Tàu chở ngũ cốc Ukraine không ‘xuôi chèo mát mái' trên Biển Đen

Vì chiến dịch quân sự do Nga mở ở Ukraine, hoạt động xuất khẩu ngũ cốc ở Ukraine bị gián đoạn, đã góp phần đẩy giá lương thực tăng cao khiến việc nhập khẩu lương thực đắt đỏ hơn đối với các nước nghèo. 

Hiện có sự thiếu hụt bánh mì ở Lebanon, một nước nhỏ ở Trung Đông đang chịu đựng một trong các cuộc khủng hoảng tài chính trầm trọng nhất từ hơn 150 năm qua, theo mô tả của Ngân hàng Thế giới.

Vài tuần qua, người dân Lebanon xếp hàng trước các tiệm bánh mì suốt nhiều giờ. Dù đã có trợ giá, một gói 6 ổ bánh mì có giá chính thức 8,8 USD, và giá chợ đen tăng ít nhất gấp đôi.

Người dân Lebanon chờ mua bánh mì - Ảnh : Reuters

Đã có một hy vọng mong manh, khi Bộ Quốc phòng Thổ Nhĩ Kỳ ngày 1.8 nói chiếc tàu đầu tiên Razoni mang cờ Sierra Leone chở 26.000 tấn bắp rời khỏi Ukraine đi Lebanon.

Tuy nhiên theo báo Đức Deutsche Welle, chiếc Razoni trước khi đến Tripoli - thành phố đông dân thứ hai của Lebanon-tàu này đã phải quay ra. Lời giải thích chính thức là người mua không muốn nhận lô hàng vì đã trễ giao hàng những 5 tháng.

Vì không thể giao hàng, chiếc Razoni phải lênh đênh trên Địa Trung Hải, trước khi tìm được người mua ở Thổ Nhĩ Kỳ.

Bên cạnh đó, Lebanon cần lúa mì chứ không cần bắp, theo Chủ tịch Hiệp hội nhập khẩu lương thực Lebanon, ông Hani Bushali nói với hãng tin Đức DPA. Số bắp này được cho là dùng để nuôi gia súc.

Dù bắp có thể chế biến làm lương thực cho người, nhưng lúa mì là nguồn thức ăn cơ bản của nhiều nước. Dù vậy, nhiều tàu rời khỏi Ukraine lại là bắp hoặc hạt hướng dương.

Tàu Razoni chở ngũ cốc đi Lebanon - Ảnh : AA

Khó vận dụng Sáng kiến Ngũ cốc Biển Đen

Ngày 22.7, Nga và Ukraine đạt được các thỏa thuận riêng với Thổ Nhĩ Kỳ và Liên Hợp Quốc (LHQ), nhằm xuất khẩu ngũ cốc và các nông sản khác của Ukraine từng bị kẹt ở các bảng trên Biển Đen do Nga mở chiến dịch quân sự ở Ukraine.  

Thỏa thuận được gọi là Sáng kiến Ngũ cốc Biển Đen (BSGI) nhằm tạo một hành lang an toàn trên Biển Đen để xuất khẩu nông sản Ukraine, và cũng cho phép Nga xuất khẩu ngũ cốc và phân bón.

LHQ lập Trung tâm Điều phối Chung (JCC) ở Istanbul do các quan chức dân sự và quân sự của Nga, Ukraine và các đại diện của Thổ Nhĩ Kỳ, LHQ cùng tham gia điều hành công tác giám sát hoạt động xuất khẩu ngũ cốc bị kẹt ở cảng biển Ukraine dọc theo các tuyến đường đã thiết lập.

Các tàu chở ngũ cốc di chuyển theo hải trình đã được dọn sạch thủy lôi, trước khi cập cảng Istanbul của Thổ Nhĩ Kỳ để kiểm tra, nhằm bảo đảm chúng chỉ chở ngũ cốc, phân bón khi rời Ukraine và khi đến Ukraine không chở vũ khí như Nga đã lo ngại. Sau khi kiểm tra thì các tàu tiếp tục hải trình.

Trong thoả thuận BSGI, LHQ quy định “các công ty hàng hải quyết định sự di chuyển của các tàu dựa trên hoạt động thương mại và các quy trình. JCC cho phép các hoạt động của tàu trong và ngoài Biển Đen dựa theo các yêu cầu mà họ nhận được từ cơ quan quản lý cảng biển Ukraine”.

Chỉ một vài chuyến hàng được chuyển cho Chương trình Lương thực Thế giới LHQ, nơi đang lên kế hoạch mua ít nhất 30.000 tấn lúa mì của Ukraine để chuyển cho các nước đang thiếu hụt lương thực. Nhưng JCC không có tiếng nói về việc nên giao số ngũ cốc còn lại đến đâu.

Thổ Nhĩ Kỳ, Anh, Ireland và Hàn Quốc là vài điểm đến của số hàng hóa này, theo cuộc điều tra của Deutsche Welle.

Cho đến nay, mới chỉ có 12 tàu chở ngũ cốc rời Ukraine. Nhưng ước tính vẫn còn 22 triệu tấn bị kẹt trong các kho chứa và cảng biển của Ukraine. Số ngũ cốc tồn kho này cần phải được xuống tàu nhanh, nhằm lấy chỗ chứa mùa thu hoạch năm nay.

Có nhiều lý do cho sự chậm trễ này. Chẳng hạn các cảng Ukraine hiện chỉ hoạt động một phần so với công suất trước khi xảy ra chiến tranh.

Hoặc khâu kiểm tra ở Thổ Nhĩ Kỳ mất rất nhiều thời gian. Khi tàu đến hoặc rời khỏi Istanbul, chúng phải được kiểm tra để bảo đảm không chở vũ khí buôn lậu hoặc ngũ cốc bị trộm.

Một vấn đề khác là không đủ số tàu chở, vì các công ty bảo hiểm miễn cưỡng bảo lãnh cho các chuyến tàu đi qua vùng chiến sự. Các tàu thường hoạt động ở Biển Đen đã phải tìm các hải trình khác.

Từ đó, chỉ có một phần ngũ cốc trong kho ở Ukraine được xuất khẩu.

Syria là bên mua chủ lực nguồn ngũ cốc Nga

Sự chậm trễ trong khâu xuất khẩu còn vì Ukraine cáo buộc Nga đang chiếm đoạt ngũ cốc. Theo các cáo buộc của Sứ quán Ukraine ở Beirut (Lebanon), tàu Laodicea mang cờ Syria đang cập cảng Tripoli đã chở 10.000 tấn ngũ cốc Ukraine bị trộm. Tàu này bị giữ cho đến khi có thể xác minh đúng là lô hàng không phải do trộm cướp.

Theo các loại giấy tờ, chiếc Laodicea đã rời cảng Kavkaz ở Eo biển Kerch – không xa Crimea mà Nga đã sáp nhập năm 2014. Các tàu từ cảng này không thuộc diện bị trừng phạt và không thuộc quyền thực thi pháp lý của JCC.

Tuy nhiên theo Reuters, các thông tin đã được xác minh nêu cảng này “chỉ có thể chấp nhận các tàu có mớn nước tối đa 5 mét”.

JCC nói Sứ quán Ukraine đã chỉ ra bản kê khai hàng hóa của Nga nêu chiếc Laodicea có mớn nước tối đa 8 mét. Điều này có nghĩa tàu này đến từ một cảng khác.

Sứ quán Ukraine còn trình ảnh vệ tinh cho chính quyền Beirut, qua đó cho thấy tàu này không chứa hàng hóa ở cảng Feodosia ở Crimea, rồi rời cảng với một lô hàng nặng.

Tàu Laodicea ở Tripoli - Ảnh : AP

Hồi tháng 6, nhật báo Anh Financial Times có bài viết sử dụng ảnh vệ tinh để xác minh ít nhất 8 tàu chở đầy ngũ cốc ở cảng Sevastopol thuộc Crimea.

Báo này còn nêu xem ra có nhiều hoạt động hơn ở cảng Kavkaz kể từ sau Nga mở chiến dịch quân sự ở Ukraine.

Các tàu hàng quốc tế bị buộc phải liên tục khai báo bị trí, thông qua các bộ phát đáp truy vết. Tuy nhiên, trên Biển Đen, xem ra các tàu hàng Nga thường tắt bộ phát đáp của họ.

Financial Times cho rằng các tàu Nga có thể đã cho xuống tàu một lượng nhỏ ngũ cốc ở cảng Kavkaz, sau đó trộn chúng với ngũ cốc trộm được tại một cảng biển của Crimea.

Các chuyên gia nói nếu đúng như thế, thì cực kỳ khó truy vết có phải số ngũ cốc trên tàu có nguồn gốc từ các nông trại Ukraine.

Các tàu Nga thường chở ngũ cốc đến các cảng vùng Cận Đông hoặc Trung Đông, chẳng hạn Iran, Ai Cập hoặc Libya. Chính quyền các nước này đang rất cần ngũ cốc, thường không quan tâm chúng từ đâu đến.