‘Nhành hương xưa’ của cố họa sĩ Tú Duyên

Triển lãm "Nhành hương xưa" được lấy cảm hứng từ kỹ thuật ấn mộc bản kết hợp dùng bàn tay để pha và dàn màu đậm nhạt, dày mỏng khác nhau cho tranh khắc. Đây là kỹ thuật vẽ độc đáo có tên là Thủ ấn họa được cố họa sĩ Tú Duyên nghiên cứu sáng tạo từ hơn 80 năm về trước.

"Nhành hương xưa" gợi cho người xem về một không gian xưa, nhẹ nhàng và thơ mộng. Đối tượng thẩm mỹ của họa sĩ Tú Duyên là các loài hoa bên cạnh những người phụ nữ Việt Nam xinh đẹp, thướt tha trong tà áo dài cùng các nhạc cụ dân tộc. Dù nhiều năm tháng đã trôi qua, nhưng màu tranh của ông vẫn sống động gợi lên nhiều tầng cảm xúc của người xem.

Thủ ấn họa, khi so sánh với tranh Đông Hồ hay tranh Hàng Trống - những dòng tranh ấn mộc bản dân gian Việt Nam, quả thật khác biệt và là một sự cách tân đầy tính sáng tạo của Tú Duyên. Nếu tranh Đông Hồ cần mỗi bản in (bản dương) cho mỗi màu in và phải in chồng để phối màu và tranh Hàng Trống phải dùng bút lông tô nét đậm nhạt sau mỗi bản in khắc nháp, thì tranh khắc gỗ của họa sĩ Tú Duyên chỉ sử dụng có hai bản khắc. Đó là bản âm (bản màu) khắc chìm với nét khắc sâu, đủ nét nhưng không đậm với chủ đích tạo phông nền. Bản dương (bản nét) khắc nổi tạo độ đậm nhạt cho từng đường nét của tranh. Đặc biệt, tuy chỉ dùng hai bản khắc, họa sĩ có thể in được rất nhiều màu khác nhau.

Ngoài ra, họa sĩ Tú Duyên không sử dụng con lăn để giúp màu trên mặt khắc gỗ thấm vào lụa hoặc giấy, mà ông dùng đầu ngón tay và gang lòng bàn tay pha và dàn màu cho tranh khắc. Tùy theo tâm tư, tình cảm, không gian, nội dung và đề tài diễn đạt mà họa sĩ sẽ chọn gam màu nóng hoặc lạnh. Sau đó đặt lụa lên rồi dùng tay xoa, ấn, vuốt, đập để màu thấm vào lụa, tạo ra nét dìu dịu, mạnh nhẹ, rõ mờ theo chủ đích biểu hiện. Họa sĩ sẽ in bản âm trước rồi tới bản dương sau. Mỗi bản khắc chỉ sử dụng từ ba đến năm lần và sẽ được tiêu hủy sau đó.

Với triển lãm nghệ thuật "Nhành hương xưa", có thể nói, hoa sen, hướng dương và loa kèn là những loài hoa yêu thích của Tú Duyên. Hoa xuất hiện thường trực trong tranh của ông, với nét đẹp được miêu tả qua nhiều góc độ. Đó là những búp sen hồng chúm chím chờ ngày nở rộ, là hoa hướng dương kiên cường mạnh mẽ đứng ngược chiều gió thổi, hoa kèn tươi thắm trang trọng đặt cạnh tượng đức Phật trầm mặc.

Các loài hoa trên cũng chính là ẩn dụ cho vẻ đẹp và sự tao nhã, nét dịu dàng, đằm thắm của người phụ nữ. Họa sĩ Tú Duyên khéo léo ghép đôi hình ảnh hoa cùng người phụ nữ Việt xinh đẹp trong tà áo dài duyên dáng trong tác phẩm của ông. Ở nhiều khung cảnh khác nhau, họ như thả hồn qua những nhạc khúc, giai điệu xưa được tấu bởi đàn tranh, nguyệt, tỳ bà...

Họa sĩ Tú Duyên đã để lại một dấu ấn nghệ thuật khó phai trong lòng giới mộ điệu nghệ thuật và các thế hệ họa sĩ sau này. Ngắm tác phẩm của ông, ta cảm tưởng như đang thưởng thức một bài thơ, một bản nhạc với bút pháp tinh tế với ngôn ngữ và hòa sắc mềm mại. Tranh được ông lấy cảm hứng từ các chất liệu đời sống gần gũi, pha chút nên thơ cùng với góc nhìn lãng mạn của người nghệ sĩ.

Triển lãm "Nhành hương xưa" sẽ khai mạc vào 18 giờ ngày 1.3, kéo dài đến ngày 31.3 tại Annam Gallery - 371/4 Hai Bà Trưng, P.Võ Thị Sáu, Q.3, TP.HCM.

“

Họa sĩ Tú Duyên (1915-2012) tên thật là Nguyễn Văn Duyến.
Nghệ danh của ông đúng ra là Tứ Duyên; đó là cách đọc lái của chữ Duyến Tư, ghép giữa tên ông và tên người bạn học rất thân
của ông - Đỗ Văn Tư, nhưng khách mua tranh của ông quen đọc thành Tú Duyên.

Ông sinh trưởng trong một gia đình nhà nho tại cái nôi mỹ nghệ Việt Nam - làng cổ Bát Tràng. Chính nơi đây đã ảnh hưởng đến tâm hồn, tình cảm và định hình lối sáng tác rất riêng và độc đáo của Tú Duyên. Từ năm 1935 đến năm 1938, ông thi đậu và theo học lớp dự bị tại Trường Mỹ thuật Đông Dương. Đến năm 1939, ông phải gác lại việc học và cùng gia đình chuyển vào Sài Gòn sinh sống.

Năm 1942 là cột mốc quan trọng trong sự nghiệp hội họa của Tú Duyên khi ông sáng tạo ra kỹ thuật “Thủ ấn họa” - một loại hình ấn mộc bản cải biên từ tranh khắc gỗ dân gian của Việt Nam, có sự khác biệt về công dụng và mang tính nghệ thuật cao.

Năm 1950, các tác phẩm thủ ấn họa của ông bắt đầu được nâng cao về mặt chất lượng và độ tinh xảo. Triển lãm cá nhân đầu tiên về loạt tranh thủ ấn họa của Tú Duyên ra mắt công chúng yêu nghệ thuật Sài Gòn vào tháng 3.1953 tại Nhà hát lớn Sài Gòn. Năm 1955, ông đã đoạt giải nhất Giải thưởng Mỹ thuật miền Nam với bức thủ ấn họa về danh nhân lịch sử Trần Bình Trọng, bức Thà làm quỷ nước Nam.

Cuối năm 1996, triển lãm cá nhân về loạt tranh thủ ấn họa lần thứ 18 của Tú Duyên diễn ra tại Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM. Năm 1997, ông được tặng huy chương của Hội Mỹ thuật Việt Nam, sau đó ông nhận Huy chương Vì sự nghiệp văn học, nghệ thuật Việt Nam của Liên hiệp Các hội văn học nghệ thuật Việt Nam vào năm 1999.