Trung Quốc dùng ‘Con đường Tơ lụa Y tế’ tăng ảnh hưởng ở nhiều nước, bị Campuchia từ chối vắc xin COVID-19?

Giống như nhiều loại vắc xin COVID-19 khác, Trung Quốc phải đối mặt với những câu hỏi kéo dài về tính hiệu quả và an toàn. Với nguồn tài trợ cho Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường đang hạn chế dần, một số chuyên gia coi ngoại giao vắc xin là cơ hội khác để Trung Quốc củng cố ảnh hưởng quốc tế, đặc biệt là ở các nước đang phát triển.

Có hơn 2.000 ca mắc COVID-19 mỗi ngày kể từ cuối tháng 10, Hungary là quốc gia mới nhất cân nhắc mua các vắc xin do Trung Quốc sản xuất thay vì chờ đợi tín hiệu từ Liên minh châu Âu (EU).

Bộ trưởng Ngoại giao Hungary - Peter Szijjarto tuyên bố trên trang Facebook của mình vào tuần trước rằng: "Sự an toàn của vắc xin không phải là câu hỏi chính trị hay ý thức hệ, mà là vấn đề chuyên môn. Nếu các chuyên gia đưa ra quyết định khả quan, chúng tôi sẽ lập tức bắt đầu soạn thảo hợp đồng nhập khẩu vắc xin”.

Không ai trong số 5 công ty Trung Quốc có vắc xin COVID-19 trong các thử nghiệm lâm sàng giai đoạn cuối đưa ra kết quả về hiệu quả. Song, điều này không ngăn được UAE và Bahrain chấp thuận vắc xin do một chi nhánh của Tập đoàn Dược phẩm Quốc gia Trung Quốc (Sinopharm) phát triển.

Các quốc gia Trung Đông cho biết mũi tiêm của Sinopharm cho thấy hiệu quả 86% trong việc ngăn ngừa COVID-19, thấp so với 94,1% được báo cáo với vắc xin của Moderna (Mỹ) và 95% với sản phẩm do Pfizer (Mỹ) – BioNTech (Đức) phát triển.

Các chuyên gia nói rằng những thông báo về hiệu quả vắc xin Trung Quốc như vậy, ngay cả từ chính phủ các nước khác, là điều khác thường.

Peter Shapiro, Giám đốc cấp cao về thuốc tại công ty tư vấn và phân tích dữ liệu GlobalData (London), nói với trang Nikkei: “Thông thường, dữ liệu thử nghiệm lâm sàng được nhà tài trợ tiết lộ và cuối cùng được công bố trên một tạp chí có bình duyệt”.

Indonesia vào đầu tháng 12 đã nhận được 1,2 triệu liều vắc xin từ hãng Sinovac Biotech (Trung Quốc), còn Ai Cập nhận được 50.000 liều vắc xin do Trung Quốc sản xuất.

Theo Trung tâm Đổi mới Y tế Toàn cầu Duke ở Mỹ, 8 thị trường đã đặt hàng tổng cộng 416,6 triệu liều vắc xin từ ba hãng dược Trung Quốc là Sinopharm, Sinovac và CanSino Biologics tính đến 11.12.

Trong khi đó, các công ty Trung Quốc từ hãng dược đến tủ lạnh đang tăng cường sản xuất để chuẩn bị cho chương trình tiêm chủng quy mô lớn trong nước sắp diễn ra.

Trung Quốc dự kiến ​​sẽ phê duyệt 600 triệu liều vắc xin COVID-19 cuối năm nay. Các công ty như Sinopharm đang tìm cách nâng công suất sản xuất lên 1 tỉ liều trong năm tới.

Ngoài ra, Shanghai Fosun Pharmaceutical hôm 16.12 đã công bố thỏa thuận nhập khẩu 100 triệu liều vắc xin từ BioNTech. Ban đầu, Shanghai Fosun Pharmaceutical sẽ trả cho BioNTech 250 triệu euro (305 triệu USD) cho 50 triệu liều vắc xin.

Bất chấp các đợt bùng phát coronavirus lẻ tẻ, đại dịch vẫn nằm trong tầm kiểm soát ở Trung Quốc, làm giảm sự cấp bách phải gấp rút chủng ngừa và tạo ra thời gian để xuất khẩu vắc xin. Tuy nhiên, các cuộc diễn tập hậu cần vận chuyển vắc xin đang được tiến hành trên toàn quốc do Sinopharm dẫn đầu, với các phương tiện truyền thông địa phương trích dẫn lời các chuyên gia giấu tên về việc chính thức bật đèn xanh vào cuối tháng này.

Thang Nguyên, một huyện ở tỉnh Hắc Long Giang (Trung Quốc), đã bắt đầu đăng ký tiêm chủng công khai hôm 16.12 - khu vực đầu tiên làm như vậy. Theo chương trình trợ cấp của Chính phủ Trung Quốc, mỗi liều vắc xin Sinopharm hoặc Sinovac sẽ có giá 200 nhân dân tệ (30 USD) và mỗi người cần tiêm hai liều.

Ở những nơi khác của Trung Quốc, chính quyền địa phương đã bắt đầu tiêm vắc xin khẩn cấp cho các nhóm nguy cơ cao, chẳng hạn như công nhân tại các sân bay, bến cảng và chợ thực phẩm đông lạnh.

“8 nhân viên của chúng tôi, những người xử lý thực phẩm đông lạnh hàng ngày, đã được hướng dẫn tiêm vắc xin trong tuần này”, quản lý tại một khách sạn 5 sao ở thành phố Thâm Quyến cho biết.

Tuy nhiên, Chính phủ Trung Quốc rõ ràng đang nghĩ xa hơn về dân số 1,4 tỉ của nước này. Chủ tịch Tập Cận Bình tuyên bố sẽ biến vắc xin Trung Quốc trở thành "hàng hóa công cộng toàn cầu" và nhiều nước chưa phải giàu có trên thế giới đang lắng nghe điều này.

"Với các nước kém phát triển hoặc một số nước đang phát triển, chúng tôi sẽ giúp họ tiếp cận vắc xin và khả năng chi trả thông qua các phương tiện như viện trợ", Uông Văn Bân, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc, nói với các phóng viên hôm 15.12.

Ưu điểm của vắc xin Sinopharm và Sinovac là dễ sử dụng. Các vắc xin Trung Quốc được phát triển dựa trên công nghệ dùng vi rút bất hoạt không thể tái tạo trong cơ thể người, phương pháp truyền thống, có thể được lưu trữ từ 2 đến 8 độ C. Ngược lại, vắc xin được phát dựa trên công nghệ mRNA của Pfizer - BioNTech phải được giữ ở -70 C.

Peter Shapiro của GlobalData cho biết: “Vắc xin bất hoạt thường không cần để trong tủ lạnh, có thể dễ dàng bảo quản và vận chuyển ở dạng đông khô, giúp người dân ở các nước đang phát triển dễ dàng tiếp cận chúng”.

Với các quốc gia mới nổi có cơ sở hạ tầng dây chuyền lạnh hạn chế, vắc xin Trung Quốc gặp phải những rào cản hậu cần thấp hơn nhiều.

Mặc dù vậy, Bangladesh vào tháng 10 đã từ chối đồng tài trợ cho một thử nghiệm vắc xin Sinovac giai đoạn cuối. Bangladesh khẳng định đã được hứa hẹn miễn phí vắc xin, trong khi Sinovac lập luận rằng sự chậm trễ trong việc phê duyệt của quốc gia Nam Á dẫn đến việc các quỹ được chuyển hướng sang nơi khác.

"Mối nguy hiểm chính với nỗ lực của Bắc Kinh nhằm miêu tả cung cấp vắc xin của họ như lợi ích công cộng toàn cầu sẽ đến từ việc cạnh tranh lợi ích thương mại giữa các bên ở Trung Quốc", Jacob Mardell, nhà phân tích tại Viện Mercator (Đức) chuyên nghiên cứu về chiến lược Trung Quốc, nói với trang Nikkei.

Theo trang Nikkei, hôm 15.12, Thủ tướng Campuchia - Hun Sen đã gián tiếp từ chối đề nghị của Sinovac về việc cung ứng vắc xin ngừa COVID-19 và tuyên bố nước này không phải chỗ để thử nghiệm vắc xin. Ông Hun Sen cho biết để chuẩn bị cho đợt tiêm ngừa COVID-19 đầu tiên ở Campuchia, chính quyền Phnom Penh đã đặt hàng 1 triệu liều vắc xin thông qua chương trình COVAX do Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tham gia điều phối.

Thủ tướng Hun Sen cho biết thêm rằng Campuchia sẽ không chấp nhận các loại vắc xin chưa được WHO chứng nhận là an toàn và hiệu quả.

Ông Hun Sen cứng rắn tuyên bố: "Campuchia không phải là một cái thùng rác và không phải nơi để thử nghiệm vắc xin".

Gạt vấn đề này sang một bên, vài nhà phân tích cho rằng các nền kinh tế đang phát triển bị thu hút vào "Con đường Tơ lụa Y tế" của Trung Quốc sau khi nước này giảm nguồn vốn cho các dự án Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường. Lần đầu tiên được giới thiệu vào năm 2017, chiến dịch y tế này được coi là nỗ lực của Bắc Kinh nhằm đưa ra giải pháp thay thế WHO do phương Tây lãnh đạo.

Phar Kim Beng, người sáng lập tổ chức tư vấn chiến lược Pan Indo-Pacific Arena ở Malaysia, nhận xét: “Trung Quốc dường như đang rút lui khỏi nguồn tài trợ cho Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường, giảm từ 75 tỉ USD năm 2016 xuống còn 4 tỉ USD vào năm 2019. Bằng cách rút lui, ảnh hưởng của Trung Quốc trong các nước đang phát triển sẽ suy giảm, nhưng có thể phục hồi bằng cách xây dựng một cây cầu qua Con đường Tơ lụa Y tế".

Khi cuộc đua vắc xin tăng tốc, các chuyên gia nhận thấy có sự phân hóa.

Theo Duke Global Health, các quốc gia có thu nhập cao đang cố phòng ngừa COVID-19 bằng cách mua đủ liều lượng để tiêm cho người dân. Các nước này đặt mua tổng cộng 3,9 tỉ liều vắc xin tính đến hôm 11.12, chủ yếu từ các hãng dược không phải từ Trung Quốc.

Jacob Mardell nói: “Tôi nghĩ rằng việc phân phối vắc xin sẽ dựa trên những bất bình đẳng toàn cầu hiện có. Thực tế là các công ty dược Trung Quốc có vị thế ở các nước không thuộc OECD (Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế gồm 34 thành viên, hầu hết là các nước có thu nhập cao - PV), đồng nghĩa là Bắc Kinh có đủ khả năng để củng cố hình ảnh của mình như một nhà lãnh đạo với các quốc gia đang phát triển".

Từ ngày 12 – 14.5.2017, Chủ tịch Tập Cận Bình đã đón tiếp 29 vị lãnh đạo nhà nước và chính phủ tới dự Hội nghị thượng đỉnh Bắc Kinh nhằm chào mừng Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường, chính sách đối ngoại tham vọng nhất của ông. Được bắt đầu vào năm 2013 với tên gọi “Một vành đai, một con đường”, chính sách này liên quan đến việc Trung Quốc bảo lãnh hàng tỉ USD để đầu tư cho cơ sở hạ tầng ở các quốc gia dọc theo Con đường Tơ lụa cổ nối liền nước này với châu Âu.

Chủ tịch Tập Cận Bình nói sẽ chi khoảng 124 tỉ USD cho dự án. Song có 6 nước châu Âu gồm Đức, Pháp, Anh, Hy Lạp, Bồ Đào Nha và Estonia từ chối ký kết vào bản thông cáo chung công bố ngày 15.5.2017 khi hội nghị bàn tròn kết thúc. Các nước châu Âu từ chối đặt bút ký do văn bản này không quan tâm đúng mức đến "các chuẩn mực về môi trường, các tiêu chuẩn xã hội, không bảo đảm tính minh bạch mỗi khi các cơ quan nhà nước gọi thầu". Đây là những chuẩn mực mà Liên minh châu Âu (EU) luôn đòi hỏi trong hợp tác với Trung Quốc trong thời gian qua và do Trung Quốc không thực sự mở cửa thị trường nội địa của mình. Sự phản ứng trên được cho là bắt nguồn từ bộ trưởng kinh tế và năng lượng của Đức, bà Brigitte Zypries.