Iran gây áp lực lên ông Biden, Mỹ có nhún nhường để tái ký thỏa thuận hạt nhân?

Đây là thông tin do cơ quan giám sát hạt nhân của Liên Hợp Quốc công bố hôm 4.12.

Báo cáo bí mật của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) mà Reuters thấy được, cho biết Iran có kế hoạch lắp đặt thêm một số cụm máy ly tâm IR-2m tiên tiến trong nhà máy ngầm ở thành phố Natanz, nơi rõ ràng được xây dựng để chống lại các cuộc bắn phá từ trên không.

Thỏa thuận hạt nhân của Iran với các cường quốc cho biết Tehran chỉ có thể sử dụng các máy ly tâm IR-1 thế hệ đầu tiên, kém hiệu quả hơn, tại nhà máy dưới lòng đất và đó là những máy duy nhất mà Iran có thể tích lũy uranium được làm giàu. Iran gần đây đã di chuyển một cụm máy ly tâm IR-2m xuống lòng đất tại Natanz.

“Trong một bức thư ngày 2.12.2020, Iran đã thông báo với Cơ quan rằng nhà điều hành Nhà máy làm giàu nhiên liệu (FEP) tại Natanz  \về dự định bắt đầu lắp đặt ba tầng máy ly tâm IR-2m tại FEP”, báo cáo của IAEA cho các quốc gia thành viên cho biết.

Iran đã vi phạm nhiều hạn chế cốt lõi của thỏa thuận với các hoạt động hạt nhân của mình để đáp lại việc Tổng thống Donald Trump rút khỏi thỏa thuận và việc ông tái áp đặt các biện pháp trừng phạt kinh tế của Mỹ.

Iran cho biết các vi phạm của họ có thể nhanh chóng được đảo ngược nếu các động thái của Mỹ không được thực hiện.

Nhậm chức vào ngày 20.1.2021, Biden cho biết ông sẽ đưa Mỹ trở lại thỏa thuận nếu Iran tiếp tục tuân thủ đầy đủ các hạn chế hạt nhân của mình. Điều đó làm tăng triển vọng về sự bế tắc do việc Mỹ hay Iran sẽ nhún nhường trước.

Hôm 2.12, Hội đồng Giám hộ Iran thông qua đạo luật yêu cầu chính phủ nước này ngừng hoạt động thanh sát của Liên hợp quốc và đẩy mạnh nỗ lực làm giàu uranium.

Đạo luật trên được Quốc hội Iran thông qua một ngày trước đó với tỷ lệ ủng hộ cao. Họ đã gửi thư hối thúc Tổng thống Hassan Rouhani sớm thực thi luật mới.

Hội đồng Giám hộ có trách nhiệm đảm bảo các dự luật trước khi ban hành không vi hiến hay mâu thuẫn với luật Hồi giáo Shi’ite. Hiện lãnh tụ tối cao Ayatollah Ali Khamenei - người giữ tiếng nói cuối cùng trong mọi vấn đề - chưa bày tỏ quan điểm.

Theo luật mới, chính quyền Tehran cho những cường quốc châu Âu ký thỏa thuận hạt nhân 2015 (Anh, Pháp, Đức) thời gian 2 tháng để tìm cách nới lỏng trừng phạt nhắm vào tài chính và dầu mỏ. Nếu tình hình không thay đổi thì Iran sẽ làm giàu uranium lên mức 20%, lắp đặt thêm máy ly tâm tân tiến tại hai cơ sở Natanz cùng Fordow.

Thỏa thuận hạt nhân 2015 chỉ cho phép Iran làm giàu uranium đến mức 3,67% và sử dụng máy ly tâm IR-1 thế hệ đầu. Thế nhưng từ giữa năm 2019 nước này làm giàu uranium lên mức 4,5% và mới đây bị phát hiện lắp đặt ngầm máy ly tâm IR-2m.

IAEA cho biết họ chưa nhận được thông báo nào về chuyện ngừng hoạt động thanh sát. Nhà nghiên cứu Ariane Tabatabai thuộc đại học Columbia đánh giá luật mới gia tăng áp luật buộc Mỹ tái tham gia thỏa thuận hạt nhân 2015, song cũng có lo ngại đây có thể là tín hiệu cho ý định rút khỏi thỏa thuận từ phía Iran.

Các bên tham gia thỏa thuận hạt nhân gồm Anh, Pháp, Đức, Nga, Iran, Trung Quốc dự kiến nhóm họp tại Áo ngày 16.12 tới.

Tình hình hiện nay rất căng thẳng do vụ ám sát nhà khoa học hạt nhân Mohsen Fakhrizadeh. Mohsen Fakhrizadeh được cho là người lãnh đạo Dự án Amad - nỗ lực của Iran nhằm đạt được vũ khí hạt nhân.

Robert Malley, người từng là cố vấn về Iran cho Obama và cố vấn không chính thức cho nhóm chuyển tiếp của Biden, nói việc giết Mohsen Fakhrizadeh nằm trong số một loạt các động thái đã xảy ra trong những tuần cuối cùng trong nhiệm kỳ của Trump dường như nhằm mục đích khiến Biden khó tái tương tác với Iran hơn.

“Một mục đích đơn giản là gây thiệt hại nhiều nhất cho Iran về mặt kinh tế và chương trình hạt nhân trong khi họ có thể. Mục đích khác có thể làm phức tạp khả năng của Tổng thống đắc cử Biden trong việc nối lại ngoại giao và nối lại thỏa thuận hạt nhân”, Robert Malley nói.

Kho dự trữ uranium cấp thấp của Iran hiện gấp hơn 12 lần giới hạn quy định trong thỏa thuận hạt nhân năm 2015. Vào tháng 5.2018, ông Trump gây tranh cãi khi rút Mỹ khỏi thỏa thuận.

Quyết định rút Mỹ khỏi thỏa thuận hạt nhân thời Obama nhanh chóng làm gia tăng căng thẳng giữa Washington và Tehran, nguồn cơn cho hàng loạt các cuộc giao tranh ở Vịnh Ba Tư. Động thái gây tranh cãi càng trở nên trầm trọng hơn vào đầu năm 2020 sau khi ông Trump ra lệnh tấn công bằng máy bay không người lái giết chết tướng hàng đầu Iran là Qassem Soleimani khi ông ta đang ở Iraq.

Cuộc tấn công Soleimani đã đẩy Mỹ và Iran đến bờ vực chiến tranh. Iran đã trả đũa bằng cuộc tấn công tên lửa vào lực lượng Mỹ ở Iraq khiến hàng chục người bị thương nặng. Mỹ và Iran đã tránh được cuộc xung đột rộng lớn hơn do hậu quả từ cuộc tấn công Soleimani, nhưng căng thẳng vẫn ở mức cao.

Cuộc tấn công vào lực lượng Mỹ ở Iraq cũng khiến Iran gần như từ bỏ thỏa thuận hạt nhân năm 2015.