Biến cảm xúc khó chịu thành nguồn năng lượng và ngọn hải đăng chỉ đường

Giết chết cảm xúc tiêu cực để cố tỏ ra tích cực chưa bao giờ là giải pháp nên chọn

Có thể nói những nghiên cứu của nữ tiến sĩ tâm lý Susan David trong cuốn sách Vượt bẫy cảm xúc (tên gốc là Emotional Agility) về cách đón nhận cảm xúc một cách linh hoạt và sáng suốt như “gãi trúng chỗ ngứa” của hầu hết chúng ta. Lâu nay, người ta có xu hướng “dán mặt cười” lên mọi thứ cảm xúc, luôn cố gắng tỏ ra tích cực dù bản thân đang gần như chạm đáy của nỗi buồn, lo lắng, và bất an.

Theo Susan David, để tỏ ra tích cực mà phải phớt lờ đi cảm xúc thật của mình thì đó không phải là một cách hay. Thói quen “dán mặt cười” khiến người ta dễ dàng trở nên hời hợt và đóng băng cảm xúc. Điều này sẽ dẫn đến hệ quả là vấn đề và cảm xúc vẫn còn đó, không được giải quyết một cách dứt điểm, vì thế gây ra những hệ lụy không đáng có.

Ngay cả chính bản thân tác giả cuốn sách cũng từng rơi vào trải nghiệm chôn vùi cảm xúc tiêu cực chỉ để tỏ ra tích cực như vậy.

Đó là lúc bố của Susan qua đời do ung thư ở tuổi 42, khi cô mới 16 tuổi. Chỉ vài ngày sau khi ông mất, Susan vẫn đến trường như thường lệ cùng lời nhắn nhủ của mẹ rằng hãy xem như mọi việc vẫn diễn ra bình thường. Thế nhưng, thực tế cô bé Susan khi ấy lại thấy cõi lòng mình như đang vỡ vụn. Cho đến một ngày, cô giáo gợi ý các học sinh viết ra mọi thứ trong lòng vào cuốn nhật ký, như thể sẽ không có ai đọc được nó cả. Lúc này, Susan mới được sống thật với nỗi đau của mình. Và đó cũng chính là phút giây cô cảm thấy mình được cứu rỗi.

Trong cuốn sách của mình, Susan đã giúp người đọc nhận diện rất nhiều bẫy cảm xúc mà bà gọi đó là “những chiếc móc câu”. Theo Susan, “Khi chúng ta cố gắng "thoát khỏi móc câu" bằng cách giết chết cảm xúc của mình, nạn nhân thật sự chính là hạnh phúc và sức khỏe của chúng ta”. Hóa ra không phải nuốt nước mắt vào trong rồi cố tỏ ra mạnh mẽ, mà là đón nhận, giải phóng được cảm xúc và thấu hiểu những suy nghĩ ẩn sâu bên trong mình mới chính là giải pháp giúp chúng ta có cuộc sống lành mạnh hơn.

Linh hoạt cảm xúc - Đón nhận cảm xúc của mình một cách trọn vẹn

“Linh hoạt trong cảm xúc không phải là phớt lờ những cảm xúc khó tiếp nhận, hay kiểm soát suy nghĩ, buộc bản thân phải tích cực hơn”, Susan David viết, “bởi nhiều nghiên cứu cũng cho thấy việc cố gắng làm một người thay đổi suy nghĩ của họ từ tiêu cực thành tích cực không chỉ không hiệu quả mà còn phản tác dụng”. Thay vào đó, linh hoạt cảm xúc khuyến khích chúng ta “không bấu víu vào những suy nghĩ, cảm xúc khó chịu, đồng thời có đủ can đảm và lòng cảm thông để đối mặt với chúng, sau đó là vượt qua để thực hiện những mục tiêu lớn của đời mình”.

Suy cho cùng thì việc trải qua những loại cảm xúc mà ta hay gắn mác là “tiêu cực” như lo lắng, bất an, sợ hãi, buồn bã là việc vô cùng bình thường, nếu không muốn nói là bản chất chúng cũng đang ẩn chứa những thông tin, dữ liệu cần được xử lý thay vì phớt lờ. “Việc mô tả những cảm xúc là "tiêu cực" chỉ càng khiến ta củng cố niềm tin sai lầm rằng chúng là tiêu cực, chứ không thấy được đó là những cảm xúc hữu ích đối với con người”, nữ tác giả chia sẻ.

Khi cầm cuốn sách Vượt bẫy cảm xúc trên tay, bạn sẽ có được một quy trình “ứng phó linh hoạt với cảm xúc” mà trong đó, bước đầu tiên là nhận biết cảm xúc, sau đó là tách rời cảm xúc ra khỏi bạn. Hay nói như Susan, bạn cần “mở ra một khoảng không gian giữa những gì bạn cảm nhận và phản ứng của bạn với những cảm nhận đó”.

Sau khi giúp bạn thoát khỏi những chiếc “móc câu” cảm xúc tai hại, ở phần sau của quy trình, Susan hướng dẫn cách bạn hòa hợp suy nghĩ và cảm xúc với các giá trị, mục tiêu dài hạn và khát vọng của mình. Không những vậy, bà còn chỉ ra cho chúng ta biết năng lực "linh hoạt cảm xúc" quan trọng như thế nào trên hành trình thoát khỏi những chiếc “móc câu”.

Dù Vượt bẫy cảm xúc là cuốn sách được viết bởi một chuyên gia tâm lý, bạn đọc cũng sẽ bắt gặp nhiều điều thú vị khi tác giả nhắc đến những khía cạnh thiên về tâm linh, như chánh niệm, từ bi, hiểu và thương… từ góc nhìn khoa học.

Bạn cũng sẽ thấy được những quan điểm khá tương đồng với góc nhìn của một nhà tâm lý học rất nổi tiếng khác là Mihaly Csikszentmihalyi. Ông đồng thời cũng là tác giả của cuốn sách đỉnh cao trong ngành tâm lý học, Flow (Dòng chảy). Nếu Mihaly cho rằng con người ta dễ rơi vào trạng thái dòng chảy lúc cơ thể hay tâm trí được kéo căng đến mức cực đại khi thực hiện một nhiệm vụ vừa thử thách nhưng cũng quen thuộc trong lĩnh vực của họ, thì Susan cũng lấy hình ảnh chiếc bập bênh để minh họa cho ý tưởng về sự cân bằng, một trạng thái mà trong đó sự thử thách đối trọng với năng lực sẽ tạo ra môi trường hoàn hảo để sáng tạo.

“Mục tiêu cuối cùng của sự linh hoạt trong cảm xúc là giúp bạn có thể nhận ra và vững vàng đón nhận thử thách cũng như nắm bắt các cơ hội phát triển trong suốt hành trình cuộc đời mình”, đây là giá trị cốt lõi mà Susan David muốn gửi gắm đến độc giả thông qua tác phẩm của mình.

Cuốn sách không nhằm mục đích uốn nắn bạn trở thành một người hoàn hảo, không mắc sai lầm. Ngược lại, nó giúp bạn nhận ra sự mong manh, vô thường chính là mảnh ghép còn thiếu, giúp vẻ đẹp của cuộc sống trở nên trọn vẹn nếu bạn biết đón nhận và hòa giải với chúng đúng cách. Hãy nhớ, dù cảm xúc có trồi sụt như những đợt thủy triều thì bạn vẫn luôn là thuyền trưởng, có toàn quyền điều khiển và quyết định nơi con tàu đời mình sẽ cập bến.

Mô hình linh hoạt trong cảm xúc cùng những tiếng vang một thời

Không phải đợi đến khi cuốn sách Vượt bẫy cảm xúc được ra mắt ở Mỹ, mà từ lúc những nghiên cứu vừa được công bố, mô hình "Linh hoạt cảm xúc" đã tạo nên một làn sóng mới, thu hút sự chú ý mạnh mẽ trong giới tâm lý nói riêng cũng như cộng đồng nói chung.

Vào tháng 11.2013, tích lũy kinh nghiệm sau 20 năm làm công việc huấn luyện lãnh đạo điều hành, Susan David đã có một bài viết tạo tiếng vang trên tạp chí Harvard Business Review (HBR). Nội dung bài viết nói về mô hình phát triển khả năng "linh hoạt cảm xúc" để nhìn nhận lại mọi khía cạnh của cảm xúc, thoát khỏi xu hướng phản ứng cứng nhắc, thiếu hiệu quả thường thấy, đồng thời tạo ra những thay đổi bền vững và hữu ích để nâng cao chất lượng cuộc sống. Bài này nằm trong danh sách những bài báo được đọc nhiều nhất của HBR suốt nhiều tháng, được tải xuống gần 250.000 lượt - bằng tổng lượng phát hành của HBR, được tạp chí này giới thiệu như bài Ý tưởng quản lý của năm và được đăng lại trên nhiều kênh truyền thông lớn như The Wall Street Journal, Forbes và Fast Company. Ngay cả TED Talk của Susan David về "Linh hoạt cảm xúc" cũng thu hút hơn 3 triệu lượt xem.

Tiếp nối sự hưởng ứng đông đảo dành cho chủ đề ấy, cuốn sách Vượt bẫy cảm xúc ra đời ngay lập tức đã tạo nên một cơn bão. Đây là cuốn sách bán chạy nhất theo thống kê của The Wall Street Journal, đồng thời cũng nằm trong tốp sách best-seller của tờ USA Today, đoạt giải cuốn sách đáng đọc nhất của năm trên Amazon, đồng thời giành giải Ý tưởng đột phá của Thinkers 50.