Ông Trump chỉ muốn thay đổi chế độ ở Iran

Trước khi trở thành Cố vấn an ninh quốc gia Mỹ, ông John Bolton từng được ghi nhận là “diều hâu hiếu chiến” với Iran, khi ông là Đại sứ Mỹ tại LHQ thời Tổng thống George Bush - vị lãnh đạo Mỹ trong diễn văn liên bang năm 2002 từng xếp Iran, Triều Tiên vào “trục quỷ dữ”. Không đầy một năm sau, ông Bush xua quân xâm lược Iraq với lý do Tổng thống Saddam Hussein có vũ khí hủy diệt hàng loạt (WMD).

Từ lâu, ông Bolton đã đòi lật đổ chính phủ Iran, và nay ông nói mục tiêu là buộc chính phủ Iran ngưng “các hành vi không chấp nhận được” ở nhiều mặt trận, như ủng hộ quân ủy nhiệm ở Syria và Yemen, phóng thử tên lửa đạn đạo liên lục địa (ICBM) và “thủ vai chủ ngân hàng của khủng bố quốc tế”.

Giáo chủ Iran phản ứng mạnh

Tổng thống Trump nói ông hy vọng việc rút Mỹ khỏi Thỏa thuận hạt nhân Iran 2015 (JCPOA) và tái cấm vận là để “gây sức ép tối đa” buộc Iran phải chấp nhận một thỏa thuận tốt hơn và mạnh hơn (với Mỹ).

Vài nhà phân tích nói kế hoạch này có thể đạt hiệu quả và các nước châu Âu ủng hộ JCPOA sẽ chấp nhận giải pháp của ông Trump. Nhưng các nhà quan sát Trung Đông không nghĩ chuyện thay đổi chế độ ở Tehran sẽ đạt thành công.

Ông Anthony Cordesman của Trung tâm nghiên cứu quốc tế và chiến lược (CSIS, Mỹ) nói các yêu sách của ông Trump quá rộng, nên chúng khiến Mỹ và đồng minh cảm nhận xem ra đó là nhiệm vụ bất khả thi.

Giữa lúc quân đội Israel-Iran đánh nhau lúc nửa đêm 10.5, giới lãnh đạo Iran không hề tỏ dấu hiệu chấp nhận những đòi hỏi của ông Trump.

Giáo chủ Ali Khameinei, nhà lãnh đạo tối cao của Iran tuyên bố ông Trump không thể buộc Iran chấp nhận những nhượng bộ và cảnh báo chiến dịch “gây sức ép tối đa” của ông Trump sẽ vấp phải số phận mà các nhà lãnh đạo Mỹ trước đây đã phải chịu khi toan tính hù dọa hoặc gây tổn thất cho Iran.

Giáo chủ Khamenei nói với hãng thông tấn nhà nước Iran FARS: “Các đời tổng thống Mỹ trước từng có hành vi tương tự, vậy mà quốc gia Iran vẫn trường tồn. Một ngày nào đó cái thây ma đó sẽ bị giòi bọ ăn, trong khi Cộng hòa Hồi giáo Iran vẫn mạnh mẽ hơn bao giờ hết”.

Nhưng nhà lãnh đạo Iran cũng muốn đứng cạnh các nước khác để cứu JCPOA. Mục tiêu xem ra là thuyết phục Liên hiệp châu Âu (EU) tìm cách bảo vệ các công ty châu Âu đã đầu tư mạnh vào Iran từ khi JCPOA có hiệu lực khỏi bị Mỹ tái cấm vận.

Tuy Anh-Pháp-Đức (nhóm E3) cùng Nga và Trung Quốc tiếp tục ủng hộ JCPOA, viễn cảnh cứu được thỏa thuận này xem ra khó thành, khi nhóm quốc gia ấy phải chọn nghiêng về Iran hay ngả theo Mỹ, kèm với nỗi sợ các công ty nước ngoài cố gắng làm ăn với Iran sẽ bị Mỹ “trừng phạt phụ”.

Ông Robert Joseph, cựu trợ lý Ngoại trưởng Mỹ phụ trách mảng kiểm soát vũ khí và an ninh quốc tế, nói: “Các đồng minh sẽ bỏ, nỗ lực cứu sống JCPOA sẽ chẳng đi đến đâu. Lệnh trừng phạt mới sẽ buộc các công ty châu Âu phải chọn làm ăn với Mỹ hoặc với Iran, nhưng sẽ không ai chọn Iran”. Ông Joseph nói điều đó tại một sự kiện của Hội đồng quốc gia Iran kháng chiến (NCRI, một tổ chức Iran lưu vong tại Mỹ và lâu nay đòi lật đổ chế độ Tehran). Theo báo Washington Times, tầm ảnh hưởng của NCRI đã khiến ông Bolton được ông Trump chọn làm trợ lý an ninh hàng đầu.

Ông Joseph còn nói ông không lạc quan rằng Iran sẽ chấp nhận những yêu sách của chính phủ Mỹ. Nhưng ông không nói giải pháp của Washington sẽ đi đến một chính sách “thay đổi chế độ” ở Tehran.

Mục đích là thay đổi chế độ

Phe chỉ trích ông Trump cũng đoan chắc mục tiêu của Nhà Trắng: không thương lượng nhưng là lật đổ chế độ. Họ nói nếu Mỹ nghiêm túc về chương trình hạt nhân của Iran cùng với khu vực Trung Đông theo chủ nghĩa phiêu lưu, thì Mỹ nên ở lại chứ không “làm nổ tung” JCPOA.

Ông Stephen Walt, Giáo sư khoa quan hệ đối ngoại thuộc Đại học Harvard, viết trên trang web Foreign Policy.com hôm 9.5: “Việc bỏ JCPOA dựa trên ý muốn giữ Iran trong khung xử phạt, chặn họ lập quan hệ bình thường với thế giới bên ngoài. Đỉnh điểm của chủ trương này là cất lên lời ca dụ dỗ thay đổi chế độ, mà các diều hâu Mỹ cùng những thế lực chống Iran đã theo đuổi từ hàng chục năm nay”.

Các nhà phân tích nói có lẽ phải tranh luận về tuyên bố của chính phủ Mỹ: Iran vi phạm JCPOA khi chặn các cuộc thanh sát của Ủy ban Năng lượng hạt nhân quốc tế (IAEA). Nhưng họ cũng nói Tehran cũng tự gây hại từ việc liên tục thử ICBM cùng các hành vi khiêu khích trong 3 năm qua.

Cựu quan chức tình báo Mỹ Joseph DeTrani, một chuyên gia về ngăn chặn phổ biến vũ khí hạt nhân, nói tại sự kiện của NCRI: Iran “xâm phạm tinh thần” của JCPOA khi đã phóng thử hơn 30 quả ICBM từ khi ký JCPOA. Ông còn nói: “Chúng tôi cũng thấy những hành động hung hăng và tiếp tục ủng hộ các tổ chức khủng bố”.

Khi các lệnh cấm vận của Mỹ và quốc tế được hủy năm 2015, Iran đã nhận hàng tỉ USD từ các chương trình hỗ trợ, nhưng phe chỉ trích nói Tehran dùng đa phần tiền này để củng cố lực lượng Vệ binh cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) và các cánh quân ủy nhiệm gây bất ổn Trung Đông và dọa nạt các đồng minh khu vực của Mỹ là Ả Rập Saudi và Israel.

Ông Trump đã nói số tiền trên được dùng để mở rộng các hoạt động quân sự có Iran “chống lưng” ở Trung Đông, gồm có Syria, nơi có quân Iran và quân ủy nhiệm ủng hộ chính phủ Tổng thống Bashar Al Assad.

Người chỉ trích Iran nói Tehran cũng ủng hộ các đồng minh ở Iraq, Yemen và Lebanon. Iran là thế lực theo đạo Hồi dòng Shiite lớn nhất khu vực, đang giúp các nước theo dòng đạo này (như Iraq, Lebanon) chống các thế lực dòng Sunni như Ả Rập Saudi.

Ý tưởng “thay đổi chế độ” Tehran được lồng trong các yêu sách buộc Tehran phải chấp nhận sau đây: Từ bỏ tất cả các loại tên lửa đạn đạo tầm xa,và ngưng phổ biến tên lửa đạn đạo cho các nước khác; Chấm dứt hỗ trợ các tổ chức khủng bố, cực đoan và quân ủy nhiệm khu vực; Chấm dứt hành động công khai tuyên bố ý đồ hủy diệt Israel; Chấm dứt đe dọa sự tự do hàng hải, nhất là ở vịnh Ba Tư và biển Đỏ; Kết thúc leo thang nội chiến ở Yemen; Kết thúc tấn công mạng nhắm vào Mỹ và các đồng minh; Ngưng ngược đãi nhân quyền và chấm dứt giam giữ người nước ngoài, trong đó có công dân Mỹ.

Nhưng xem ra các quan chức Iran xử lý theo huớng ngược lại. Thiếu tướng Mohammad Ali Jafari, chỉ huy IRGC, nói với hãng tin nhà nước Iran: việc Mỹ rút khỏi JCPOA có nghĩa quân đội Iran phải tăng cường cảnh giác và chú ý tăng cường hỏa lực phòng thủ.

Dù vậy, Tổng thống Trump nhắc lại mục tiêu của ông: dùng sự trừng phạt mới, để buộc Iran ngồi vào bàn tái đàm phán. Ông nói “họ phải hiểu đời, vì tôi không nghĩ họ không hiểu cuộc sống. Nếu nhìn vào những điều đang xảy ra ở Trung Đông với Syria, với Yemen, tất cả các nơi mà Iran dính líu và đem lại cái chết, chúng tôi không cho phép điều đó xảy ra”.

Tuy nhiên, cựu Giám đốc Cục Tình báo trung ương Mỹ (CIA) John Brennan cáo buộc ông Trump “nói dối về JCPOA, khiến quốc tế mất lòng tin vào sự tôn trọng những thỏa thuận quốc tế của nước Mỹ, phớt lờ các đồng minh thân cận, tăng sức mạnh cho diều hâu Iran và cho Triều Tiên có cớ bảo vệ kho vũ khí hạt nhân”.

Ông Brennan từng lãnh đạo CIA dưới thời Tổng thống Barack Obama, cho đến khi ông Trump nhậm chức thì ông mới nghỉ. Hiện ông là nhà phân tích của hai kênh tin tức NBC News và MSNBC. Ông còn viết Twitter: “Sự điên rồ này là mối nguy cho an ninh quốc gia của Mỹ.

Khi tuyên bố rút Mỹ khỏi JCPOA, ông Trump đã nói “có bằng chứng rõ ràng” Tehran vẫn theo đuổi tham vọng sở hữu vũ khí hạt nhân: “Đó là một thỏa thuận một chiều khủng khiếp, lẽ ra không bao giờ đạt được. Nó sẽ không bao giờ đem lại bình an, hòa bình”.

Vĩnh Thụy (theo Washington Times)