Các dự báo ở Trung Đông nếu Thái tử Ả Rập Saudi lên ngôi trong năm nay

Ả Rập Saudi chưa từng được xem là một nền dân chủ theo hình mẫu phương Tây, nhưng trong suốt nhiều thập kỷ vừa qua quốc gia này đã được điều khiển bởi một sự đồng thuận mang tính tập thể dù khá lỏng lẻo giữa các thành viên trong hoàng gia. Tuy nhiên, điều này có thể sẽ không còn tiếp tục diễn ra trong tương lai gần.

Thái tử Mohammed bin Salman, người kế vị chính thức của nhà Vua Ả Rập Saudi, đang nổi lên như một nhân vật nắm giữ quyền thống trị tại vương quốc này. Bin Salman kiểm soát hầu như tất cả mọi thứ trong Chính phủ Saudi, từ Bộ Quốc phòng cho đến Ngân hàng Trung ương và cả tập đoàn dầu mỏ quốc gia Aramco khổng lồ. Cũng chính bin Salman là người đã lập ra các kế hoạch bán cổ phần trong các doanh nghiệp nhà nước, cắt giảm biên chế và mở rộng phạm vi của cuộc xung đột quyền lực với Iran.

Hầu hết những đối thủ cạnh tranh và những trở ngại đối với Mohammed bin Salman trong nội bộ Ả Rập Saudi cũng đã bị quét sạch. Theo tờ The New York Times, Mohammed bin Nayef, Bộ trưởng Nội vụ và là người kế vị ngai vàng Ả Rập Saudi trước khi bị phế truất để nhường chỗ cho bin Salman, hiện đang bị quản thúc chặt chẽ tại nhà. Không chỉ bin Nayef, mà ngay cả bộ sậu cố vấn của ông này cũng cùng chung số phận khi chính thức bị tước bỏ hầu hết các chức vụ và quyền lực theo lệnh của hoàng gia.

Gregory Gause, giáo sư chuyên về các vấn đề quốc tế và là chuyên gia về Ả Rập Saudi ở Đại học Texas A&M, cho biết: “Đây là một sự tập trung quyền lực vào tay một cá nhân ở một mức độ và quy mô lớn chưa từng có kể từ thời Vua Faisal lên nắm quyền vào đầu những năm 1960.” Gause cũng cho biết, kể từ thời Vua Faisal vào những năm 1960, tổ chức Chính phủ của Ả Rập Saudi là một ủy ban gồm các hoàng tử có địa vị lớn nhất trong đó nhà Vua là thành viên quan trọng nhất. Nhưng giờ đây với sự nổi lên của bin Salman, hệ thống đó gần như chắc chắn sẽ chấm dứt.

Và giờ đây, khi đã nắm gần như mọi quyền lực của quốc gia trong tay, thì việc bin Salman sẽ nhanh chóng kế vị cha mình để lên ngôi Vua tại Ả Rập Saudi là điều chắc chắn sẽ xảy ra. Tuy nhiên nó đang diễn ra sớm hơn rất nhiều so với dự đoán. Khá nhiều tin đồn đang xuất hiện ở thủ đô Riyadh, rằng nhà Vua năm nay đã 81 tuổi nhiều khả năng sẽ thoái vị ngay sau cuộc hành hương vào tháng Chín tới nhằm đảm bảo chắc chắn sự kế vị của con trai mình. Việc kế vị này hiện đang được 31 trong số 34 thành viên của Hội đồng Phục tùng - một cơ quan tư vấn cho nhà Vua - ủng hộ.

Tuy nhiên, việc tập trung quyền lực chưa từng có tiền lệ này của Mohammed bin Salman được dự báo sẽ phải đối mặt với nhiều khó khăn. Nó sẽ phụ thuộc vào sự thành công của các chính sách đối nội và đối ngoại được vị thái tử này triển khai trước đây, bao gồm chương trình cải cách kinh tế quốc gia và thành quả từ chính sách khu vực cứng rắn hơn.

Tuy nhiên cả hai điều này hiện vẫn chưa đạt được kết quả như mong đợi. Ở thời điểm hiện tại, Ả Rập Saudi đang bị cuốn vào một cuộc xung đột ở khu vực với quy mô lớn chưa từng có: cuộc chiến ở Yemen do Saudi và UAE tiến hành từ tháng 3.2015 hiện vẫn đang bế tắc và bị đánh giá là thiếu hiệu quả và quá tốn kém; ngoài ra còn sự căng thẳng trong vấn đề Qatar với sự dính líu ngày càng tăng từ phía Iran mới đây.

Theo ông James Dorsey, nghiên cứu viên cao cấp về khu vực Trung Đông và Bắc Phi tại Đại học Công nghệ Nanyang ở Singapore, cho biết: Mohammed bin Salman đang có khá nhiều lợi thế trong các vấn đề quốc nội, bao gồm khả năng kết nối với dân số trẻ hiện đang chiếm đa số theo cách mà các thế hệ trước đó đã không làm được.

Điều này giúp cho khả năng thực hiện thành công các cải cách kinh tế vốn gắn liền với cải cách xã hội của bin Salman trở nên cao hơn. Trong khi đó, Steffen Hertog, một tác giả chuyên về Chính phủ và dầu lửa Ả Rập Saudi thuộc Trường Kinh tế London, cho biết:

“Ở thời điểm hiện tại gần như không còn ai có thể đủ sức thách thức và cản đường Bin Salman, điều này giúp cho vị thái tử này có nhiều điều kiện thuận lợi hơn các vị vua trước đây để thay đổi những quy định và luật lệ đã lỗi thời trước đó nếu lên ngôi. Đó là điều kiện cần thiết để tiến hành các cải cách kinh tế và xã hội. Nhưng nó cũng sẽ đồng nghĩa với những rủi ro lớn hơn trong quá khứ nơi sự thận trọng và phân quyền sẽ ít mắc phải hơn''.