Kinh tế Trung Quốc và bài toán sống tự kỷ trong 5 năm tới

Theo Chủ tịch Tập Cận Bình, chiến lược lưu thông kép có nghĩa là Trung Quốc sẽ chủ yếu dựa vào “lưu thông nội bộ” - chu trình sản xuất, phân phối và tiêu dùng trong nước - để phát triển lâu dài. Điều này sẽ làm giảm sự phụ thuộc của Trung Quốc vào thị trường và công nghệ nước ngoài.

Nhưng điều đó không có nghĩa là Trung Quốc đang rời bỏ thế giới. Để hiểu được ý nghĩa của chiến lược, trước tiên người ta phải hiểu cách các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc nghĩ về quỹ đạo phát triển dài hạn của đất nước.

Không giống như các nhà lãnh đạo phương Tây, những người thường có bằng cấp luật hoặc kinh tế, các nhà hoạch định chính sách của Trung Quốc chủ yếu là các nhà khoa học và kỹ sư. Kết quả là, họ thường làm việc một cách có hệ thống. Các kế hoạch 5 năm của Trung Quốc được nhồi nhét những thuật ngữ kỹ thuật và hệ thống, chẳng hạn như “thiết kế kiến trúc từ trên xuống”, mạng lưới, nền tảng và quy trình. Cách tiếp cận này có nghĩa là các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc nhìn xa hơn cả các mô hình kinh tế vĩ mô và vi mô chủ đạo để tính đến cả những cân nhắc tổng thể và trung bình.

Ở cấp độ tổng thể, các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc đang đối phó với cái mà cha đẻ của chương trình hạt nhân của nước này, ông Tiền Học Sâm, gọi là “một hệ thống khổng lồ phức hợp mở”. Như ông Tiền và các đồng tác giả đã lưu ý, người ta không thể quản lý một hệ thống như vậy bằng "khoa học chính xác", với chủ nghĩa giản lược tiềm tàng của nó. Thay vào đó, họ nên sử dụng “kỹ thuật tổng hợp từ định tính đến định lượng”, tức là một quá trình phân tích định tính, sau đó là kiểm tra nghiêm ngặt dựa trên các dữ kiện thực nghiệm.

Đặng Tiểu Bình đã tóm tắt cách tiếp cận này với tiên đề của riêng mình, “băng qua sông bằng cách cảm nhận những hòn đá”. Nhiều thập niên sau, người đoạt giải Nobel Robert Shiller đưa khái niệm này đi xa hơn, cho thấy rằng các yếu tố định tính, chẳng hạn như những câu chuyện phổ biến, ảnh hưởng đến các hệ thống phức tạp và do đó rất cần thiết để cho phép chúng ta giải thích kết quả một cách chính xác.

Ở cấp độ trung bình hoặc thể chế, chiến lược lưu thông kép đã phát triển vượt ra khỏi mô hình “kinh tế vòng tròn” - một cách tiếp cận có hệ thống để giảm tiêu thụ và lãng phí, từ đó cho phép tái tạo tài nguyên thiên nhiên. Mô hình lưu thông kép được xây dựng dựa trên sự công nhận, bắt nguồn từ nhiều chục năm sản xuất hàng hóa trên thế giới, rằng chuỗi cung ứng hoạt động thông qua nhiều quy trình sản xuất, phân phối và đổi mới theo chu kỳ có khả năng tự điều phối và đồng bộ hóa nội sinh.

Khi các quy trình, chu trình và vòng lặp phản hồi này không đồng bộ tốt với các chính sách và thủ tục của chính phủ - chẳng hạn như do thuế hoặc các rào cản quan liêu quá cao - thì chuỗi cung ứng bị đình trệ. Chiến lược lưu thông kép nhằm mục đích tránh những cản trở đó, bằng cách áp dụng các cách tiếp cận linh hoạt, thích ứng, thể chế và cấu trúc.

Tập trung vào các hệ thống nội bộ là yếu tố quan trọng đối với mục tiêu này, đặc biệt là vì những xáo trộn kinh tế vĩ mô ngày càng tăng. Lấy ví dụ, đại dịch COVID-19 đã cho thấy mức độ dễ bị tổn hại của các chuỗi cung ứng toàn cầu của chúng ta khi bị gián đoạn, thúc đẩy các lời kêu gọi “toàn cầu hóa”.

Đồng thời, căng thẳng với Mỹ - đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc - đang leo thang, minh chứng bằng những động thái gần đây của chính quyền Tổng thống Donald Trump nhằm làm tê liệt hoạt động của các ứng dụng di động phổ biến do Trung Quốc sở hữu là WeChat và TikTok ở Mỹ. Sự tách biệt kinh tế hiện nay dường như trở nên có thể dễ xảy ra hơn bao giờ hết.

Chiến lược lưu thông kép của Trung Quốc là một phản ứng thực dụng trước những áp lực bên trong và bên ngoài đang thay đổi nhanh chóng mà nước này phải đối mặt. Mục tiêu của các nhà hoạch định chính sách là tăng cường khả năng phục hồi của chuỗi cung ứng và thị trường bằng cách tận dụng dân số khổng lồ 1,4 tỉ người của Trung Quốc, trong đó gồm 400 triệu người tiêu dùng trung lưu.

Điều này đưa chúng ta đến những cân nhắc ở cấp độ vi mô. Với hệ thống thần quyền của Trung Quốc, người ta thường chỉ đạt đến cấp độ hoạch định chính sách cao nhất sau khi làm việc ở “tiền tuyến”: trực tiếp quản lý việc xây dựng cơ sở hạ tầng vật chất và xã hội ở các làng, thành phố và tỉnh. Điều này tạo cho các nhà lãnh đạo Trung Quốc nhận thức về nhu cầu của con người và sự năng động giữa kỹ thuật kinh tế và xã hội.

Ngày nay, hầu hết các doanh nghiệp Trung Quốc, cũng như chính quyền địa phương, đang phải vật lộn để điều chỉnh theo các điều kiện thị trường trong nước và quốc tế đang thay đổi nhanh chóng. Chiến lược lưu thông kép sẽ giúp họ, bằng cách tạo ra các thị trường quốc gia tự do và thống nhất hơn về vốn vật chất, tài chính và nhân lực, sản phẩm và dịch vụ, công nghệ và thông tin. Nó cũng sẽ đảm bảo rằng tất cả các bên liên quan của hệ thống biết điều gì sẽ xảy ra.

Nhưng tăng cường chu kỳ sản xuất và tiêu dùng trong nước không có nghĩa là phá hủy mạng lưới ngoại thương, đầu tư, du lịch và giáo dục. Ngược lại, Trung Quốc sẽ tiếp tục mở cửa nền kinh tế, đặc biệt là thị trường tài chính. Nói đúng hơn thì lưu thông kép có nghĩa là trao đổi với bên ngoài sẽ được mở rộng và đi sâu vào những cách thức có ích cho nền kinh tế trong nước.

Nếu toàn thế giới muốn hợp tác theo những cách như vậy - chẳng hạn như phát triển các sản phẩm và dịch vụ xanh - thì Trung Quốc sẽ tuân theo. Nếu cả thế giới không chịu, Trung Quốc sẽ dựa vào những thế mạnh đáng gờm của riêng mình, từ cơ sở người tiêu dùng lớn đến năng lực đổi mới phát triển nhanh chóng, để duy trì sự tăng trưởng và phát triển của mình. Nói một cách đơn giản, nếu thế giới không sẵn sàng hợp tác, Trung Quốc sẽ thích ứng với cuộc sống tự kỷ một thời gian. Còn sống tự kỷ sẽ phát triển đến đâu thì thời gian mới có thể trả lời.

Hoàng Phương