Quân đội Myanmar định lập mạng nội bộ quốc gia: Có giống Tường lửa vĩ đại của Trung Quốc?

Một báo cáo từ Tổ chức Khủng hoảng Quốc tế có trụ sở tại Brussels cho biết những nỗ lực này của quân đội Myanmar như một phần kế hoạch theo sau việc áp dụng các biện pháp ngắt kết nối internet và làm nổi bật trận chiến song song về truy cập trực tuyến.

Báo cáo được đưa ra vài ngày sau khi Sáng kiến ​​Mạng toàn cầu (liên minh của hơn 60 nhóm internet, viễn thông và xã hội dân sự) cùng Trung tâm Kinh doanh có trách nhiệm của Myanmar đưa ra tuyên bố chung chỉ trích cách tiếp cận "danh sách trắng" và yêu cầu đưa trở lại quyền truy cập trực tuyến đầy đủ cho tất cả trang web cùng dịch vụ.

Báo cáo của Tổ chức Khủng hoảng Quốc tế, tập trung vào cuộc đấu tranh trên chiến trường trực tuyến ở Myanmar, xem xét các nỗ lực của quân đội trong việc kiểm soát internet và giết phe đối lập với cuộc đảo chính, vốn đã giết chết gần 800 người và bắt giữ hơn 5.080 người kể từ ngày 1.2.

Báo cáo kêu gọi các công ty công nghệ quốc tế, đặc biệt là các nhà cung cấp dịch vụ viễn thông, giữ cho không gian trực tuyến đang thu hẹp của Myanmar "cởi mở và an toàn nhất có thể cho người dùng", thông qua các biện pháp như mở rộng quyền truy cập miễn phí vào các mạng riêng ảo (VPN) an toàn và nâng cao kiến ​​thức an ninh kỹ thuật số cho người dùng.

Báo cáo củng cố lời kêu gọi của các tổ chức nhân quyền và nhóm khác với các chính phủ nước ngoài để đưa các thiết bị và phần mềm điện tử sử dụng kép (như hệ thống nghe trộm và giám sát) vào lệnh cấm vận vũ khí với Myanmar, đồng thời thúc giục việc thực thi mạnh mẽ hơn bằng cách giám sát việc mua bán được thực hiện thông qua người trung gian.

Kế hoạch phát triển mạng nội bộ bị hạn chế cao phản ánh sự thiếu tinh vi về công nghệ của quân đội Myanmar và cho thấy nó không nhận được nhiều sự trợ giúp từ người bảo trợ là Trung Quốc, như các nhà phê bình đã nêu.

Tổ chức Khủng hoảng Quốc tế lưu ý rằng ý tưởng mạng nội bộ là một giải pháp thay thế đơn giản hơn cho "bức tường lửa vĩ đại" của Trung Quốc, trong đó truy cập internet và nội dung địa phương đều bị hạn chế tích cực.

Theo kế hoạch của chính quyền quân sự Myanmar, người dùng di động sẽ chỉ có quyền truy cập vào các ứng dụng có trong danh sách cho phép như dịch vụ ngân hàng.

Tổ chức Khủng hoảng Quốc tế cảnh báo rằng hành động này "chắc chắn sẽ hạn chế khả năng cung cấp bất cứ thứ gì ngoài những dịch vụ cơ bản nhất, có tác động lớn đến nền kinh tế".

"Ngay cả khi chế độ nhận được sự hỗ trợ từ các tác nhân bên ngoài để mở rộng năng lực của mình, sự phản đối trong nước sẽ gây khó khăn trong việc tuyển dụng chuyên gia địa phương cần thiết để duy trì một hệ thống đàn áp hơn", tổ chức này nói thêm.

Việc chính quyền quân sự áp đặt ngắt kết nối internet thường xuyên và đình chỉ dịch vụ Wi-Fi đã làm suy yếu phong trào phản đối, đặc biệt là khả năng tổ chức các cuộc biểu tình, nhưng phải trả giá rất lớn về kinh tế và xã hội cho chế độ. Chính quyền cũng ban hành các sửa đổi pháp lý để có quyền truy cập vào dữ liệu người dùng và truy tố đối thủ, cũng như ra lệnh cho các nhà khai thác di động và nhà cung cấp dịch vụ internet hạn chế quyền cho truy cập một số trang web. Song, các VPN có thể vượt qua tính năng lọc internet.

Chỉ có các kết nối cáp quang đến nhà ít phổ biến hơn vẫn hoạt động, khiến các khu vực nông thôn bị ngắt kết nối internet hoàn toàn. "Tại các khu vực đô thị, các nhà cung cấp dịch vụ tràn ngập các ứng dụng cho kết nối cáp quang và không thể đáp ứng nhu cầu. Trong khi đó, nhiều cư dân đang nhận chia sẻ kết nối với những người hàng xóm có cáp quang để tránh tình trạng mất intentet". Theo ước tính, có khả năng chỉ còn lại 600.000 kết nối internet đang hoạt động ở Myanmar (tức cứ 100 người thì có một kết nối), giảm so với gần 25 triệu trước khi dữ liệu di động bị ngừng hoạt động.

Trong bối cảnh không gian internet đang ngày càng thu hẹp, Tổ chức Khủng hoảng Quốc tế kêu gọi các công ty công nghệ và viễn thông nước ngoài giúp duy trì việc truy cập internet, đặc biệt là Telenor của Na Uy - nhà khai thác viễn thông phương Tây duy nhất tại Myanmar.

Telenor vào ngày 4.5 thông báo rằng đã quyết định xóa sổ giá trị của hoạt động tại Myanmar khi ghi nhận khoản lỗ 783 triệu USD trong quý 1/2021 do "tình hình an ninh và nhân quyền đang xấu đi".

Telenor cũng công khai rằng không đồng ý với các chiến thuật của quân đội Myanmar về việc ngắt kết nối internet và yêu cầu dữ liệu người dùng.

Nhiều người trong phong trào chống đảo chính hiện lo sợ rằng Telenor có thể rút khỏi Myanmar. Thế nhưng hôm 4.5, Giám đốc điều hành Telenor - Sigve Brekke cho biết công ty cam kết ở lại Myanmar "ngay lúc này", dù chứng kiến ​​một "tình hình bất thường, không chắc chắn và đáng lo ngại sâu sắc với triển vọng cải thiện hạn chế".

Telenor và Ooredoo của Qatar đã ra mắt các dịch vụ tại Myanmar vào năm 2014, tham gia Myanma Posts and Telecommunications thuộc sở hữu nhà nước, hợp tác với các tập đoàn KDDI và Sumitomo của Nhật Bản.

Phương tiện truyền thông xã hội đã đóng một vai trò quan trọng trong cuộc kháng chiến chống đảo chính cho đến nay. Báo cáo của Tổ chức Khủng hoảng Quốc tế cho biết các nhà hoạt động, thể hiện trình độ tổ chức và kỹ năng internet cao, đã vượt qua tình trạng mất internet do quân đội áp đặt bằng VPN, sử dụng các nền tảng truyền thông xã hội, đặc biệt là Facebook, để tổ chức các cuộc biểu tình, kích động sự phản đối của công chúng và lạm dụng tài liệu.

Facebook đã cấm các tài khoản do quân đội cùng các tổ chức và cá nhân có liên quan nắm giữ sau cuộc đảo chính. Động thái của Facebook đã được các nhà hoạt động chống chính quyền hoan nghênh, trái ngược sự lên án rộng rãi ở phương Tây những năm gần đây vì vai trò thúc đẩy lời nói căm thù trong chiến dịch tàn bạo của quân đội Myanmar chống lại người Hồi giáo Rohingya từ cuối năm 2016.

Các tổ chức truyền thông đã đến các địa điểm của quân đội Myanmar để đưa tin về các vụ đàn áp biểu tình. Ít nhất 76 nhà báo đã bị bắt kể từ ngày 1.2 với đa số vẫn bị giam giữ, trong khi ít nhất 8 tổ chức truyền thông bị thu hồi giấy phép.

Dù đã thành công khi chặn quyền truy cập internet của hầu hết dân Myanmar thông qua việc ngừng hoạt động, nhưng cho đến nay chính quyền quân sự Myanmar vẫn thiếu bất kỳ chiến lược dài hạn khả thi nào để kiểm soát không gian trực tuyến, Tổ chức Khủng hoảng Quốc tế lưu ý.