Trung Quốc khơi dậy chủ nghĩa dân tộc: ‘Con dao hai lưỡi’ trong thương chiến với Mỹ

Việc giới chức Bắc Kinh không thích lập trường “diều hâu” của Tổng thống Mỹ Donald Trump chẳng phải điều bí mật. Tuy nhiên họ vẫn chấp nhận để nhà lãnh đạo Washington tấn công bằng thuế quan hơn 1 năm, đồng thời áp dụng cách tiếp cận mang tính phòng thủ - cố gắng giữ đàm phán đi đúng hướng. Trung Quốc lo sợ căng thẳng thương mại sẽ dẫn đến đối đầu song phương sớm hơn dự kiến.

Tình hình thay đổi kể từ ngày 10.5, lúc vòng đàm phán thứ 11 kết thúc mà Mỹ - Trung chưa đạt thỏa thuận đúng như kỳ vọng. Trong vài tuần qua, quan chức cùng truyền thông Trung Quốc phối hợp chỉ trích chính quyền Tổng thống Trump.

Nhân dân Nhật báo (cơ quan ngôn luận của đảng Cộng sản Trung Quốc) từ ngày 11.5 đến nay đăng hàng chục bài bình luận cáo buộc Mỹ bắt nạt kinh tế và thay đổi lập trường đàm phán - trung bình mỗi ngày đều có 1 bài.

Đài truyền hình trung ương Trung Quốc (CCTV) chiếu nhiều phim đề tài chống Mỹ, đồng thời kêu gọi người dân đoàn kết chống lại chiến dịch gây áp lực cực đoan mà giới chức Washington thực hiện.

Cuối tuần trước, Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Trương Hán Huy lên án Mỹ “khủng bố kinh tế”.

Nhân chuyến thị sát tỉnh Giang Tây nơi đảng Cộng sản Trung Quốc bắt đầu cuộc Vạn lý trường chinh 85 năm trước, Chủ tịch Tập Cận Bình nhắc nhở nước này đang bắt đầu một cuộc “trường chinh” mới.

Vạn lý trường chinh là cuộc rút lui quân sự của Hồng quân Trung Quốc (tiền thân Quân đội giải phóng nhân dân Trung Quốc) kéo dài từ 1934 - 1936, nhằm tránh nguy cơ bị lực lượng Quốc dân Đảng tiêu diệt. Hình ảnh hàng nghìn người hành quân qua nhiều nơi địa hình hiểm trở trong cuộc trường chinh lẫn chiến thắng trước Quốc dân đảng sau này được xem như biểu tượng cho sự đoàn kết cùng vượt qua thách thức.

Chuyên gia nghiên cứu Trung Quốc George Magnus thuộc đại học Oxford nhận xét: “Họ chắc chắn đã thay đổi giọng điệu, lúc trước dù thấy khó chịu nhưng Trung Quốc vẫn khá kiềm chế. Sự đảo ngược thái độ này không thể xảy ra trừ phi lòng tin giữa hai bên xói mòn nghiêm trọng”.

Nhà chính trị học Cố Túc thuộc đại học Nam Kinh cho biết, dù quan hệ song phương trải qua nhiều thăng trầm nhưng trước đây chưa hề có chiến dịch tuyên truyền chống Mỹ lớn và kịch liệt như vậy. Truyền thông Trung Quốc dường như đã quên lời dặn dò tránh tranh cãi với phương Tây của cố lãnh đạo Đặng Tiểu Bình.

Giới phân tích tin rằng nỗ lực khơi dậy chủ nghĩa dân tộc không phải chỉ để chuyển hướng chỉ trích mà còn thể hiện Trung Quốc chuẩn bị thay đổi chiến lược đàm phán một cách đáng kể. Làm vậy giúp đổ lỗi khiến đàm phán bế tắc sang phía Mỹ, chuẩn bị cho người dân về khả năng căng thẳng kéo dài khiến cả hai nền kinh tế phát triển chậm lại, lại có tác dụng quảng bá tham vọng thúc đẩy ngoại giao - thương mại ra toàn thế giới của Chủ tịch Tập Cận Bình.

Tiếp cận chủ nghĩa dân tộc còn cho thấy những thách thức ngày càng đè nặng lên giới lãnh đạo Bắc Kinh khi quan hệ Mỹ - Trung xấu đi về chính trị, kinh tế làm gia tăng bất ổn trong lẫn ngoài nước.

Theo nhà nghiên cứu Trần Đạo Ngân làm việc tại Thượng Hải: “Chính quyền hiểu họ nợ người dân một lời giải thích ai khiến cho đàm phán thương mại đổ vỡ. Chiến dịch tuyên truyền chống Mỹ chính là để chứng minh họ “trong sạch”. Các quan chức Bắc Kinh cũng muốn dùng chiến dịch gây sức ép với Washington”.

Giáo sư Hoàng Tịnh công tác tại đại học Ngôn ngữ Bắc Kinh nhận định rất khó xác định Trung Quốc hưởng được bao nhiêu lợi ích khi mở chiến dịch công kích.

“Tôi nghĩ động thái khơi dậy chủ nghĩa dân tộc nhắm vào Mỹ giữa lúc căng thẳng chẳng lý tính chút nào cả. Chủ nghĩa dân tộc là “con dao hai lưỡi” rất dễ gây tác dụng ngược, kích động tâm lý người dân chỉ làm cho việc ra quyết định hợp lý - đặc biệt là quyết định thỏa hiệp nhằm nối lại đàm phán - thêm khó khăn hơn mà thôi”, giáo sư Hoàng phân tích.

Nhà nghiên cứu Trần chia sẻ quan điểm trên. Ông không nhận thấy chiến dịch tuyên truyền chống Mỹ nhận được ủng hộ rộng rãi.

Chuyên gia Jude Blanchette làm việc cho công ty phân tích rủi ro chính trị Crumpton Group xác định chủ trương “Nước Mỹ trên hết” cùng hành động dùng thuế quan làm “vũ khí trừng phạt” của Tổng thống Trump làm mất lòng Trung Quốc lẫn nhiều quốc gia khác. Hơn nữa, đòn cấm vận Huawei còn đẩy chính quyền Bắc Kinh - vốn muốn thoát tình trạng bế tắc mà không cần đối đầu - rơi vào thế tiến thoái lưỡng nan.

“Lòng tin giữa hai bên xuống rất thấp, dùng ngôn từ công kích nhau càng khiến chia rẽ thêm sâu sắc. Phía Trung Quốc không thể tránh khỏi dư luận, họ rõ ràng đang báo hiệu người dân chuẩn bị đối mặt khoảng thời gian khó khăn”, theo chuyên gia Blanchette.

Tuy vậy, chuyên gia Blanchette tin tưởng Trung Quốc vẫn mong tìm ra giải pháp cho căng thẳng thương mại. Quốc gia châu Á đến nay vẫn tránh công kích trực tiếp Tổng thống Trump.

Giáo sư chính trị học Dương Đại Lợi thuộc đại học Chicago chỉ ra các mục đích chính trị khi khơi dậy chủ nghĩa xã hội: vận động người dân ủng hộ chính quyền giữa lúc bất ổn, để công chúng hiểu giới chức Bắc Kinh thất vọng ra sao, qua đó gửi đi tín hiệu cho thấy họ khó mà nhượng bộ Mỹ hơn nữa.

Chuyên gia Tôn Vân thuộc Trung tâm Stimson cho rằng khơi dậy chủ nghĩa dân tộc góp phần tăng ủng hộ trong nước, từ đó buộc Mỹ nhượng bộ. Nhưng làm vậy thì Trung Quốc đã tự hạn chế khả năng thoát khỏi tình huống bất lợi.

“Nếu Mỹ không hạ thấp yêu cầu, Trung Quốc cũng không thể nhượng bộ để đạt thỏa thuận”, theo chuyên gia Tôn.

Cẩm Bình (theo SCMP)