Lê Minh Phong và những giấc mơ về thiên di

Lê Minh Phong sinh năm 1985 tại Hà Tĩnh, hiện đang sống và làm việc tại Huế, là một họa sĩ tự học. Trước khi xuất hiện những bức tranh đầu tiên vào khoảng năm 2010, Lê Minh Phong đã khẳng định mình qua lĩnh vực văn thơ, là một người học văn chương, có trình độ thạc sĩ.

Tác phẩm văn thơ và phê bình của đã xuất hiện nhiều nơi như báo chí, các website, diễn đàn… Anh đã phát hành: Chưa đủ để gọi là khoảnh khắc (tập truyện ngắn, NXB Văn học & Phương Nam book, 2011), Trong tiếng reo của lửa (tập truyện ngắn, NXB Trẻ, 2015), Điều tìm thấy (tập truyện ngắn, NXB Đà Nẵng và Domino Books, 2019), Đường đi (tiểu thuyết, NXB Đà Nẵng và Domino Books, 2019)…

Hơn 10 năm qua, Lê Minh Phong hoạt động song hành giữa văn chương và hội họa, điêu khắc. Anh đã có hai triển lãm cá nhân là Bên trong (2015) và Nối tiếp (2018) tại Trung tâm văn hóa Pháp (Huế); tham gia các triển lãm nhóm tại Đại sứ quán Đan Mạch (Hà Nội, 2014), Trung tâm văn hóa Huế (2017), Sài Gòn (2019). 

Về chặng đường văn chương - hội họa, Lê Minh Phong bộc bạch: “Tôi không dám nhận bản thân giỏi vẽ và giỏi viết, nhưng tôi dám khẳng định suốt thời gian dài vừa qua, tôi đã thực hành liên tục với số lượng lớn các tác phẩm trên cả hai lĩnh vực. Ở mỗi lĩnh vực, tôi nỗ lực tìm kiếm những bút pháp khác nhau và cách thức khác nhau để chuyển tải trọn vẹn tư tưởng của mình.

Tôi không được sinh ra trong gia đình có truyền thống nghệ thuật, tôi không rõ đó là may mắn hay bất hạnh nhưng từ nhỏ, tôi đã nhận thấy rằng mỗi thành viên trong gia đình đều có một số phận khác nhau, mỗi số phận ấy đều có những câu chuyện để kể. Việc của tôi là phải học cách kể cho đúng về những câu chuyện ấy. Cuộc mưu sinh thuở ấy nghiễm nhiên đi vào tiềm thức của tôi, cấu nên những giấc mơ trong tôi, đôi khi là những giấc mơ bé mọn, cũng có khi đó là những giấc mơ đáng tự hào”, Lê Minh Phong nói.

Về văn chương, Lê Minh Phong chia sẻ: “Với tôi, văn chương là nơi để giải phóng những u uẩn trong mình. Tôi thường ngồi hàng giờ liền trong bóng tối để nghe tiếng thì thầm của đêm và rồi tôi viết về những tiếng thì thầm ấy. Tôi vẫn luôn quan niệm nghệ thuật khởi đi từ bi kịch, ít nhất cũng là trong trường hợp của tôi. Mô phỏng hiện thực không phải là lựa chọn của tôi, nghệ thuật dù là trừu tượng, siêu thực, phi lý hay huyền ảo... chúng không thể đến từ hư vô, chúng phải bắt đầu bằng một cái gì đấy hữu hình. Thế giới của tôi cũng vậy, là thế giới của dự phóng, của những khả thể hư cấu, người ta gần như thấy trong các sáng tác của tôi, hiện thực chỉ là cái cớ, cái khởi đi cho một thế giới khác”.

Với Lê Minh Phong đau khổ là nơi nghệ thuật khởi đi, đau khổ là bản mệnh của nghệ thuật. Ai chọn lộ trình trong đêm đen, ai biết cách rút tỉa năng lượng từ đêm đen thăm thẳm, kẻ ấy sẽ có được những cách nhìn khác biệt, kẻ ấy sẽ tìm được suối nguồn của mình. Lịch sử đã chứng minh, rất nhiều bậc thầy nghệ thuật đã lấy đau khổ làm căn nền cho mọi gửi gắm với đời và nghệ thuật của họ trở thành nguồn cảm hứng cho những người cùng thời và những người tới sau. 

Anh khẳng định: “Thực ra sự biểu đạt của hội họa và văn chương gần như nhau. Dựa trên những chất liệu khác nhau và cách thức thực hành khác nhau, nhưng tôi nghĩ văn chương và hội họa đều nỗ lực để truyền tải tư tưởng cá nhân ra bên ngoài cuộc sống. Nếu như một tác phẩm văn học cần hơn đến một cốt truyện để kể, thì một bức tranh lại cần hơn đến tính tự thân của mình. Tính tự thân này không phụ thuộc vào hội họa hữu thể hay vô thể, mà chứa đựng sức mạnh biểu đạt nằm ở linh hồn của bản thân chúng. Tác phẩm văn chương hay tác phẩm hội họa cũng vậy, nếu chúng có thể tự mở rộng biên giới của chính mình trong sự cảm thụ của cộng đồng tiếp nhận thì đã thực sự trở thành những nghệ phẩm giá trị”.

Giải thích ý niệm về thiên di trong triển lãm cá nhân lần thứ 3, Lê Minh Phong cho biết: “Tôi đã cùng lúc làm những cuộc chuyển dời khác nhau. Có những cuộc chuyển dời thuần về mặt địa lý, có những cuộc chuyển dời đến từ sự lay động trong tâm thức, và có những cuộc chuyển dời đến từ sự tác động của tha nhân. Tất cả đều là những cuộc chuyển dời, biến thiên không thể cự tuyệt”.

Chúng tôi đi từ khởi thủy cho tới bây giờ, đi từ những khúc hát đồng dao cho tới những điệp trùng sử thi, đi từ rừng núi đến biển cả, đi từ bóng tối ra ánh sáng, đi từ đau khổ tới hạnh phúc, đi từ nô lệ tới tự do. Chúng tôi đi từ những huyền thoại, dã sử mịt mùng, đi từ Xích Quỷ tới Văn Lang, từ Văn Lang tới Đại Việt. Chúng tôi đi như để tìm về miền đất hứa, mong số phận được đổi thay. Và trên những cuộc chuyển dời đó, chúng tôi thấy nước mắt, thấy lầm than, thấy cả những tủi hờn, hạnh phúc”.

“Thiên di cũng đồng thời là cách chuyển dời, hỗn dung giữa các ngôn ngữ tạo hình như siêu thực, biểu hiện, tượng trưng, dã thú… Là sự chuyển dời từ nghệ thuật tiền hiện đại đến hậu hiện đại. Là tiếng lòng khát khao tự chủ của tổ tiên tôi và cả tôi nữa. Thiên di cũng là cuộc chuyển dời từ tâm thức hiện thực trần trụi đến tâm thức lãng mạn trong tôi: tâm thức hiện thực là những tủi hờn, khổ đau; tâm thức lãng mạn chính là đôi cánh để vượt lên những tủi hờn, khổ đau ấy. Tâm thức lãng mạn là thi tính, là suối nguồn để tôi tiếp tục làm những cuộc chuyển dời không ngơi nghỉ”.

Nhà nghiên cứu Phạm Minh Quân nhận định: “Trong tranh của Lê Minh Phong, thế giới thực hoặc cụ thể là hình tượng con người duy thực đã không còn là tham chiếu chính được nhấn mạnh. Cái anh đào sâu vun xới là những cơ thể nghịch dị, những ảnh tượng phóng chiếu một thế giới tiềm thức, trên quang cảnh cánh đồng siêu thực. Những ẩn dụ, ngụ ngôn về ám ảnh và thương tổn được người xem nhận diện trong tranh của Phong, thực chất, là sự đồng thanh tương ứng, đồng khí tương cầu của những linh hồn đọa lạc đồng điệu. Nghệ thuật là thứ băng qua mọi giả tạm và trá ngụy, mở khóa căn buồng tối trong tiềm thức mỗi con người”.

Từ đầu năm 2019, Lê Minh Phong bắt đầu vẽ ít hơn để dành thời gian thử nghiệm điêu khắc gỗ. Với một nghệ sĩ, họ cần rất nhiều thứ như tài năng, lòng kiên trì, sự chấp nhận tự hủy… Nhưng đầu tiên, họ cần giữ được niềm cảm hứng. Cũng như văn chương và hội họa, cảm hứng với điêu khắc của Lê Minh Phong cũng khởi nguồn từ tham vọng tìm thấy suối nguồn thực sự của mình.

“Tôi sẽ dành một khoảng thời gian lớn cho thử nghiệm điêu khắc và hoàn thành cuốn tiểu thuyết thứ hai của mình”, Lê Minh Phong nói.

Triển lãm cá nhân "Thiên di" với hơn 50 tác phẩm được bày tại bày tại Hakio - Les's Art (38 Trần Cao Vân, Q.3, TP.HCM) từ ngày 2 - 18.12.