Châu Phi kẹt trong 'vũng lầy' Vành đai và Con đường của Trung Quốc?

Dự án đường sắt lớn trong khuôn khổ của sáng kiến Vành đai và Con đường từ bờ biển Kenya kéo dài đến Cộng hòa Dân chủ Congo - quốc gia giàu khoáng sản, bị đình trệ trong bối cảnh các ngân hàng Trung Quốc đang có cách tiếp cận thận trọng hơn đối với hoạt động cho vay trong bối cảnh kinh tế ảnh hưởng do đại dịch COVID-19.

Kế hoạch trên được ấp ủ 6 năm trước với sự tham gia của Kenya, Uganda, Nam Sudan và Rwanda. Công trình này dự kiến hoàn thành vào năm 2018, nhưng giờ đây nó mới chỉ hoàn thành giai đoạn 1 - nối liền 3 thành phố trong Kenya với ngân sách 4,7 tỷ USD do Ngân hàng Xuất - Nhập khẩu Trung Quốc (Exim) cấp vốn.

Kenya tới nay vẫn chưa đảm bảo được nguồn vốn cho giai đoạn tiếp theo nhằm xây thêm đường sắt tới Kisumu và tới Malaba giáp với Uganda - nơi mà việc xây dựng theo kế hoạch phải được tiến hành.

Ngân hàng Exim - một trong những nhà cho vay dự án nước ngoài hàng đầu Trung Quốc, đã yêu cầu Kenya thực hiện nghiên cứu tính khả thi cho phần mở rộng tới Malaba để chứng minh nó có tiềm năng thương mại trước khi vốn được tiếp tục giải ngân. Trong khi đó, Uganda cũng đang loay hoay để xin cấp vốn từ ngân hàng Exim.

Các nhà phân tích cho rằng dự án đường sắt - một phần trong sáng kiến ​​Vành đai và Con đường - đang đối mặt với những thách thức giống như các dự án khác trên thế giới, khi chính quyền Bắc Kinh dường như đang chỉ đạo các ngân hàng chính sách nước này cẩn trọng hơn trong việc cấp vốn cho các công trình.

Các nguồn tin ở Bắc Kinh cho biết việt siết chặt các khoản vay cho các dự án cơ sở hạ tầng, đường bộ một phần là do nước này bắt đầu tăng trưởng kinh tế chậm lại dẫn tới nguy cơ gia tăng rủi ro nợ nần. Trung Quốc gần đây cho biết họ đã xóa nợ khoảng 2,1 tỷ USDcho 23 quốc gia đang phát triển trong bối cảnh đại dịch COVID-19 đang hoành hành.

Theo một thống kê do đại học Boston (Mỹ) thực hiện, các khoản cho vay từ ngân hàng phát triển Trung Quốc và ngân hàng Exim đạt mức 3,9 tỷ USD năm ngoái, giảm mạnh so với năm 2016 (75 tỷ USD).

Tim Zajontz, một thành viên nghiên cứu trong dự án Quản trị và Không gian châu Phi tại Đại học Edinburgh (Anh), cho biết đã có sự sụt giảm nguồn tài trợ, đặc biệt là từ các ngân hàng chính sách của Trung Quốc, do đánh giá rủi ro khắt khe hơn.

“Chúng ta hiện đang chứng kiến ​​sự thay đổi ngày càng tăng trong quản trị tài chính của Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường. Lý do chính cho sự thay đổi này là tính bền vững về các khoản vay của một số quốc gia tham gia chính - như Kenya, Djibouti, Ethiopia và Sri Lanka - và khả năng mang lại kinh tế mơ hồ của một số dự án hàng đầu", ông nói.

Dự án đường sắt ở Kenya đã chịu lỗ 200 triệu USD từ tháng 5.2017 tới tháng 5.2020. Đồng thời, chính phủ Kenya trong thời điểm này có nghĩa vụ theo hợp đồng phải trả gần 30 triệu USD mỗi quý tiền phí cho công ty Afristar thuộc sở hữu của Trung Quốc để vận hành dự án đường sắt.

Tình trạng tương tự xảy ra ở Ethiopia khi dự án đường sắt ở đây thu về 40 triệu USD doanh thu năm 2019 trong khi phí vận hành lên tới 70 triệu USD.

Zajontz cho biết: “Khi thời gian ân hạn (Khoảng thời gian tính từ khi ngân hàng giải ngân cho khách hàng đến thời điểm khách hàng bắt đầu trả khoản gốc và lãi đầu tiên. Trong khoảng thời gian này, khách hàng có thể không phải trả gốc hoặc lãi hoặc cả gốc lẫn lãi tùy từng trường hợp và tùy từng ngân hàng) của các khoản vay cho các dự án này đã kết thúc, chi phí trả nợ đã tăng lên và ăn mòn phần lớn ngân sách công. Trong trường hợp của Kenya một lần nữa, chi phí trả nợ đối với quốc gia này lên tới gần 900 triệu USD vào năm 2020, mặc dù một số khoản trả nợ hiện đang được cho hoãn lại".

Yang Tingzhi, một nhà nghiên cứu tại Bắc Kinh về quan hệ Trung Quốc-châu Phi, cho biết, hầu hết các hoạt động hợp tác mà Trung Quốc đã thực hiện với châu Phi trong những năm qua đều được đưa vào trong khuôn khổ hợp tác của sáng kiến Vành đai và Con đường.

Khi nói đến các khoản vay từ Trung Quốc, chưa bao giờ có trường hợp nhiều hơn luôn tốt hơn. Hầu hết các khoản vay của Trung Quốc dựa vào dự án và được đánh giá trên giá trị của chúng. Khả năng xử lý nợ của mỗi quốc gia là khác nhau và chúng ta phải xem xét khả năng riêng của mỗi quốc gia", Yang nói. 

Tuy nhiên, những khó khăn hiện tại không có nghĩa là Trung Quốc đang từ bỏ Vành đai và Con đường. Bắc Kinh vẫn đang nỗ lực ký thêm nhiều thỏa thuận liên quan tới sáng kiến này.

Bà Yun Sun, giám đốc chương trình Trung Quốc thuộc Trung tâm Stimson (Mỹ), nhận định rằng việc Trung Quốc giảm tốc trong việc cấp ngân sách không có nghĩa là họ đã bỏ rơi "Một vành đai, một con đường" mà họ chỉ đang tính toán và thận trọng hơn khi mở hầu bao trong tương lai.

“Trong giai đoạn đầu, người Trung Quốc đã cố gắng tạo ra Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường như một kế hoạch lớn và làm phong phú thêm sáng kiến. Nhưng trong hai đến ba năm qua, Trung Quốc đã trở nên thận trọng và tính toán hơn”, bà nói.