Ukraine đau đầu tìm cách trừng phạt những người bị nghi hợp tác với quân Nga

Ba ngày sau khi Nga tổ chức chiến dịch quân sự tại Ukraine, Thị trưởng Gennady Matsegora của thành phố Kupyansk (ở vùng đông bắc Kharkiv) nhận được cú điện thoại của một chỉ huy Nga gợi ý đàm phán. Lúc đó quân Nga đã chiếm khu ngoại ô thành phố, nên thị trưởng công bố một video giải thích ông chấp thuận đề xuất của Nga : “Tôi quyết định tham gia thương lượng để tránh tổn thất nhân mạng”.

Thế nào là “hợp tác với quân thù” ?

Matsegora trao thành phố cho quân Nga kiểm soát mà không phải chiến đấu. Sau đó có thông tin ông cung cấp phương tiện đi lại, nơi ở, nhiên liệu và thức ăn cho quân Nga.

Nay, ông là một trong hàng trăm công dân Ukraine bị buộc tội hợp tác với quân thù, và nhiều người đối mặt với bản án 15 năm tù. Kupyansk hiện vẫn do Nga chiếm đóng nên Matsegora không bị bắt, nhưng tại nhiều nơi mà quân Nga rút đi, chính quyền Ukraine đã bắt giữ những người bị nghi hợp tác với quân Nga.

Hồi đầu tháng 5, nữ Viện trưởng Viện Kiểm sát Ukraine, bà Iryna Venediktova nói đã mở hơn 700 vụ án xử tội phản quốc đối với công dân Ukraine, cùng với 700 vụ án xử tội hợp tác với kẻ thù. Riêng tại vùng Kharkiv bị bao vây, các kiểm sát viên nói họ đã mở 50 vụ án gồm 7 cảnh sát viên, 5 thị trưởng và 1 thẩm phán bị buộc các tội tạo điều kiện cho quân Nga đánh chiếm các ngôi làng và giết hàng chục người.

Viện trưởng Viện kiểm sát vùng Kharkiv, ông Oleksandr Filchakov nói: “Một nửa trong số 50 người này đã bị bắt giữ, nhưng không may số khác vẫn ở trong vùng bị chiếm nên chưa thể bắt được họ”.

Thống đốc vùng là ông Oleh Synehubov cho biết có nhiều hình thức hợp tác với kẻ thù, ví dụ cung cấp thông tin: “Có thể là cung cấp danh sách người địa phương đang phục vụ quân đội Ukraine, người thân của các binh lính hoặc ai là cựu binh trong cuộc chiến ở vùng Donbass”.

Ông còn nói có những người cộng tác đã cung cấp cho quân Nga danh sách những nhà giàu tại địa phương: “Họ giải thích cho quân chiếm đóng nơi nhà giàu sinh sống và mức giàu có của họ. Từ đó lính Nga đến các nhà đó cùng với kẻ cộng tác và chiếm đooạt tài sản của người ta”.

Tại làng Pivdenne, trưởng làng bị bắt với cáo buộc cộng tác với quân Nga. Các kiểm sát viên nói có bằng chứng người này đã tiếp xúc với các trinh sát Nga. Maksym Klymovets, một kiểm sát viên ở vùng Kharkiv, nói: “Ông ta chuẩn bị cho cuộc chiếm đóng. Nhưng lính Nga không đến làng và chúng tôi bắt giữ ông ta chỉ vài ngày sau cuộc xâm chiếm của quân Nga”.

Nghi ngờ uy tín của kiểm sát viên bị tố tham nhũng

Đối với chính quyền Ukraine, điều quan trọng là trừng phạt nhanh và nghiêm khắc đối với người bị cáo buộc cộng tác với quân Nga. Nhưng qui trình này lại nảy sinh nhiều câu hỏi rắc rối, gồm liệu các thẩm phán và kiêm sát viên Ukraine có đủ uy tín để không lạm dụng qui trình tố tụng ?. Từ nhiều năm qua, những quan chức này đã phải chống lại những cáo buộc họ tham nhũng và thiên vị người thân. Nhiều quan chức cấp cao cũng bị đặt dấu hỏi về các sơ sót từ lúc đầu cuộc chiến, hoặc thậm chí bị nghi phản quốc.

Ngày 29.5, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã cho thấy những cáo buộc tội khinh suất hoặc tệ hơn có thể xảy ra ở ngay cấp thượng tầng của chính quyền, khi ông sa thải lãnh đạo cơ quan an ninh quốc gia (SBU) ở Kharkiv lúc ông thị sát thành phố này. Ông Zelensky cáo buộc quan chức này “chỉ nghĩ cho bản thân” thay vì giúp thành phố phòng thủ trong những ngày đầu cuộc chiến. Ông nói: “Các cơ quan bảo vệ pháp luật sẽ xem xét động cơ của ông ta là gì”.

Một vấn đề khác là làm sao phân định cấp độ hợp tác với kẻ thù, cũng như đảm bảo mức trừng phạt thích đáng. Ilko Bozhko, một quan chức quốc phòng Ukraine ở bộ phận chiến dịch miền đông, nói: “Có người chờ thời cơ nhảy sang quân bên kia, có người hợp tác vì muốn giữ mạng sống, và cũng có người bị dí súng buộc phải hợp tác”.

Các kiểm sát viên Ukraine đối mặt với nhiệm vụ khó khăn ở những vùng bị chiếm đóng phía nam Ukraine vốn đã lọt vào tay quân Nga từ đầu cuộc chiến. Ở đó, các quan chức Nga bận rộn việc áp đặt chế độ Nga lên cuộc sống đời thường, ví dụ buộc các trường học Ukraine phải dạy học theo chương trình học của Nga.

Nếu Ukraine tái chiếm được các vùng này, dự kiến sẽ có hàng ngàn người phạm các hoạt động mà xét theo định nghĩa kỹ thuật là “hợp tác với quân thù”, ví dụ các giáo viên tiếp tục giảng dạy theo chương trình Nga.

Nhưng nhiều người cho rằng ngành kiểm sát nên nhẹ tay đối với các trường hợp trên. Sergii Gorbachov, người có thẩm quyền cao nhất về giáo dục của Ukraine, nói : “Đó là một câu hỏi đau lòng và khó. Rất khó phân định lằn ranh. Tôi không nghĩ bạn có thể đòi hỏi hành động anh hùng nơi thường dân không có vũ khí trong tay. Điều quan trọng nhất là không tình nguyện hợp tác. Khi có quân chiếm đóng trên đất nước mình, tôi cam đoan có những vấn nạn lớn liên quan cách chúng tôi quyết định về câu hỏi này”.

Volodymyr Ariev, một nghị sĩ Ukraine thuộc đảng Đoàn kết châu Âu của cựu Tổng thống Petro Poroshenko, nói ông hy vọng Quốc hội Ukraine sẽ có một dự luật liên quan vấn đề hợp tác với quân thù, nhằm cho phép trừng phạt nhanh và nghiêm khắc, nhưng cũng ngăn chặn được sự lạm dụng và phân loại cấp độ nghiêm trọng của các trường hợp cộng tác hoặc phản quốc.

Ông nói: “Chúng tôi cần có thể xác định được cấp độ hợp tác và cấp độ thiệt hại gây nên, cũng như có thể có những nhận định khác biệt trong những trường hợp khác biệt. Một số người sẽ phải ở tù, nhưng một số người chỉ nên bị phạt tiền hoặc cấm phục vụ chính quyền”.