Tình trạng móc ngoặc tham nhũng thuế ngày càng tinh vi, xảo quyệt

Báo cáo thường niên kinh tế Việt Nam 2020 vừa được Viện Nghiên cứu kinh tế và chính sách (VEPR) ước tính giai đoạn 2013 - 2017, mức thất thu thuế do hành vi trốn và tránh thuế mỗi năm dao động 13.300 - 20.700 tỉ đồng, tương đương với khoảng 6,4 - 9,9% số thu thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN). Con số này gấp 3 - 4 lần số vi phạm do cơ quan chức năng phát hiện. Mức thất thu thuế TNDN có thể lên tới 8.000 - 9.000 tỉ đồng (tương đương với 4 - 4,5% thuế TNDN).

Còn từ khu vực ngoài nhà nước có thể lên tới 10.500 tỉ đồng (5% số thu thuế TNDN). Đây là nghiên cứu đầu tiên ở Việt Nam đưa ra những ước lượng ban đầu về quy mô trốn và tránh thuế thuế TNDN.

VEPR đánh giá mức thuế thất thu cả về giá trị và tỷ trọng trong thuế TNDN đang có xu hướng tăng kể từ năm 2014. Những con số trên cũng cho thấy thu ngân sách của Việt Nam đang phụ thuộc nhiều vào thuế gián thu, đặc biệt là thuế GTGT. Gánh nặng về phí, lệ phí đang đè nặng lên vai người dân. Vì vậy, các đề xuất tăng thuế tiêu dùng, tăng phí và lệ phí cần được xem xét một cách thận trọng, vì có ảnh hưởng tới tính công bằng trong chi tiêu.

Đặc biệt trong bối cảnh Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thuế giá trị gia tăng, Luật Phí và lệ phí đang được đưa ra thảo luận và điều chỉnh trong thời gian tới.

Hiện nay, nhiều doanh nghiệp FDI đầu tư vào Việt Nam có thể hưởng mức thuế suất 10%, bằng một nửa so với thuế suất phổ thông. Giới chuyên gia nhìn nhận các doanh nghiệp FDI đang dùng cách thức này để trốn tránh nộp thuế ở Việt Nam.

Nói rõ hơn vấn đề này, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan chỉ ra nhiều người đi thu thuế và người nộp thuế đang "đi đêm", móc ngoặc với nhau để lấy đi một phần thuế đáng lẽ phải nộp vào ngân sách. Đây được gọi là "tham nhũng thuế".

"Vấn đề lớn nhất của Việt Nam hiện nay là chúng ta điều chỉnh các sắc thuế theo thời gian nhưng hệ thống hành thu thuế chậm cải tiến nên kết quả là xảy ra tình trạng trốn tránh thuế trong khối FDI, khu vực đáng lẽ phải đóng góp lớn cho kinh tế. Đây là sự kém cỏi của Việt Nam trong quản trị thuế và tổ chức hành thu thuế", chuyên gia Phạm Chi Lan thẳng thắn nói.

Trao đổi với Một Thế Giới về vấn đề này, chuyên gia kinh tế Nguyễn Minh Phong cho biết khu vực FDI đang được hưởng lợi nhiều hơn từ chính sách ưu đãi, mặc dù chính sách ưu đãi thuế áp dụng thống nhất cho các thành phần kinh tế.

Cụ thể, tỷ trọng về số thuế TNDN được ưu đãi miễn, giảm của doanh nghiệp FDI trên tổng số thuế TNDN được miễn giảm của doanh nghiệp cả nước là 76%. Tỷ lệ về số thuế TNDN được ưu đãi miễn, giảm của doanh nghiệp FDI trên tổng số thuế TNDN phải nộp tính theo thuế suất phổ thông là 48%, trong khi tỷ lệ này của DNNN là 4,6%, doanh nghiệp ngoài quốc doanh là 14%.

"Qua đó thấy được rằng việc lồng ghép chính sách xã hội vào chính sách ưu đãi thuế TNDN làm cho chính sách thuế thêm phức tạp, khó quản lý, dễ tạo sơ hở để doanh nghiệp lợi dụng giảm thuế phải nộp. Cụ thể, vấn đề chuyển giá ngày càng khó kiểm soát, với nhiều thủ thuật như nâng giá tài sản cố định khi góp vốn đầu tư; nâng giá nguyên vật liệu nhập khẩu cho sản xuất của doanh nghiệp, dẫn đến doanh nghiệp kê khai lỗ và không nộp thuế TNDN ở Việt Nam.

Ngoài ra, chuyển giá còn thông qua hình thức chuyển giao tài sản vô hình, thường là công nghệ, bí quyết kỹ thuật, bản quyền, nhãn mác, kỹ thuật quản lý, điều hành và quản trị doanh nghiệp, thực hiện chuyển giá thông qua hoạt động cung cấp dịch vụ từ công ty mẹ ở nước ngoài...", chuyên gia Nguyễn Minh Phong cho hay.

Từ đó, giới chuyên gia đề xuất Việt Nam cần nhanh chóng nghiên cứu, áp dụng các biện pháp chống trốn tránh thuế đang áp dụng ở các nước tiên tiến trên thế giới. Đặc biệt là quy định trong chỉ thị chống tránh thuế đang được áp dụng ở các nước EU hoặc biện pháp khuyến cáo của tổ chức quốc tế.

Tuyết Nhung