Đại dịch cúm Tây Ban Nha 1918: Vi rút lây nhiễm gần 1/3 dân số thế giới

Các thành viên của quân đoàn huấn luyện sinh viên quân sự thuộc quân đội Hoa Kỳ đeo “khẩu trang chống cúm” vào tháng 10.1918 ở đỉnh điểm của đại dịch chết người trong lịch sử hiện đại.

Những người lính Anh và Pháp châm thuốc lá tại Etaples ở miền bắc nước Pháp vào đầu Thế chiến thứ 1. Dù nguồn gốc của chủng cúm tàn phá thế giới từ năm 1918 đến năm 1920 vẫn còn nhiều tranh cãi, nhiều người tin rằng đại dịch bắt đầu ở doanh trại Pháp này.

Doanh trại Etaples (chụp hình năm 1915) không còn chỗ trống bởi sự luân phiên liên tiếp của những người lính chiến tranh mệt mỏi và nằm kế bên các trang trại vịt, ngỗng, và heo. Tế bào heo có những điểm giống với tế bào chim và người, và động vật được biết là vật trung gian có khả năng truyền vi rút bệnh cúm mới từ chim sang người.

Một biển báo “không khạc nhổ” trong sân của hải quân Hoa Kỳ năm 1918.

Khi vi rút bắt đầu lây lan, nó được gán cho cái tên “cúm Tây Ban Nha” chỉ vì lý do hầu hết các nước châu Âu cấm truyền thông của họ đưa tin để kiểm soát luồng tin tức trong chiến tranh. Vì Tây Ban Nha trung lập và truyền thông có quyền tự do ngôn luận tại thời điểm đó, những bản tin đầu tiên của căn bệnh mới gây chết người xuất hiện từ đó.

Mộ dành cho những nạn nhân Mỹ nhiễm vi rút ở Pháp.

Với sự di chuyển hàng loạt của những người tham gia vào nỗ lực chiến tranh, vi rút nhanh chóng lây lan gần như mọi ngóc ngách của thế giới và lây nhiễm khoảng 1/3 dân số thế giới.

Đài tưởng niệm của người Maori dành cho các nạn nhân nhiễm vi rút ở New Zealand.

Từ New Zealand, căn bệnh lây lan đến hòn đảo Samoa của Thái Bình Dương, nơi nó giết chết 22% trong tổng dân số 38.000 người chỉ trong 2 tháng. Tại Iran, có tới 2.4 triệu người - con số này có thể hơn 20% dân số của Iran - ước tính đã chết. Khoảng 300.000 người chết ở Brazil, trong đó có cả tổng thống đắc cử.

Những người đàn ông trong trại đào tạo sinh viên quân sự bị bệnh do vi rút ở bang Colorado, Mỹ năm 1918.

Ước tính số người chết trên toàn thế giới dao động từ 17 triệu người đến 100 triệu người. Theo Tổ chức Y tế thế giới, 2 - 3% người nhiễm bệnh đã chết.

Biểu đồ cho thấy số người chết tăng vọt vào mùa thu năm 1918, khi “làn sống thứ hai” của vi rút quét qua thế giới. Bệnh cúm đặc biệt gây tử vong ở những người đang trong giai đoạn sung sức, với độ tuổi trung bình là 28.

Một người đàn ông trẻ tuổi ốm nặng ở Mỹ vào tháng 11.1918.

Người ta cho rằng vi rút gây ra cơn bão cytokine ở những người trưởng thành khỏe mạnh - phản ứng thái quá của hệ miễn dịch mạnh mẽ đến nỗi bệnh nhân bị tiêu diệt một cách hiệu quả bởi chính phản ứng miễn nhiễm của cơ thể họ.

Cái giá khủng khiếp mà con người phải trả trong sự bùng phát bệnh cúm được làm thành bất tử trong bức tranh này của họa sĩ Áo Egon Schiele. The Family, được vẽ năm 1918, miêu tả Schiele trông chừng vợ, Edith, và đứa con nhỏ. Trên thực tế, Edith bị nhiễm bệnh và mất vì bệnh cúm trong khi đang mang thai 6 tháng vào ngày 28.10.1918. Ba ngày sau, Schiele, 28 tuổi cũng chết vì vi rút.

Những người đàn ông tại một căn cứ quân sự Hoa Kỳ súc miệng bằng nước muối - một trong nhiều “biện pháp phòng ngừa” đáng ngờ được khuyên là ngăn chặn sự lây lan của vi rút.

Một người lính Mỹ được xịt thuốc diệt khuẩn cổ họng, sau này thuốc được cho là không hiệu quả.

Có lẽ nỗ lực đáng chú ý nhất nhằm ngăn chặn đại dịch là một “đám cưới đen” được tổ chức ở Odesa ở Ukraine ngày nay. Đám cưới đen là một nghi thức có phần rườm rà của người Do Thái nhằm tránh xa bệnh dịch bằng cách làm lễ cưới cho hai người “khốn khổ nhất” của xã hội trong một nghi lễ trang trọng được tổ chức ở nghĩa trang. Một đám cưới như vậy đã diễn ra tại một nghĩa trang Odesa vào ngày 1.10.1918. Lễ cưới khác thường này được tổ chức với sự hứng thú và cặp đôi được “tặng nhiều quà đắt tiền”.

Các lều được sử dụng làm chỗ ở cho các bệnh nhân cúm ở bang Arkansas, Mỹ vào năm 1918.

Không có vắc xin ngừa vi rút và kháng sinh vẫn chưa được khám phá, chỉ có cách ly và vệ sinh cá nhân là có hiệu quả trong việc giảm thiểu sự lây lan cúm Tây Ban Nha.

Khẩu trang được dùng như một biện pháp phòng ngừa bệnh cúm ở bang Washington, Mỹ vào năm 1918 - 1919. Đến năm 1920, sự lây lan vi rút chấm dứt hoàn toàn.

Nhà vi trùng học Terrence Tumpey nghiên cứu một mẫu vi rút cúm 1918 vào năm 2005. Chủng này đã được tái cấu trúc sau khi các nhà khoa học chiết xuất mô phổi từ các nạn nhân của bệnh dịch, những người đã bị chôn bên ngoài một ngôi làng hẻo lánh ở bang Alaska, Mỹ.

Trước khi sự bùng phát của vi rút corona, vi rút bắt nguồn ở Trung Quốc vào cuối năm 2019, Tumpey nói: “Tôi nghĩ rằng chúng ta cần phải quan tâm đến một số vi rút cúm gia cầm mà chúng ta thấy ở châu Á đang "bay" từ chim sang người và gây bệnh nặng nề. Nếu một trong những vi rút này bằng cách nào đó tìm ra cách lây lan hiệu quả từ người sang người thì chúng ta sẽ mắc một đại dịch khác”.

Những người biểu hiện các triệu chứng do coronavirus gây ra bị cách ly ở thành phồ Vũ Hán, Trung Quốc vào tháng 2.2020. Coronavirus giết chết hơn 3.000 người ở Trung Quốc.

Mê Linh (theo RFERL)