Sử dụng AI ‘hồi sinh’ người đã mất để trò chuyện và nói lời từ biệt

Ông nội của Yu Jialin (mất gần một thập kỷ trước đó) đã xuất hiện trong tâm trí anh.

"Tôi có thể gặp lại ông nội bằng công nghệ này được không?", Yu Jialin tự hỏi.

Hành trình “tái tạo” ông nội của Yu Jialin là một trong số những trường hợp nổi bật ở Trung Quốc sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để làm “sống lại” những người đã qua đời, được nhà báo Tang Yucheng ghi lại cho Tạp chí Sixth Tone.

Kết hợp nhiều công nghệ AI mới nổi, người Trung Quốc đã xây dựng các chương trình trò chuyện được gọi là griefbot, với những tính cách và ký ức của những người đã qua đời, hy vọng có cơ hội nói chuyện với người thân yêu một lần nữa.

Với Yu Jialin, đó là cơ hội để nói lời cuối cùng cùng người đã nuôi dưỡng anh.

Kỹ sư phần mềm 29 tuổi nói với Tang Yucheng rằng anh 17 tuổi khi ông nội qua đời. Yu Jialin vẫn còn ân hận về hai lần đối xử thô bạo với ông nội. Yu Jialin đã mắng ông nội vì làm gián đoạn buổi chơi game một lần. Trong một lần khác, Yu Jialin đã nói với ông nội đừng đón anh ở trường nữa.

Gia đình Yu Jialin không còn nhắc đến ông nội sau khi ông qua đời, anh nói với Tang Yucheng.

"Mọi người trong gia đình đã cố gắng hết sức để quên ông nội hơn là nhớ đến ông", Yu Jialin kể.

Cơn sốt ChatGPT thúc đẩy griefbot

Khái niệm Griefbot đã được thử nghiệm trong nhiều năm, phần lớn là các chương trình AI học cách bắt chước con người thông qua các kỷ vật, ảnh và bản ghi âm của họ. Thế nhưng, sự tiến bộ nhanh chóng của generative AI trong năm ngoái đã đẩy thúc sức mạnh và khả năng tiếp cận griefbot lên một tầm cao mới.

Generative AI là một loại trí tuệ nhân tạo mà máy tính được lập trình để tự động tạo ra nội dung mới, như văn bản, hình ảnh, âm thanh và video. Nó khác với các hệ thống AI khác như máy học sâu (deep learning) hoặc học máy (machine learning) trong việc dự đoán kết quả từ dữ liệu đã có sẵn. Thay vì dựa trên dữ liệu huấn luyện, hệ thống generative AI có khả năng tự tạo ra dữ liệu mới và phong phú hơn.

Các mô hình cũ hơn yêu cầu bộ dữ liệu lớn. Giờ đây, những người không chuyên hoặc kỹ sư đơn độc như Yu Jialin có thể cung cấp cho các mô hình ngôn ngữ những mẩu tin về quá khứ của một người và tái tạo gần như chính xác cách họ nhìn, nói và suy nghĩ.

"Trong công nghệ ngày nay, bạn không cần quá nhiều mẫu để AI học cách sao chép phong cách của một người", Haibing Lu, giáo sư phân tích và thông tin tại Đại học Santa Clara (Mỹ), nói với Insider.

Nghiên cứu tập trung vào AI, Haibing Lu cho biết các hệ thống như ChatGPT đã học được cách hầu hết mọi người nói hoặc viết một cách tự nhiên.

"Bạn chỉ cần điều chỉnh hệ thống một chút để có được sự tương đồng 99% với con người của bạn. Sự khác biệt rõ rệt sẽ là tối thiểu", Haibing Lu chia sẻ.

Để có thể dạy cho mô hình AI biết ông nội là người như thế nào, Yu Jialin đã lấy một kho thư cũ từ bà nội của mình. Bà nội của Yu Jialin đã gửi thư qua lại với chồng khi họ còn trẻ và chúng tiết lộ khía cạnh khác về người ông mà cháu trai chưa từng biết đến.

Kỹ sư phần mềm này đã tìm lại những bức ảnh, video được quay cách đây hơn một thập kỷ và cả những tin nhắn văn bản mà ông nội gửi cho anh.

Tuy nhiên, dù đã nhiều tuần thử nghiệm và huấn luyện, công nghệ này còn một chặng đường dài để phát triển nếu con người mong đợi một cái gì đó tương tự như những bản sao robot trong series phim Black Mirror (Gương đen) trên Netflix. "Chatbot ông nội" của Yu Jialin rõ ràng có hạn chế và mất 10 phút để phản hồi mỗi yêu cầu.

"Này, ông nội. Đoán xem cháu là ai?", Yu Jialin hỏi chatbot tại một thời điểm.

Chatbot đưa ra một câu trả lời chung chung: "Cậu là ai hoàn toàn không quan trọng. Cuộc sống là một phép màu đẹp đẽ".

Thế nhưng, khi Yu Jialin cung cấp cho AI nhiều thông tin hơn về ông nội mình, chatbot bắt đầu thể hiện chính xác hơn về thói quen và sở thích của ông. Ví dụ, nó nhớ chương trình yêu thích của ông Yu Jialin.

Yu Jialin nói với chatbot: "Happy Teahouse đã ngừng phát sóng".

"Thật đáng tiếc. Chương trình mà tôi muốn xem nhất đã không còn nữa. Tôi muốn xem thêm một vài tập nữa", chatbot trả lời.

Đó là thời điểm mà Yu Jialin cảm thấy mình đã đạt được một điều gì đó. Cuối cùng thì chương trình cũng đủ phức tạp để Yu Jialin cảm thấy tự tin cho bà nội xem tác phẩm của mình. Bà im lặng nhìn "người chồng quá cố" trả lời những câu hỏi của mình, rồi cảm ơn cháu trai và đứng dậy ra khỏi phòng.

Về phần mình, Yu Jialin từ chối chia sẻ những cuộc trò chuyện thân mật với "chatbot ông nội". “Tôi nghĩ cuối cùng thì ông nội cũng tha thứ cho tôi”, anh nói.

Thay đổi cách để tang khi công nghệ phát triển

Bà Sue Morris, giảng viên tâm lý học tại Trường Y Harvard và Giám đốc dịch vụ mai táng tại Viện Ung thư Dana-Farber ở thành phố Boston (Mỹ), nói với Insider rằng việc con người thay đổi cách để tang khi công nghệ phát triển là điều tự nhiên.

Theo Sue Morris, vào những năm 1980, người ta viết ra câu chuyện về những người thân yêu để tưởng nhớ họ. Hiện nay, việc lưu giữ ảnh và video của những người đã khuất đã trở nên phổ biến hơn rất nhiều trong thời đại kỹ thuật số.

Các nhà tâm lý học thường giúp đỡ những khách hàng đang đau buồn bằng cách yêu cầu họ nói chuyện với chiếc ghế trống như thể người thân họ đang ngồi trên đó và tưởng tượng phản ứng của người này.

Sue Morris nói: “Có vẻ như những griefbot này là bước tiến công nghệ từ đó”.

Thế nhưng, những griefbot lấy đi một phần quyền kiểm soát đáng kể từ người dùng. Nhiều người đối phó với nỗi buồn bằng cách kiểm soát cách thức và thời điểm họ xử lý cảm xúc của mình.

“Bạn chọn thời điểm xem ảnh và video của mình, xem chúng trong bao lâu”, Sue Morris nói.

Sue Morris cho biết, một yếu tố gây bất ngờ, chẳng hạn như tin nhắn được hẹn giờ không chính xác từ chatbot, thường có thể khiến ai đó vô cùng đau buồn.

"Có thể 98% thời gian, chương trình sẽ nói điều phù hợp, nhưng nếu không phải vậy với một tỷ lệ nhỏ thì sao? Liệu điều đó có thể khiến ai đó suy sụp hơn?", Sue Morris lý giải.

Mary Frances O'Connor, Giám đốc Grief, Loss and Social Stress Lab tại Đại học Arizona (Mỹ), nói với Insider rằng nếu những griefbot này có gây đau buồn cho một số người thì lịch sử cũng cho thấy các chuẩn mực xã hội liên tục thay đổi khi nhắc đến người đã mất.

Theo Mary Frances O'Connor, khi nhiếp ảnh trở nên phổ biến với công chúng vào thế kỷ 19, nhiều người sẽ chụp ảnh với xác chết của những người thân yêu và treo những bức ảnh đó trong phòng khách.

Mary Frances O'Connor nói: "Ngày nay, chúng ta có thể nghĩ rằng treo hình trên phòng khách kiểu này là đáng sợ, nhưng nó rất phổ biến vào thời điểm đó".

Các griefbot giành được chỗ đứng ở Trung Quốc

Khi generative AI thu hút được sự chú ý ở Trung Quốc, những câu chuyện mới về griefbot cũng xuất hiện.

Wu Wuliu, blogger 24 tuổi ở thành phố Thượng Hải (Trung Quốc), đã sử dụng AI để "hồi sinh" người thân. Wu Wuliu gây sốt trên mạng xã hội vào tháng 3 khi nói rằng anh đã đào tạo một chatbot để bắt chước người bà đã khuất của mình.

Giống như "chatbot ông nội" của Yu Jialin, chatbot của Wu Wuliu tạo ra những phản hồi hạn chế. “Nhưng tôi cảm thấy rất vui khi được nhìn bà và nói chuyện nhiều hơn với bà”, Wu Wuliu nói.

Wu Wuliu nói anh đã sử dụng ChatGPT, dù quyền truy cập vào chatbot đã bị hạn chế truy cập ở Trung Quốc kể từ ngày 24.2.

"Tôi ước tôi đã xem video này sớm hơn. Bà tôi qua đời vào mùa đông năm ngoái. Tôi đã mất cảnh giác. Tôi không có bất kỳ bản ghi âm hay hình ảnh độ nét cao nào về bà", một người bình luận.

Trong lễ hội Thanh minh năm 2023, một nghĩa trang của Trung Quốc đã sử dụng GPT (mô hình ngôn ngữ lớn) và AI nhân bản giọng nói để “tái tạo” những người được chôn cất tại đây, trang YiCai đưa tin. Nghĩa trang cho biết hàng ngàn người đã sử dụng nền tảng của họ và chi phí khoảng 7.300 USD để "tái tạo" một người chết, theo YiCai.

Việc tìm kiếm kết nối con người thông qua chatbot đã trở nên phổ biến tại Trung Quốc. Xiaoice, chatbot trợ lý Trung Quốc ra mắt vào năm 2018 với ngoại hình của cô gái trẻ, có hơn 660 triệu người dùng. Xiaoice có thể đóng vai trò như một người bạn hay người tâm sự và có thể nhận quà từ người hâm mộ, theo Microsoft, công ty phát triển chatbot này.

Các phiên bản trước đây của các griefbot đã tạo dựng được chỗ đứng ở những nơi khác trên thế giới. Một số công ty và dự án nghiên cứu ở Mỹ đã cung cấp các griefbot, chẳng hạn Replika, hiện được quảng cáo là ứng dụng AI xã hội.

Ở Canada, Joshua Barbeau đã tạo lại ảnh kỹ thuật số cho bạn gái của mình vào năm 2021 bằng Project December - chương trình cũ hơn được xây dựng với phiên bản tiền nhiệm của phần mềm GPT hiện tại.

Bạn gái của Joshua Barbeau đã chết vì một căn bệnh gan hiếm gặp 8 năm trước đó và anh cho biết việc nói chuyện với chatbot giúp anh chữa lành vết thương.

Tại Hàn Quốc, bộ phim tài liệu Meeting You gây sốt khi kể về người mẹ trẻ đoàn tụ trong nước mắt với đứa con gái 7 tuổi đã qua đời của mình trong thực tế ảo. Một số người xem cho rằng phim thao túng cảm xúc, dù người mẹ rất biết ơn về trải nghiệm này và nói rằng cô đã có "giấc mơ đẹp".

Griefbot chắc chắn sẽ gây tranh cãi

Haibing Lu nói griefbot và những sản phẩm phát sinh từ nó có thể đặt ra những tình huống khó xử nghiêm trọng về mặt đạo đức. Ông nói danh tính một người đã qua đời có thể dễ dàng trở thành mục tiêu của kẻ lừa đảo. Haibing Lu cho biết họ có thể cung cấp dữ liệu của người này cho AI, sau đó giả vờ là nhà ngoại cảm giao tiếp được với linh hồn người đó.

"Không có bằng chứng khoa học nào cho thấy năng lực của nhà ngoại cảm có giá trị, phải không?", ông nói.

Thêm vào đó, Haibing Lu cũng đề cập đến thách thức trong việc thu thập sự đồng ý từ người đã qua đời.

"Trong tương lai khi mọi người đều biết về công nghệ này, bạn có thể ký một văn bản cho phép con cháu sử dụng kiến thức của mình hoặc cấm nó", Lu nói.

HereAfter.AI, công ty có trụ sở tại Mỹ, cung cấp một tùy chọn trải nghiệm cho người dùng tải tính cách cá nhân của họ lên internet. AI sẽ tìm hiểu về từng người thông qua ảnh, nhật ký âm thanh, bảng câu hỏi được gửi và tạo hình đại diện kỹ thuật số có thể nói chuyện với bạn bè, gia đình của họ sau khi họ chết.

James Vlahos, người sáng lập HereAfter.AI, dành nhiều tháng để ghi hình giai đoạn cuối cuộc sống và ký ức của người cha bị bệnh nan y, để cung cấp dữ liệu cho "Dadbot" sau khi ông không còn nữa.

Thế nhưng, Haibing Lu cho rằng ít có ai trong số những người mất đi trong thời đại hiện tại đồng ý với hành động này. Nếu họ không đồng ý, con cháu sẽ gặp rắc rối khi sử dụng thông tin cá nhân của họ, Haibing Lu nói thêm.

“Điều đó không đồng nghĩa nếu một người đã qua đời thì những người khác có quyền tiết lộ quyền riêng tư cá nhân của họ, ngay cả người thân trong gia đình”, Haibing Lu nói.

Về phần kỹ sư phần mềm Yu Jialin, "chatbot ông nội" của anh không còn nữa. Yu Jialin quyết định xóa chatbot vì sợ bị phụ thuộc quá nhiều vào AI để được hỗ trợ về mặt tinh thần.

"Những cảm xúc này có thể đã lấn át tôi quá nhiều để làm việc và sống hết mình", anh nói.