul Whelan. Washington cáo buộc hành động bắt giữ ông này hoàn toàn vì động chính trị.

Luật sư của ông Whelan ngày 8.12 tiết lộ việc đàm phán trả tự do đang diễn ra. Tổng thống Vladimir Putin ngày 9.12 để ngỏ khả năng thực hiện thêm nhiều vụ trao đổi nữa.