Giật mìn đánh sập hầm bãi thử hạt nhân của Triều Tiên có an toàn?

Theo Reuters ngày 15.5, từ tuyên bố của Bình Nhưỡng, các chuyên gia giải trừ vũ khí hạt nhân (VKHN) cũng tưởng tượng nhiều kịch bản, để cho thấy đóng cửa bãi thử này không dễ như người ta nghĩ: Đánh mìn sập hầm thất bại có thể làm phát tán chất thải phóng xạ. Các phương tiện sản xuất VKHN có thể bị chôn vùi dưới hầm, nhưng vẫn có thể tiếp cận để moi chúng lên và tái sử dụng vào một loại VKHN.

Và thậm chí nếu như tất cả hầm thử hạt nhân đều bị phá hủy, các kỹ sư Triều Tiên có thể đào hầm mới, nếu Bình Nhưỡng muốn tiến hành một vụ thử hạt nhân khác.

Bộ Ngoại giao Triều Tiên chỉ mời nhà báo của Hàn Quốc, Trung Quốc, Anh, Nga và Mỹ đến chứng kiến quá trình phá hủy bãi thử hạt nhân, chứ không mời các thanh sát viên kỹ thuật, nên các chuyên gia giải trừ VKHN và các nhà khoa học hạt nhân thắc mắc kế hoạch giật mìn của Bình Nhưỡng có hiệu quả và an toàn hay không?

Gần đây có thông tin vài khu vực của bãi thử Punggye-ri trở nên bất ổn, sau khi Triều Tiên thử hạt nhân lớn nhất hồi tháng 9.2017.

Những vụ nổ tiếp theo có thể sẽ là liều lĩnh một cách không cần thiết, nhưng đó là các bước mà Triều Tiên có thể làm để vụ đóng cửa bãi thử trở nên đáng tin cậy hơn và an toàn, theo ông Suh Kune-yull, Giáo sư nghiên cứu sản xuất hệ thống năng lượng hạt nhân của Đại học Quốc gia Seoul (Hàn Quốc).

Giáo sư Suh nói: “Giật sập không là cách lý tưởng nhất, nhưng nếu nhồi nghẹt hầm bằng bê-tông, cát hoặc sỏi thì có thể tốt”. Ông cũng lưu ý: đã phát hiện vẫn còn một lượng phóng xạ đáng kể tại một trong những hầm mà Triều Tiên đã cho thử hạt nhân, gồm vụ thử tháng 9 mà Triều Tiên khoe là một quả bom nhiệt hạch.

Nhưng các hầm lò thử hạt nhân ngầm thường được thiết kế để chặn được sức nổ của bom hạt nhân trước khi chất phóng xạ có thể thoát ra. Vài chuyên gia lưu ý trong 6 lần thử hạt nhân, có thể Triều Tiên đã biết cách chống chặn rò rỉ phóng xạ.

Ông Jon Wolfsthal, lãnh đạo tổ chức nghiên cứu Nhóm khủng hoảng hạt nhân và từng là quan chức cấp cao kiểm soát vũ khí thuộc Hội đồng an ninh quốc gia Nhà Trắng, nói: “Nếu họ xử lý tốt thì không có nguy cơ rò rỉ phóng xạ. Nhưng câu hỏi là liệu các hầm đã được niêm phong theo cách không thể sử dụng chúng được nữa? Tôi cho rằng nguy cơ duy nhất là chúng ta xem sự phá hủy vài hầm như một hàng rào vật chất ngăn nối lại việc thử hạt nhân trong tương lai”.

Cần đề phòng bọn cơ hội đào vật liệu hạt nhân bán chợ đen

Các nhà phân tích nói việc Triều Tiên đóng cửa bãi thử có thể là noi theo các cường quốc hạt nhân đã ngưng thử nghiệm, nhưng Bình Nhưỡng vẫn dựa vào số vũ khí đã có.

Giáo sư Suh nói ngoài việc đóng cửa các hầm và san bằng các tòa nhà, toàn bộ bãi thử Punggye-ri cần được niêm phong, để ngăn chặn người Triều Tiên hoặc những kẻ lợi dụng đào vật liệu hạt nhân để có thể tái sử dụng trong các loại vũ khí, hoặc bán ra chợ đen.

Ông Suh nhắc các nỗ lực đóng những bãi thử hạt nhân ngầm trước đây đôi lúc là sự rối loạn. Năm 1999, Mỹ chi 800.000 USD thực hiện vụ giật mìn (có sức nổ tương đương 100 tấn thuốc nổ) để giật sập một hầm ở bãi thử cũ của Liên Xô tại Kazakhstan.

Bãi thử Semipalatinsk này có biệt danh “Núi Plutonium”, nằm trên khu vực tương đương nước Bỉ và trong thời Chiến tranh Lạnh, Liên Xô đã tiến hành 456 lần thử hạt nhân ở đây, gồm ít nhất 340 lần cho nổ dưới đất. Và theo một báo cáo của Trung tâm Belfer thuộc Đại học Harvard, công tác làm sạch và bảo vệ “Núi Plutonium” mất 17 năm mới hoàn thành, tốn 150 triệu USD.

Pháp đã đóng cửa và giải thể các cơ sở thử hạt nhân, sau khi tiến hành 13 lần thử hạt nhân dưới đất ở Sa mạc Sahara trong những năm 1960. Vào năm 2005, báo cáo của Ủy ban năng lượng hạt nhân quốc tế (IAEA) kết luận: đa số bãi thử của Pháp ở Algeria cho thấy “ít có chất thải phóng xạ”.

Nhưng dân địa phương và chính phủ Algeria nói các vụ thử của Pháp-gồm “Sự cố Beryl” năm 1962, với bụi và đá nhiễm phóng xạ trào lên từ một vụ thử hạt nhân ngầm”-đã để lại một thảm họa tàn phá môi trường và gây ra các vấn nạn sức khỏe người dân kéo dài cho đến nay.

Trung Quốc, Pakistan và Ấn Độ cũng đã tiến hành nhiều vụ thử hạt nhân ngầm. Nam Phi vào năm 1989 đã hủy chương trình VKHN mới xây dựng, đóng cửa các hầm ngầm mà không tiến hành một vụ thử nào.

Trong khi đó, Mỹ cho nổ ít nhất 828 bom hạt nhân ngầm dưới đất ở bãi thử bang Nevada. Bãi thử này vẫn mở cửa, dù Mỹ không tiến hành vụ thử hạt nhân nào khác kể từ năm 1992.

Cử chỉ thiện chí của lãnh đạo Triều Tiên sẽ giúp đóng cửa bãi thử vĩnh viễn?

Các nhà khoa học hạt nhân nói: kế hoạch đóng cửa bãi thử của Triều Tiên là một cử chỉ thiện chí của Bình Nhưỡng, trước khi lãnh đạo Kim Jong-un có cuộc gặp lịch sử với Tổng thống Mỹ Donald Trump vào ngày 12.6 tới tại Sigapore.

Nhưng họ cũng cảnh báo: đấy không nhất thiết là bước đầu tiên của việc “giải giáp VKHN hoàn toàn, vĩnh viễn và có thể kiểm chứng” như Mỹ mong muốn.

Theo Reuters, nhiều người nghi ngờ lãnh đạo Triều Tiên không chịu từ bỏ vĩnh viễn chương trình VKHN quý giá và tốn quá nhiều tiền, nhưng nếu thật sự ông Kim hủy chương trình này, các nhà phân tích vẫn cảnh báo đó sẽ là một quá trình mất nhiều thời gian.

Bộ Ngoại giao Mỹ không trả lời cụ thể, khi Reuters hỏi Mỹ có đề nghị cử các nhà quan sát hoặc các thanh sát viên quốc tế đến chứng kiến vụ đóng cửa bãi thử ở Triều Tiên hay không.

Một người phát ngôn của Bộ nói: “Việc đóng cửa vĩnh viễn có thể kiểm tra, báo cáo đầy đủ là một bước chủ đạo trong mục tiêu phi hạt nhân hóa bán đảo Triều Tiên. Chúng tôi mong được biết thêm chi tiết cụ thể”.

Bộ Ngoại giao Trung Quốc chưa có tuyên bố nào, không nói công khai có hay không giúp Triều Tiên giải thể bãi thử hoặc cử giám sát viên đến chứng kiến.

Trung Quốc chung biên giới với Triều Tiên, chỉ cách bãi thử Punggye-ri 100km. Ngày 15.5, Hoàn cầu thời báo-phụ trang của Nhân dân nhật báo (cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Trung Quốc) có bài xã luận, viết việc Triều Tiên phá hủy bãi thử “đem lại lợi ích to lớn cho khu vực”.

Ngày mai 16.5 tại "làng ngưng bắn” Bàn Môn Điếm sẽ diễn ra cuộc nói chuyện cấp cao giữa hai miền liên Triều, để tiến tới một thỏa thuận hòa bình vĩnh viễn, theo Bộ Thống nhất liên Triều thuộc chính phủ Hàn Quốc cho biết.

Trước đó tại cuộc họp chính phủ hôm 14.5, Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in hoan nghênh quyết định đóng cửa bãi thử Punggye-ri.

Vĩnh Thụy (theo Reuters)