Vì sao cuộc đảo chính ở Thổ Nhĩ Kỳ thất bại?

Khi mới bùng nổ vào đêm 15.7,lực lượng đảo chính có vẻ như sắp lật đổ được một trong những chế độ mạnh nhất ở Trung Đông ở thời điểm hiện tại.

Xe tăng của quân đảo chính xuất hiện trên đường phốIstanbul, chiếm các cơ quan quyền lực quan trọng cũng như kiểm soát đài truyền hình nhà nước.Tuy nhiên đến sáng hôm sau thìcuộc đảo chính đã bịdập tắt.

Sau vụđảo chính, giới phân tích đã đưa ra nhiều cách giải thích về nguyên nhân thất bại.

Nguyên nhân thất bại từquân đảo chính

Nguyên nhân thất bại đầu tiên là lực lượng đảo chính quá ít để có thể làm nên chuyện lớn.

BáoThe Jerusalem Post trích lời nhà báo Yossi Melman cho biết trong 4 cuộc đảo chính trước đây (1960, 1971, 1980 và 1997), lực lượng đảo chính có hàng chục ngànbinh sĩ tham gia, nếu không nói là hầu hếtquân đội.Còn trong vụ đảo chínhlần này, lực lượng đảo chính chỉ gồm một nhóm với vài ngàn binh sĩ và sĩ quan.

Nguyên nhân thứ hai dẫn đến thất bại của quân đảo chính làlực lượng vốn ít ỏi này lại không nhận được sự ủng hộ cần thiết từquân đội. Việc nàythể hiện qua hành động bắt cóc tham mưu trưởng quân đội Hulusi Akar.

Nhàphân tích Sinan Ulgen thuộc Quỹ Carnegie vì hòa bình thế giới (Carnegie Endowment for International Peace) nhận xétlực lượng đảo chính không bao gồm tất cả các phe phái và cũng không gồm tất cả các tướng lĩnh cao cấp trong quân đội.Họ chỉ cóvài sư đoàn xe tăng và một số đơn vị không quân. Đasố lực lượng bộ binh lẫn nhiều đơn vị không quân vẫn chọn trung thành với Tổng thốngErdogan.

Ông Sinan Ulgen phân tích:“Khác với các vụđảo chính trước, vụđảo chính lần này nằm ngoài guồng máychỉ huy nênkhông có đủ nguồn lực để thành công”.

Nguyên nhân thứba làquânđảo chính không có vẻ gì là được tổ chức tốt.

Nhà phân tích Asli Aydintasbas thuộc Hội đồng Quan hệ đối ngoại châu Âu (ECFR) nhận xétquânđảo chính có thể tiến hành nhiều hoạt động đồng thời trên nhiều vùng của đất nước, từ đó cho thấy đây là chiến dịch đã được lên kế hoạch kỹlưỡng.

Tuy nhiên, một số nhà phân tích khác lại không nghĩ như vậy. Họ đánh giá kế hoạchđảo chính chưa được chuẩn bị kỹvà lực lượng đảo chính cũng không được tổ chức tốt.

Đầu tiên, vụđảo chính không nhận đượcsự ủng hộ cần thiết của quân đội là điềucho thấy vụđảo chính không được chuẩn bị tốt.Kế đến,hành động của lực lượng đảo chính không thể đem lại thành công.Quânđảo chính đã chiếm được đài truyền hình nhà nước nhưng hành độnglà quá muộn màng. Nhiềuđài truyền hìnhtư nhân đã giúp Tổng thốngErdogan có cơ hội lên sóng kêu gọi chống đảo chính trong suốtđêm 15.7.

Quânđảo chính bắt được tham mưu trưởng Hulusi Akar, kiểm soát cầu Bosphorus quan trọng tại Istanbul và chiếm nhiều cơ quanan ninh ở thủ đôAnkara nhưng lại để mấthai mục tiêu chính là Tổng thống Erdogan và Thủ tướng Binali Yildirim.Từ đó,hai nhân vật này mớicó cơ hội kêu gọi người ủng hộ chống đảo chính.

Theo đánh giá của nhà phân tích Ulgen, chặn cầu và chiếm các cơ quanquân sự không thể khiến đảo chính thành công.Ông nhận xét:“Họ hành động như những kẻ liều chết. Họ làm những việc này mà không biết đến hậu quả”.

Nguyên nhân từ phía Tổngthống Erdogan

Ông Recep Tayyip Erdogan đã có thời gian dài nắm quyền hành (từ năm 2003) với tư cách Thủ tướng và Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ.Trong thời gian cầm quyền, ông đã có kinh nghiệm phát hiện và đập tan 2 âm mưu đảo chính vào năm 2007 và năm 2010.

Năm 2007, cảnh sát Istanbul trong một chiến dịch truy quét đã phát hiện nơi ẩn náu của một nhóm mang tên Ergenekon với thành phần là luật sư, giáo viên, nhà báo và cả một số quan chức cấp cao của quân đội.Tại nơi ẩn náu, cảnh sát tìm thấy vũ khí và đạn dược. Hàng trăm người bị bắt giữ với cáo buộc âm mưu đảo chính chống lại chính phủ của ông Tayyip Erdoganlúc này đang là Thủ tướng.

Đến năm 2010, chính quyền Erdogan lại phát hiện một âm mưu đảo chính có tên Sledgehammer với mục tiêu xúi giục dân chúng gây bất ổn xã hội nhằm lật đổ đảngCông lý và Phát triển (AK) của ông Erdogan.

Ngoài kinh nghiệm đối phó đảo chính, thời gian cầm quyền dài tạo điều kiện cho ông Erdogan tiến hành nhiều cuộc thanh trừng.Tiêu biểu là cuộc truy quét, bắt bớ và xử lý hàng trăm sĩ quan quân đội, nhàchính trị với tên gọi “Búa tạ” (Operation Iron Hammer) năm 2011.

Tuy gây không ít bức xúc nhưng cáccuộc thanh trừng đã giúp ông Erdogan cài cắm người ủng hộ vào nhiều cơ quan chính yếu, từ cơ quan tình báo, cảnh sát, hệ thống tư pháp cho đếnquân đội, giúp bảo đảmquyền lực nằm trong tay ông.

Quyền lực của ông đã được thể hiện rõ khi trong cuộc đảo chính lần này, ông vẫn có thể kết nối với báo chí và phần lớn lực lượng cảnh sát lẫn quân đội vẫn trung thành với ông, sẵn sàng đối đầu với quânđảo chính.