Tổng thống Philippines có thể bị xem là ‘tay sai’ của Trung Quốc

Theo Reuters ngày 19.11, hai năm sau khi Tổng thống Philippines tuyên bố “ly dị” với đồng minh Mỹ để xoay qua quan hệ thân cận với Trung Quốc, ông Duterte vẫn chưa nhận được lợi lộc gì từ quyết định này.

Hãng tin Anh nhắc sau chuyến thăm Bắc Kinh hồi năm 2016, Tổng thống Duterte về nước với lời hứa của lãnh đạo Trung Quốcrằng sẽ đầu tư và cho vay 24 tỉ USD, để ông Duterte thực hiện chương trình phát triển - nâng cấp cơ sở hạ tầng, mà chính phủ Philippines đã đặt tên là “Xây, Xây và Xây”.

Ông Duterte nhận được lời hứa đó chỉ vài tuần sau khi ông tuyên bốWashington đối xử với Philippines như với một con chó, và tốt nhất nước ông nên lập quan hệ với Trung Quốc.

Nhưng theo Reuters, lời hứa của Trung Quốc chỉ mới được thực hiện một phần nhỏ, và ông Duterte bị chỉ tríchrằng ông đồng lõa khi cho phép Trung Quốc đe dọa chủ quyền toàn vẹn lãnh thổ của Philippines, và bị Bắc Kinh bỏ mặc khi ông đối mặt với tình cảnh khó khăn mà không giúp đỡ gì.

Trong bối cảnh đó, khi Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình thăm Manila trong tuần này, ông Duterte sẽ cần ông Tập hứa chi tiền, để giúp ông Duterte biện hộ cho những nhượng bộ địa - chính trị đối với một đối thủ lịch sử, theo nhận định của nhà phân tích an ninh - quốc phòng Richard Heydarian (sống và làm việc ở Manila).

Ông Heydarian nói: “Nếu không, thì chúng tôi có thể kết luận rằng chẳng được gì cả, và Philippines đã bị lừa. Tính ngây thơ của ông Duterte với Trung Quốc đã là một cú bổ lưới chiến lược của Trung Quốc, không còn nghi ngờ gì nữa”.

Trong chương trình “Xây, Xây và Xây”, trung tâm chiến lược kinh tế của Tổng thống Philippines liên quan 75 dự án mà một nửa là từ vốn vay của Trung Quốc, hoặc do Trung Quốc đầu tư. Nhưng theo các tài liệu mà chính phủ Philippines đăng lên trang web chính thức (Reuters đã xem) thì mới chỉ động thổ 3 dự án - xây 2 chiếc cầu và một hệ thống tưới tiêu, có tổng trị giá 167 triệu USD.

Các dự án còn lại gồm 3 dự án đường sắt, 3 tuyến đường bộ cao tốc và 9 chiếc cầu vẫn còn ở các giai đoạn lên kế hoạch và xét kinh phí, hoặc chờ sự phê chuẩn của chính phủ Trung Quốc về tài chính, hoặc chờ sự giới thiệu các nhà thầu Trung Quốc.

Bộ Ngoại giao Trung Quốc nói các dự án lớn mà hai bên đã nhất trí “đang xúc tiến và tiếp tục đạt những kết quả tích cực”. Trong tuyên bố gởi e-mail đến Reuters, Bộ khẳng định Trung Quốc muốn tăng cường thương mại và đầu tư, “quảng bá sớm sự khởi công các công trình xây dựng đã được chấp thuận”.

Theo Cục Thống kê Philippines, trong nửa đầu năm 2018, Trung Quốc mới thực hiện đầu tư 33 triệu USD ở Philippines, và thương mại giữa Trung Quốc - Philippines đã tăng đáng kể, nhưng các dữ liệu cho thấy hoạt động này đem lại nhiều lợi lộc hơn cho Trung Quốc. Hàng hóa Trung Quốc xuất qua Philippines tăng 26% trong 9 tháng đầu năm 2017, trong khi hàng hóa Philippines xuất qua Trung Quốc chỉ tăng 9.8 %.

Bên cạnh đó, khoản đầu tư trực tiếp từ Trung Quốc đạt 181 triệu USD trong 8 tháng đầu năm 2018, tăng so với 28,8 triệu USD trong toàn năm 2017, theo số liệu của Ngân hàng Trung ương Philippines.

Vẫn theo Reuters, ông Duterte ngày càng tỏ thái độ nghiêng hẳn về Trung Quốc, gồm nói công khai rằng ông “yêu” ông Tập, và từng nói đùa rằng Philippines có thể trở thành một tỉnh của Trung Quốc

Nhiều người dân Philippines cùng các nhà ngoại giao, các luật sư quốc tế đã bức xúc, khi ông Duterte thậm chí không đề cập với Trung Quốcvề phán quyết của Tòa án Trọng tài Thường trực (PCA) hồi năm 2016, đã tuyên xử Philippines thắng kiện và không công nhận việc Trung Quốc tuyên bố chủ quyền hầu như toàn bộ Biển Đông.

Thay vào đó, ông Duterte đang muốn cùng Trung Quốc khai thác khí đốt ở Biển Đông. Một số nghị sĩ lo ngại, như thế là công nhận chủ quyền của Bắc Kinh ở một đảo tranh chấp mà PCA đã tuyên Trung Quốc không có chủ quyền.

Theo Reuters, ông Duterte còn phản đối các nước trong Hiệp hội các nước Đông Nam Á (ASEAN) muốn phản đối Trung Quốc quân sự hóa Biển Đông, như khi nói chuyện bên lề Hội nghị cấp cao ASEAN, nhà lãnh đạo Philippines đã nói: “Trung Quốc đã ở đó, và đây là một thực tế. Hành động quân sự cứng rắn sẽ khiến Trung Quốc có phản ứng đáp trả. Tôi không bận tâm mọi người sa vào chiến tranh, nhưng trừ phi Philippines nằm giữa cuộc chiến đó. Nếu nổ súng ở đó, đất nước chúng tôi sẽ phải chịu đựng trước tiên”.

Nhà phân tích an ninh - quốc phòng Heydarian nói rằng nếu Tổng thống Duterte không thể chứng minh được lợi ích kinh tế khi ông chơi với Trung Quốc, thì thế lực của ông sẽ bị suy yếu trước thềm cuộc bầu cử giữa kỳ năm 2019, vốn là cuộc bầu cử có thể quyết định thành bại trong vai trò tổng thống của ông.

Để có cơ hội thực hiện các chính sách, Tổng thống Duterte sẽ cần các đồng minh nhằm chiếm thế đa số ở Quốc hội và Thượng viện Philippines ở cuộc bầu cử giữa kỳ đó, nhằm bảo đảm các luật của chính phủ được thông qua, để ông có thể tiến hành các cải tổ nhằm làm tăng nguồn thu, thu hút đầu tư và tạo ra việc làm chất lượng cao.

Ông Heydarian nói: “Nếu sau chuyến thăm của ông Tập, Trung Quốc vẫn chưa đầu tư mạnh vào Philippines, nếu hoạt động cải tạo đất - quân sự hóa trên Biển Đông của Bắc Kinh sẽ chỉ tiếp tục chứ không giảm xuống, chúng ta sẽ đứng trước một tình hình mà ông Duterte sẽ phải chịu sức ép tối đa. Phe đối lập sẽ dùng điều đó để dán nhãn ông Duterte và đồng minh của ông ấy là những tay sai của Trung Quốc”.