Lực lượng Nga tiến gần đến mỏ đất hiếm lớn của Ukraine

Đầu tháng qua Tổng thống Mỹ Donald Trump đề nghị đổi đất hiếm lấy đảm bảo an ninh. Tổng thống Ukraine Volodymr Zelensky tuyên bố sẵn sàng thảo luận về chuyện này. Hai bên được cho đang phác thảo thỏa thuận.

Tuy nhiên trên thực tế, nhiều lãnh thổ giàu tài nguyên của Ukraine đang nằm trong tay Nga. Trang Deep State (chuyên theo dõi tình hình chiến sự) xác định lực lượng Nga hiện chỉ cách mỏ lithium Shevchenko hơn 6km và đang dần tiếp cận từ 3 hướng khác nhau.

Đất hiếm gồm 17 kim loại có tính chất hóa học tương tự nhau, do sở hữu từ tính và cách thức phản ứng với ánh sáng đặc biệt nên được sử dụng rộng rãi cho xe điện, tua bin gió cùng nhiều thiết bị điện tử. Chúng không quá hiếm như tên gọi nhưng lại khó khai thác vì hầu hết các mỏ, đất hiếm đều có chất lượng lẫn nồng độ thấp. Nhu cầu tăng cao khiến các quốc gia quyết liệt chạy đua đa dạng hóa nguồn cung. Cơ quan Năng lượng quốc tế ước tính nhu cầu đất hiếm năm 2040 sẽ gấp 7 lần hiện tại.

Riêng lithium rất được thèm khát vì các ngành công nghệ cao đều cần đến. Mỹ ước tính Ukraine có trữ lượng khoảng 500.000 tấn, còn Nga có gấp đôi.

Nằm trên địa bàn vùng Donetsk - 1 trong 4 khu vực mà Nga đơn phương sáp nhập nhưng chưa kiểm soát hoàn toàn, Shevchenko là mỏ lithium lớn hàng đầu Ukraine, nằm ở độ sâu được phép khai thác thương mại.

Theo giám đốc công ty tư vấn Rochan Konrad Muzyka (người vừa trở về từ Ukraine): “Với nhịp độ ngoài chiến trường hiện tại, có khả năng vài tuần nữa lực lượng Nga sẽ đến mỏ”.

Ông cho biết mặc dù không phải mục tiêu chiến tranh chính, chiếm giữ tài nguyên Ukraine lại là một trong số mục tiêu chiến lược mà Nga theo đuổi: “Các chỉ huy Ukraine mà tôi trò chuyện đều nói rằng bất cứ hướng nào mà họ nhìn đều thấy quân Nga. Rõ ràng mục tiêu của Nga là chiếm giữ tài nguyên”.

Vào tháng 1, quan chức do Nga bổ nhiệm tại Donetsk Vladimir Ezhikov tiết lộ bộ phận khai khoáng thuộc tập đoàn nhà nước Rosatom đã bày tỏ sự quan tâm với mỏ Shevchenko. Tuy nhiên Bộ Tài nguyên Nga không định cấp giấy phép khai thác cho đến thời điểm thích hợp.

Tổng thống Zelensky khi trả lời phỏng vấn của Reuters trong tháng 2 đã đưa ra một bản đồ thể hiện phân bố khoáng sản tại Ukraine. Bản đồ cho thấy một dải đất rộng phía đông tập trung nhiều đất hiếm, khoảng một nửa nằm trên khu vực đang do Nga kiểm soát.

Tuần trước Reuters dẫn nguồn tin tiết lộ Mỹ khá táo bạo khi đòi hỏi sở hữu đến 50% lượng đất hiếm cũng như một số tài nguyên khác trong thời gian dài. Đòi hỏi quá cao cộng thêm việc Mỹ không nêu đảm bảo an ninh cụ thể khiến Tổng thống Zelensky từ chối ký kết mà cố đàm phán lại

Nhà kinh tế Vasily Koltashov (tổ chức nghiên cứu Valdai Club) lưu ý rằng mong muốn đạt thỏa thuận đổi đất hiếm lấy đảm bảo an ninh của Tổng thống Trump sẽ vô dụng nếu Ukraine thua cuộc chiến: “Ông ấy cùng nỗi thèm khát đất hiếm không thể quyết định ai được chia gì”.

Hiện tại nguồn cung của Mỹ không nhiều. Mỏ đất hiếm quy mô lớn nhất trên lãnh thổ nước này là Mountain Pass ở bang California. Hơn 95% lượng đất hiếm họ cần đến phải nhập khẩu, chủ yếu từ Trung Quốc.