Câu chuyện văn hóa

'Những mảnh ghép sẻ chia từ hy vọng': Nghệ thuật lụa vụn từ những người thợ thủ công khuyết tật

Tue, 11 Mar 2025 17:34:01 +0700

Văn hóa

'Những mảnh ghép sẻ chia từ hy vọng': Nghệ thuật lụa vụn từ những người thợ thủ công khuyết tật

Nhật Hạ • {Ngày xuất bản}

Ngày 12.3, tại phố Lụa Vạn Phúc (Hà Đông, Hà Nội), Vụn Art sẽ tổ chức sự kiện trưng bày tác phẩm lụa ghép mang tên 'Những mảnh ghép sẻ chia từ hy vọng' do những người thợ thủ công khuyết tật thực hiện.

Sự kiện "Những mảnh ghép sẻ chia từ hy vọng" sẽ trưng bày các tác phẩm nghệ thuật tranh ghép lụa độc đáo do những người thợ thủ công khuyết tật của Vụn Art chế tác từ những mảnh lụa vụn Vạn Phúc. Các tác phẩm được chuyển thể từ bộ tranh vẽ tái hiện hình tượng linh vật rắn năm Ất Tỵ của các họa sĩ nổi tiếng như: Lê Huy Văn, Lê Thiết Cương và Nguyễn Văn Trường, phản ánh sự kết hợp tinh tế giữa nghệ thuật truyền thống và sáng tạo đương đại.

Không chỉ dừng lại ở các bức tranh ghép lụa, sự kiện còn giới thiệu các sản phẩm ứng dụng từ những tác phẩm nghệ thuật này như áo dài, áo T-shirt, túi tote, vỏ gối. Những sản phẩm không chỉ chứa đựng giá trị nghệ thuật mà còn gần gũi với đời sống, mang đến một cách tiếp cận sáng tạo và thiết thực để đưa nghệ thuật vào cuộc sống thường ngày.

Bức tranh ghép từ lụa do những người thợ thủ công khuyết tật thực hiện

Trong khuôn khổ chương trình, Vụn Art sẽ tổ chức các hoạt động đặc sắc như: Trình diễn áo dài với họa tiết lụa vụn lấy cảm hứng từ bộ tranh linh vật rắn; giao lưu giữa các nghệ sĩ và những thợ thủ công khuyết tật; trải nghiệm làm tranh ghép lụa để khám phá cách tạo ra những sản phẩm thủ công độc đáo từ lụa vụn, lắng nghe câu chuyện ý nghĩa về hành trình của Vụn Art và những con người đặc biệt nơi đây.

Sự kiện trưng bày “Những mảnh ghép sẻ chia từ hy vọng” không chỉ là một không gian nghệ thuật nơi khách tham quan có cơ hội chiêm ngưỡng tác phẩm và sản phẩm nghệ thuật ứng dụng độc đáo từ lụa vụn mà còn thể hiện niềm hy vọng, tin tưởng về một tương lai tươi sáng cho những người lao động khuyết tật.

Các họa sĩ tham gia sự kiện đã trao tặng những tác phẩm của mình cho Vụn Art, gửi gắm niềm hy vọng rằng những người thợ thủ công tại đây sẽ có cơ hội tìm được công việc ổn định và có cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Đồng thời, Vụn Art đã mang các tác phẩm hội họa này vào cuộc sống thông qua những bức tranh ghép lụa và các sản phẩm thủ công phái sinh, chuyển thể linh hồn của các tác phẩm thành hy vọng mới cho chính những người lao động của Vụn và cộng đồng yếu thế nói chung.

Sự kiện là dịp để tri ân với các họa sĩ, người nổi tiếng đã đồng hành cùng Vụn Art, giới thiệu đến cộng đồng về sự sáng tạo và tôn vinh tài năng, nghị lực phi thường của những người lao động khuyết tật. Từ những mảnh lụa vụn tưởng chừng như không còn giá trị, những người thợ đã “thổi hồn” vào để “tái sinh” những tác phẩm nghệ thuật đầy ý nghĩa, mang thông điệp về sự thấu cảm và niềm hy vọng. Đây cũng là cơ hội để lan tỏa nghệ thuật ghép vải truyền thống, góp phần bảo tồn giá trị văn hóa và thúc đẩy sự phát triển ngành công nghiệp văn hóa sáng tạo.

Máy thu tiền mừng cưới tự động gây tranh cãi tại Hàn Quốc

Wed, 26 Feb 2025 18:48:01 +0700

Câu chuyện văn hóa

Máy thu tiền mừng cưới tự động gây tranh cãi tại Hàn Quốc

Cẩm Bình • 26/02/2025 18:48

Các máy tự phục vụ đã phát triển mạnh mẽ tại Hàn Quốc, từ hỗ trợ đặt thức ăn nước uống đến mua vé xem phim. Nhưng mới đây một máy thu tiền mừng cưới tự động lại làm dấy lên tranh cãi.

Chiếc máy rất đơn giản. Đầu tiên người dự tiệc chọn họ là khách bên nhà trai hay nhà gái, sau đó nhập thông tin cá nhân như tên, nơi làm việc hoặc trường học (vốn thường viết trên phong bì tiền mừng) rồi chọn số tiền. Khách có thể mừng bằng tiền mặt hoặc thẻ ngân hàng, đổi lại máy sẽ in ra thiệp dự tiệc cùng vé đỗ xe. Sau đám cưới, cô dâu chú rể nhận được tiền kèm bảng tính ghi rõ ai đã mừng bao nhiêu.

Theo truyền thống thì nhận tiền mừng là nhiệm vụ của thành viên đáng tin cậy trong gia đình. Họ ngồi tại bàn đón khách, thu thập phong bì rồi đếm tiền.

Hình ảnh máy thu tiền mừng cưới tự động - Ảnh: Straits Times

Giá thuê máy thu tiền mừng cưới khoảng 300.000 won. Công ty cho thuê Heart Kiosk hỗ trợ 2 nhân viên giúp khách sử dụng. Dù máy rất tiện lợi nhưng không phải ai cũng thích chúng.

Anh Park Yoo-jin (33 tuổi) chuẩn bị kết hôn vào mùa thu cho biết: “Tôi biết một số người sẽ thấy khó chịu. Như vậy giống như đang kinh doanh thay vì tổ chức lễ cưới. Thêm vào đó tôi phải chi thêm tiền thuê máy. Tại sao phải tốn tiền mà lại khiến khách mời thấy không thoải mái chứ?”.

Cô Park Hye-in (31 tuổi) sắp kết hôn vào tháng 3 có cùng quan điểm: “Tôi sẽ không dùng máy vì nó có thể gây ra cảm giác thô lỗ. Tuy nhiên tôi nghĩ máy rất hiệu quả, giúp ngăn nguy cơ tiền mừng bị lấy cắp. Bảng tính đi kèm cũng vô cùng tiện lợi”.

Anh Lim Won-mo (34 tuổi) sắp kết hôn vào tháng 4 thì lo ngại chuyện khác: “Sẽ có nhiều khách mời lớn tuổi không thể dễ dàng sử dụng máy. Tôi hình dung ra cảnh hàng dài người già cố gắng làm thẳng những tờ tiền nhăn nheo bằng cách chà chúng vào quần của họ. Sẽ rất hỗn loạn”.

Tờ The Korea Herald qua thăm dò thực hiện trên mạng xã hội Instagram ghi nhận tâm lý yêu ghét dành cho máy thu tiền mừng cưới tự động gần như đồng đều: 346 trên tổng số 686 người được hỏi nhận xét máy quá vô cảm, 340 người thích tính tiện lợi và hiện đại của chúng. Người dùng @justhee.k nhận xét đây giống như “xin tiền quyên góp trong lễ cưới”. Người dùng @abtsrkingmjjking cho rằng nên giữ nguyên truyền thống.

Ở chiều ngược lại, người dùng @yustinah đánh giá việc sử dụng máy rất thực tế và thông minh, là điều tất yếu trong xã hội bận rộn ngày nay. Cô Choi Ji-an (30 tuổi) ủng hộ cách này sau khi nghe nhiều trường hợp người lạ đưa phong bì rỗng rồi vào dự tiệc.

Số hóa tiền mừng cưới không phải chuyện mới. Cách đây không lâu việc ghi số tài khoản ngân hàng vào thiệp mời để khách chuyển khoản từng nhận phải phản hồi xấu, nhưng giờ đã trở thành thông lệ. Tiến hành khảo sát vào tháng 12.2024 với 214 cặp đôi, đơn vị tổ chức tiệc cưới Direct Wedding ghi nhận 98% ghi số tài khoản ngân hàng vào thiệp mời.

Cô Lee Woo-hyun (40 tuổi) cho rằng máy thu tiền mừng cưới tự động tiện lợi vì giúp loại bỏ nhu cầu rút tiền trước: “Tôi luôn quên nên phải tìm ATM gần nơi tổ chức tiệc. Vài người bạn của tôi cũng vậy. Nếu chỉ cần sử dụng thẻ thì rất tiện lợi”.

Ngoài ra, nhờ có máy nên không thành viên gia đình nào phải ngồi ngoài hội trường, bỏ lỡ khoảnh khắc thiêng liêng của cô dâu chú rể.

Đồng năn ngày ấy

Fri, 14 Feb 2025 07:00:01 +0700

Câu chuyện văn hóa

Đồng năn ngày ấy

Lê Phong Phú • 14/02/2025 07:00

Khu vực ngã ba Kinh 80 thước, địa điểm trứ danh “gà gáy 3 tỉnh nghe”, là điểm giáp ranh giữa 3 tỉnh Cà Mau – Kiên Giang – Bạc Liêu, mùa xuân này trở nên nhộn nhịp nhờ các tuyến đường giao thông kết nối và một năm kinh tế bứt phá.

“Gà gáy ba tỉnh nghe” là tên được người dân xứ Tràm Thẻ, thuộc ấp Tràm Thẻ Đông, xã Tân Phú, huyện Thới Bình (Cà Mau) đặt cho vùng đất cầm trâu ngày trước. Theo những người lớn tuổi, cả khu vực giáp ranh ngày trước là cánh đồng năn rộng hàng ngàn hecta. Nơi đây, toàn là đất hoang hóa đầy năn, sậy chỉ để cầm trâu vào mùa mưa, nếu cho cũng ít ai dám gật đầu nhận. Hiện nay, vùng đất này là điểm giao nhau giữa 3 xã Tân Phú (huyện Thới Bình, tỉnh Cà Mau), xã Phong Thạnh Tây A (huyện Phước Long, tỉnh Bạc Liêu) và xã Vĩnh Phong (huyện Vĩnh Thuận, tỉnh Kiên Giang). Đất hoang nhiều năm nên ở mỗi địa phương có một tên gọi khác nhau như: Đồng năn, Tràm Thẻ, Đồng len trâu, Đồng chó ngáp..., tất cả đều thể hiện sự nghèo khó một thời.

Hạ tầng giao thông xứ Tràm Thẻ, Tràm Thẻ Đông xã Tân Phú, huyện Thới Bình (Cà Mau) giờ được đầu tư thông suốt, tạo động lực cho kinh tế địa phương phát triển

Riêng xứ Tràm Thẻ, Tràm Thẻ Đông ngày xưa rộng hơn 1.000ha, toàn đất nhiễm phèn, chỉ có cỏ năn, lác, sậy sống được chứ chẳng thể nuôi trồng thứ gì khác. Toàn khu vực mênh mông chỉ có vài chục nóc nhà. Ông Trương Thanh Nhàn, ấp Tràm Thẻ Đông, xã Tân Phú, huyện Thới Bình hồi tưởng: “Tôi định cư ở vùng đất này đã 61 năm, chứng kiến nhiều sự đổi thay ở đây, từ vùng đất phèn chỉ có năn, sậy mọc chúng tôi phải đi giữ trâu mướn vào mùa mưa để đổi công bằng lúa; mùa hạn thì ra công đào đìa bắt cá,... Rồi mỗi gia đình con cái lớn lên, dựng vợ gả chồng cho ra ở riêng, dân số tăng dần nhưng đời sống thì vẫn cơ cực”.

Ở tuổi 61, ông Nhàn nhớ lại thời điểm năm 1980, lúc đó dân Tràm Thẻ hay ví von với người xứ khác “Xóm tui không có hộ nghèo vì tất cả đều… nghèo”. Cả vùng nhiễm phèn còn chịu cảnh khắc nghiệt của việc thiếu nước ngọt vào mùa hạn. Thế nên, những thanh niên tuổi đôi mươi như ông Nhàn vào thời điểm đó tay và vai đều chai sần: tay chai vì phát năn, đào đất, giữ trâu; vai chai sần vì gánh nước,…

Vùng đất hoang ngày ấy chỉ thực sự đổi thay từ năm 2000, khi nhà nước thực hiện chủ trương chuyển dịch sản xuất. Vùng đất nghèo kiệt tài nguyên gặp nước mặn như gặp thời. Năn, sậy trải qua nhiều năm người dân không thể triệt phá giờ chỉ cần đưa nước mặn vào là chúng nằm rạp, tạo thành thảm thực bì phì nhiêu là nguồn cung thức ăn dồi dào cho tôm, cua. Ông Nhàn cũng là nông dân đi tiên phong “làm liều” đưa nước mặn lên đồng đề triệt năn, sậy. Sau đó, ông gom hết tiền và nữ trang là của hồi môn lên Hộ Phòng (Bạc Liêu) mua tôm giống về thả nuôi trên cánh đồng vừa cải tạo xong. Thuận nước, thức ăn dồi dào, tôm sú được ông Nhàn thả nuôi lớn nhanh như thổi. Chỉ trong 3 tháng, tôm đạt trọng lượng 20 con/kg, ông phải lặn lội qua cánh đồng liền kề phía huyện Vĩnh Thuận (Kiên Giang) và huyện Phước Long (Bạc Liêu) học hỏi cách thu hoạch và tìm thương lái thu mua. Từ đó, nông dân đồng năn nhanh chóng đổi đời nhờ con tôm sú.

Từ cánh đồng hoang, giờ nông dân làm một ăn mười, tiếng lành đồn xa, mùa hạn năm sau, hàng ngàn hecta đất hoang bắt đầu “lột xác” trở thành đầm tôm mênh mông. “Những người từng không chịu được nghèo khó, bán tháo đất này rời đi với giá vài phân vàng mỗi công, nay trở lại tiếc hùi hụi, vì 1 công đất giờ giá trên 1 cây vàng, nhưng không ai muốn bán” ông Nhàn kể lại.

Ông Lê Văn Quý, Chủ tịch UBND xã Tân Phú cho biết: “Bằng sự nỗ lực của địa phương trong quy hoạch và nhân dân trong vùng ứng dụng mô hình hiệu quả, hơn 25 năm qua vùng đất này thay đổi, đảm bảo các điều kiện về hạ tầng, cuộc sống của bà con không còn chênh lệch nhiều so với vùng khác. Riêng những mô hình tôm – lúa xen canh như của ông Nhàn, lợi nhuận mỗi năm trên 400 triệu đồng. Hiện thu nhập bình quân đầu người ở xã đạt 60 triệu đồng/người/năm”.

Từ vùng đất phèn mặn, người dân xứ "đồng năn" ngày nào giờ đã đối đời nhờ con tôm

Phía tỉnh Bạc Liêu là xã Phong Thạnh Tây A, huyện Phước Long. Đây cũng là địa phương có bước phát triển vượt bậc và là nơi xuất phát điểm của những mô hình khởi nghiệp, mô hình xây dựng nông thôn mới, nông thôn mới nâng cao của khu vực. Giờ về lại khu vực vùng giáp ranh, các tuyến đường giao thông bộ đã thông suốt giữa các địa phương, tạo động lực lớn trong kết nối giao thương.

Anh Trần Thanh Vũ, hộ thu mua tôm ở xã Vĩnh Phong, huyện Vĩnh Thuận (Kiên Giang) phấn khởi: “Mỗi ngày tôi lái xe đi quãng đường khoảng 70km xuyên qua các địa phương vùng giáp ranh của Cà Mau, Bạc Liêu để thu mua tôm, cua. Nhờ đường bộ hoàn thiện kết nối nên chi phí vận chuyển giảm nhiều so với trước đây phải đi bằng võ lãi”.

Trên con đường bê tông rộng 3,5m trải dài từ Tràm Thẻ Đông, xuyên qua Ranh Hạt nối với quốc lộ 63 (tuyến giáp ranh Cà Mau – Kiên Giang), ông Lê Văn Quý, Chủ tịch UBND xã Tân Phú cho biết thêm: “Những dự án đường giao thông kết nội giữa các địa phương đã và đang hoàn thiện, cùng với đó là sự trợ lực của các tổ chức hội đoàn thể giúp bà con chí thú làm ăn. Những năm tiếp theo, xã đã có định hướng mời gọi đầu tư vào khu vực Tràm Thẻ Đông cũng như các vùng đồng bào dân tộc thiểu số ở xã để phát huy tiềm năng, lợi thế của vùng, xây dựng quê hương đạt danh hiệu xã nông thôn mới nâng cao”.

Sự vươn lên của vùng đất khó Tràm Thẻ Đông là một minh chứng thuyết phục. Mùa xuân mới đang về, cùng với những dự tính và mục tiêu phát triển trong tương lai như đinh ninh rằng: Vùng quê giáp ranh, cánh đồng năn, đồng chó ngáp, đồng len trâu phía Cà Mau còn bứt phá, kết nối trở thành vùng động lực chính trong quan hệ giao thương. Và đồng năn ngày ấy, giờ đã thật sự vươn mình.

Hà Nội: Độc đáo tục 'rước vua giả', thi giã bánh giầy đầu năm

Mon, 10 Feb 2025 16:30:01 +0700

Văn hóa

Hà Nội: Độc đáo tục 'rước vua giả', thi giã bánh giầy đầu năm

Tuyết Nhung • 10/02/2025 16:30

Thời điểm này, nhiều nơi ở Hà Nội đang tưng bừng khai hội, thu hút hàng vạn lượt khách du xuân, chiêm bái.

Thời tiết thuận lợi cùng công tác quản lý và tổ chức lễ hội đi vào nền nếp hứa hẹn mang lại một mùa lễ hội xuân tươi vui, an toàn và nhiều ý nghĩa.

Độc đáo tục "rước vua giả" tại Lễ hội đền Sái

Trong đó, thu hút nhiều du khách đến xem nhất là tục "rước vua giả" tại Lễ hội đền Sái, huyện Đông Anh.

UBND huyện Đông Anh tổ chức Lễ hội đền Sái với tục “rước vua giả” độc đáo - Ảnh: UBND-TP.Hà Nội

Theo truyền thuyết xưa, vào khoảng năm 258 trước Công nguyên, nhà Thục đại thắng nhà Tần. An Dương Vương lên ngôi Hoàng Đế đóng đô ở Cổ Loa, đặt tên nước là Âu Lạc.

Để trị quốc an dân nhà vua cho xây thành đắp lũy, thành xây xong lại đổ, lũy đào xong lại đầy, nhà vua cho lập đàn cầu tế thiên địa và được Thanh Giang sứ (tức rùa vàng) ứng báo tại ngọn núi Thất Diệu Sơn (tức núi Sái ngày nay) có con Bạch Kê Tinh ẩn náu và phá phách việc xây thành của nhà vua.

Nhà vua cùng đoàn tùy tùng gồm chúa và các quan lại thần trong triều đến Thất Diệu Sơn hành lễ, sau đó một thời gian thành được xây xong, góp phần tạo nên nền tảng vững chắc cho đất nước Âu Lạc thời kỳ đó.

Hằng năm, vào mùa xuân, vua chúa cùng các quan lại đích thân về đây bái yết. Về sau do thấy việc đi lại tốn hao tiền của, công sức của nhân dân nên vua ban cho dân làng Thuỵ Lôi - xã Thuỵ Lâm được thực hành nghi lễ thiên tử, xưng quan tước, bái yết ngài.

Từ đó, lễ hội rước vua dần được hình thành và trở thành một lễ hội, một hoạt động văn hoá độc đáo của vùng quê Bắc Bộ.

Phó chủ tịch UBND huyện Đông Anh Nguyễn Thị Tám cho biết, Lễ hội đền Sái Xuân Ất Tỵ 2025 có nhiều điểm mới. Năm nay, huyện góp sức cùng Thủ đô Hà Nội thực hiện Quy hoạch Thủ đô Hà Nội thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến 2050 với tầm nhìn mới, tư duy mới toàn cầu, tư duy thủ đô và hành động Hà Nội, tạo ra những cơ hội mới, giá trị mới.

Lễ hội đền Sái với nghi thức rước vua độc đáo thể hiện tính đoàn kết cộng đồng; bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc và cầu mong cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi, nhà nhà hạnh phúc, đất nước phồn vinh.

Lễ hội đền Sái được tổ chức hằng năm từ ngày 30 tháng Chạp đến ngày 15 tháng Giêng, trong đó đặc sắc là lễ hội rước vua giả vào ngày 11 tháng Giêng.

Năm nay, lễ hội diễn ra từ ngày 28.1 đến 12.2 (tức từ 29 tháng Chạp năm Giáp Thìn đến ngày 15 tháng Giêng năm Ất Tỵ) tại Khu di tích lịch sử đền Sái. Các hoạt động của lễ hội gồm: Dâng hương, tế lễ, hội rước vua giả, văn hóa nghệ thuật, thi đấu thể thao.

Đặc sắc Hội thi giã bánh giầy truyền thống tại thôn Lý Nhân sau 23 năm gián đoạn

Nằm trong chuỗi hoạt động của Lễ hội truyền thống thôn Lý Nhân (thuộc xã Dục Tú, huyện Đông Anh, Hà Nội), sáng 8.2 (tức 11.1 âm lịch), Hội thi giã bánh giầy truyền thống thôn Lý Nhân Xuân Ất Tỵ năm 2025 đã diễn ra sôi nổi, thu hút đông đảo người dân và du khách thập phương tới xem.

Hội thi giã bánh giầy trong Lễ hội truyền thống của thôn Lý Nhân được tổ chức với mong muốn gìn giữ và nổi tiếp vốn di sản văn hóa quý báu của cha ông - Ảnh: UBND TP.Hà Nội

Hội thi có sự góp mặt của 13 đội đến từ các dòng họ trong thôn Lý Nhân, mỗi đội gồm 5 thành viên. Thời gian thi là 90 phút tính từ lúc bắt đầu nổi lửa nấu xôi cho đến khi cho ra sản phẩm là những chiếc bành giầy tròn, trắng mịn.

Vật dụng dùng cho mỗi đội thi để làm bánh gồm: Cối đá, chõ đồ xôi, chày bằng tre, rổ, rá, mẹt, mâm, củi... Đặc biệt là không thể thiếu các nguyên liệu để làm ra những chiếc bánh giầy đẹp mắt, đồng đều là nếp cái hoa vàng, đỗ xanh, đường, mỡ lợn (heo)...

Các đội thi lần lượt trải qua các quy trình làm bánh như nổi lửa đồ xôi, giã bánh, nặn thành 6 chiếc bánh sao cho nhanh, đẹp và đồng đều. Trong đó có 1 chiếc bánh chay, trọng lượng 3kg và 5 chiếc bánh giày có nhân.

Sau 90 phút, các thành viên trong 13 đội thi đã khéo léo hoàn thành quy trình và tạo ra những chiếc bánh giầy đúng thời gian quy định, bảo đảm thẩm mỹ, dẻo, mịn, trắng, bánh tròn, thành cao, tạo không khí vui tươi, sôi nổi.

Theo ông Nguyễn Tiến Lực, Trưởng thôn Lý Nhân, Hội giã bánh giầy Lý Nhân còn được người dân gọi là "Hội Ba chạp". Từ xa xưa, bánh chưng, bánh giầy là biểu tượng của trời và đất, trở thành điều thiêng liêng trong tâm thức người dân Việt. Đối với người dân Lý Nhân, bánh giầy cùng với chè lam, oản thờ là biểu hiện cho lòng tri ân thành hoàng, là văn hóa ẩm thực đậm đà bản sắc địa phương.

Trước kia, Hội giã bánh giầy được tổ chức linh đình trong 3 ngày, từ ngày 30 tháng 11, nổi sang ngày hôm sau là mồng 1 và mồng 2 tháng Chạp, do đó gọi là Ba Chạp.

Trải qua bao năm tháng chiến tranh và thiên tai, hội giã bánh giầy không có điều kiện tổ chức trong Ngày hội của thôn song "linh hồn" của nó vẫn tồn tại ở mỗi nhà dân trong thôn. Cứ đến ngày này, người ta thi nhau chọn gạo ngon, đỗ tốt để làm bánh giầy mời khách, nếp sống này đã trở thành truyền thống, thành chất xúc tác gắn kết bền chặt cộng đồng làng xã.

"Đầu xuân năm 2002, thôn Lý Nhân được Sở Văn hoá Thông tin (nay là Sở Văn hoá và Thể thao Hà Nội) cho phép phục hồi Hội giã bánh giầy. Và mùa xuân năm nay, sau gần 23 năm bị gián đoạn, được sự ủng hộ của người dân và các cấp chính quyền địa phương, Hội thi giã bánh giầy trong Lễ hội truyền thống của thôn Lý Nhân được tổ chức với mong muốn gìn giữ và nổi tiếp vốn di sản văn hóa quý báu của cha ông", ông Nguyễn Tiến Lực chia sẻ.

Theo bà Nguyễn Thị Mỹ Linh, Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin huyện Đông Anh, việc tổ chức Hội thi giã bánh giầy trong Lễ hội truyền thống thôn Lý Nhân, xã Dục Tú nhằm gắn kết nhân dân trên địa bàn, cũng như bảo tồn, gìn giữ những nét văn hoá ẩm thực đặc sắc của quê hương Đông Anh.

"Đây cũng là dịp để những dòng họ trong Lý Nhân tôn vinh, giới thiệu đối với du khách thập phương một sản phẩm du lịch độc đáo, hấp dẫn, thúc đẩy ngành du lịch cộng đồng địa phương phát triển", bà Linh nói.

Cùng với Hội thi giã bánh giầy, trong Lễ hội truyền thống thôn Lý Nhân còn diễn ra hoạt động văn hóa, văn nghệ đặc sắc cùng các trò chơi dân gian hấp dẫn như vật cổ truyền, bịt mắt đập niêu... thu hút đông đảo sự tham gia của người dân trên địa bàn cũng như du khách gần xa tới tham quan, trải nghiệm.

Lý Nhân là một làng cổ thuộc xã Dục Tú, Đông Anh, Hà Nội, có truyền thống lịch sử văn hóa lâu đời. Đình Lý Nhân thờ phụng Ả Lã Nương Đế phu nhân chi thần, ngài linh ứng lừng lẫy, có công lao to lớn trong viện hộ quốc, an dân, phù trợ Hai Bà Trưng dẹp giặc ngoại xâm… Hằng năm, vào ngày 30.11 âm lịch, dân làng Lý Nhân mở hội, có thi giã bánh giầy.

Mãn nhãn với giải đua thuyền và màn nhào lộn trên sông Đồng Nai

Sun, 9 Feb 2025 15:33:01 +0700

Câu chuyện văn hóa

Mãn nhãn với giải đua thuyền và màn nhào lộn trên sông Đồng Nai

Hoàng Phúc • 09/02/2025 15:33

Sáng 9.2, tại sông Đồng Nai (đoạn trước đình Tân Lân), Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Đồng Nai phối hợp với UBND TP.Biên Hòa tổ chức Giải vô địch các câu lạc bộ đua thuyền truyền thống Đồng Nai mở rộng, mừng Xuân Ất Tỵ 2025.

Giải đấu thu hút gần 100 vận động viên đến từ nhiều tỉnh, thành như Bình Dương, Đồng Nai, TP.HCM… Đặc biệt, trong lễ khai mạc và giữa các đợt thi đấu, khán giả được thưởng thức nhiều tiết mục biểu diễn hấp dẫn như lân sư rồng, văn nghệ và Fly Board.

Các vận động viên tham gia Giải đua thuyền

Theo lãnh đạo TP.Biên Hòa, đua thuyền trên sông Đồng Nai là một hoạt động truyền thống được tổ chức từ năm 1832, duy trì suốt gần 200 năm qua và trở thành một nét đẹp văn hóa – thể thao đặc trưng của địa phương mỗi dịp Tết Nguyên đán. Giải đấu năm nay nằm trong chuỗi hoạt động mừng Đảng, mừng Xuân, đồng thời góp phần quảng bá môn đua thuyền truyền thống của người dân vùng sông nước.

Vận động viên chơi fly board trình diễn màn pháo sáng nghệ thuật.

Sự kiện không chỉ tạo sân chơi cho các vận động viên mà còn khuyến khích người dân rèn luyện thể thao, nâng cao sức khỏe, gắn kết cộng đồng và bảo tồn nét văn hóa đặc sắc. Lãnh đạo UBND TP.Biên Hòa nhấn mạnh rằng giải đấu cũng là cơ hội để các đội thi đấu, giao lưu, trao đổi kinh nghiệm, góp phần phát triển phong trào đua thuyền truyền thống ngày càng mạnh mẽ hơn.

Sau phần khai mạc, các đội được chia thành hai bảng đấu vòng loại để tranh suất vào chung kết ở hai cự ly 500m và 1.000m của hai hệ: trong tỉnh và hệ mở rộng.

Các vận động viên tham gia thi đấu

Kết quả, đối với cự li 500m trong tỉnh đội Bình Hòa 2 giành hạng nhất, Bình Hòa 1 giành hạng nhì và An Hòa 2 giành hạng ba. Tương tự với giải mở rộng cùng cự li đội Thạnh Hội giành hạng nhất, Thanh Đa giành hạng nhì và Bình Hòa 2 giành hạng 3.

Còn cự li 1.000m giải trong tỉnh Bình Hòa 2 giành hạng nhất, La Ngà giành hạng nhì, Bình Hòa 1 giành hạng 3. Với giải mở rộng cùng cự li, đội Thanh Đa giành hạng nhất, Thạnh Hội hạng nhì và Thạnh Phước hạng 3.

Đặc biệt, giải đấu năm nay đã mang đến cho khán giả một màn trình diễn Fly Board mãn nhãn trên sông Đồng Nai. Đông đảo người dân từ Đồng Nai, Bình Dương và TP.HCM đã tập trung hai bên bờ sông để chiêm ngưỡng những màn nhào lộn, bay lượn trên không đầy ấn tượng, không ngừng hò reo cổ vũ.

Bên cạnh những màn tranh tài hấp dẫn, giải đấu cũng ghi nhận một sự cố đáng chú ý khi một thuyền đua bất ngờ bị lật trong quá trình thi đấu. Tuy nhiên, nhờ sự chuẩn bị chu đáo, lực lượng cứu nạn đã nhanh chóng có mặt, đưa 12 vận động viên lên bờ an toàn, đảm bảo không có thiệt hại nào xảy ra.

Để đảm bảo an toàn giao thông đường thủy và ứng phó kịp thời với các sự cố, Phòng Cảnh sát giao thông cùng Phòng Cảnh sát PCCC & CNCH Công an tỉnh Đồng Nai đã bố trí các ca nô túc trực trên sông suốt thời gian diễn ra lễ hội. Nhờ sự phản ứng nhanh của lực lượng chức năng, sự kiện đã diễn ra suôn sẻ, an toàn và thành công tốt đẹp.

Taxi Hồng Kông chật vật thay đổi để tồn tại

Sat, 1 Feb 2025 15:45:01 +0700

Câu chuyện văn hóa

Taxi Hồng Kông chật vật thay đổi để tồn tại

Cẩm Bình • 01/02/2025 15:45

Chiếc taxi màu đỏ là một trong số biểu tượng của đặc khu Hồng Kông. Nhưng giờ đây cánh tài xế taxi phải chật vật thay đổi để tồn tại trong thời đại mới.

Khi nửa tá tài xế tụ tập tại một góc phố yên tĩnh của khu Prince Edward, không khí nồng nặc mùi thuốc lá và lời nói tục bằng tiếng Quảng Đông. Đến giờ giao ca nên tài xế ca sáng giao xe cho tài xế ca đêm, đồng thời nộp tiền mặt cho người quản lý (phụ trách thu tiền thuê xe cũng như sắp xếp lịch làm việc). Người quản lý tốt bụng nhắc nhở tài xế cai thuốc lá, tập thể dục.

Có lẽ không có nhiệm vụ nào khó khăn hơn là cố gắng thay đổi thói quen của cánh tài xế taxi Hồng Kông. Thường cáu kỉnh và vội vã, họ làm việc theo phong cách riêng suốt nhiều thập niên - điều phản ánh nhịp sống nhanh điên cuồng ở đô thị hơn 7 triệu dân này.

Những chiếc taxi màu đỏ cũng là biểu tượng của đặc khu Hồng Kông - Ảnh: The New York Times

Nhưng cánh tài xế đang chịu áp lực phải bắt kịp thời đại. Hành khách sợ chạy ẩu, bị đối xử thô lỗ và nhiều trường hợp sợ phải thanh toán bằng tiền mặt. Phương thức thanh toán này ăn sâu đến mức nhân viên sân bay thường nhắc khách du lịch chuẩn bị trước tiền mặt rồi mới bắt taxi.

Nhằm giảm bớt phàn nàn, và để khôi phục du lịch, mùa hè năm ngoái chính quyền đặc khu phát động chiến dịch kêu gọi tài xế hành xử lịch sự hơn. Giới chức áp dụng hệ thống tính điểm, nếu có hành vi xấu như từ chối chở khách hay tính giá cước cao thì tài xế bị trừ điểm (có thể dẫn đến mất giấy phép hành nghề).

Đầu tháng 12.2024, chính quyền còn đề xuất đến cuối năm 2025 tất cả taxi đều lắp đặt hệ thống thanh toán bằng thẻ tín dụng lẫn thanh toán số, đến cuối năm 2026 lắp camera giám sát.

Đề xuất ấy nhận phải phản ứng mạnh mẽ từ cánh tài xế. Tài xế 75 tuổi Lau Bing-kwan phàn nàn: “Bạn có muốn bị theo dõi mọi lúc không? Chính quyền ra nhiều lệnh quá!”.

Loạt giải pháp mới nếu được áp dụng sẽ kết thúc một kỷ nguyên cũ của ngành taxi từ lâu đã là điều bất thường trong hệ thống giao thông đẳng cấp thế giới ở Hồng Kông. Mỗi ngày hàng triệu người dân di chuyển an toàn trên tàu điện ngầm bóng bẩy và xe buýt hai tầng có máy lạnh chạy đáng tin cậy.

Di chuyển bằng taxi giống như một chuyến phiêu lưu vậy. Khi ngồi vào chiếc Toyota Crown Comfort màu đỏ, bạn có thể chẳng hề được chào đón bởi một tài xế ngoài 60 tuổi. Trước ghế lái là vài chiếc điện thoại di động đôi lúc được dùng để xem định vị GPS, nhưng hầu hết thời gian là để theo dõi kết quả đua ngựa. Không hề có lời xã giao nào cả và hãy chuẩn bị tinh thần! Bạn nên nắm lấy tay cầm và cố gắng không trượt khỏi ghế hành khách màu xanh đen. Trước khi đến đích hãy lấy sẵn tiền mặt mệnh giá nhỏ để tránh làm mất thời gian tài xế.

Di chuyển bằng taxi giống như một chuyến phiêu lưu - Ảnh: The New York Times

Tính cách thô lỗ và mất kiên nhẫn của tài xế phản ánh thực tế cuộc sống khắc nghiệt: họ vất vả mưu sinh với thu nhập ngày càng sụt giảm nên không thể lãng phí thời gian nói lời xã giao. Chẳng hạn tài xế 63 tuổi Lau Man-hung bỏ bữa ăn lẫn giờ giải lao để kiếm đủ khoảng 2.500 USD/tháng, chỉ đủ trang trải sinh hoạt tối thiểu tại một trong số đô thị đắt đỏ nhất thế giới.

“Một số khách rất phiền. Họ thích yêu cầu đi tuyến đường theo ý họ và phải chạy nhanh”, ông Lau chia sẻ.

Lái taxi từng có thu nhập khá, nhưng giờ đây công việc này dần trở nên khó khăn hơn do kinh tế Trung Quốc đại lục suy thoái và Hồng Kông mất dần sức hút với du khách. Nhiều hộp đêm từng rất đông đúc nay lại vắng người. Ngay cả trước suy thoái, cánh tài xế cũng đã gặp khó. Giấy phép hành nghề bị chính quyền hạn chế, lại bị mua bán một cách lỏng lẻo. Nhiều đơn vị taxi chịu tổn thất lớn lúc “bong bóng” đầu cơ đẩy giá giấy phép lên gần 1 triệu USD vỡ tung. Hiện giá chỉ còn khoảng 2/3, đơn vị taxi cùng tài xế tập trung bù đắp tổn thất hơn là cải thiện dịch vụ.

Chris Chan - chủ đời thứ ba của công ty Tin Shing Motors - phải gánh nợ khi mua giấy phép hành nghề giá cao. Để trả nợ, ông cần cho thuê taxi càng nhiều càng tốt, nhưng tìm tài xế chẳng hề dễ dàng. Nhiều tài xế già đi trong khi người trẻ tuổi ngại cực khổ nên không muốn làm. Biên lợi nhuận giảm đi đặc biệt khi phí bảo hiểm vài năm gần đây tăng gần gấp đôi, cộng thêm nền tảng xe công nghệ Uber cướp đi lượng lớn khách.

Mắc xích dưới cùng của ngành chính là tài xế. Khoảng một nửa đều từ 60 tuổi trở lên, nhiều trường hợp chẳng dám nghỉ hưu mà phải cố gắng kiếm 14 USD/giờ mới hòa vốn sau khi trả tiền xăng cùng tiền thuê xe. Đối với họ, tiền mặt trong tay tốt hơn thanh toán điện tử chờ nhiều ngày.

Một số tài xế trẻ chấp nhận thay đổi. Chẳng hạn tài xế 45 tuổi Joe Fong tăng thu nhập bằng cách chia thời gian giữa lái xe cho Uber với chạy taxi cho một đội xe tên Alliance. Ông đồng ý thanh toán điện tử cũng như để Alliance lắp camera giám sát trong xe.

“Tôi không giống tài xế già. Thế giới đã thay đổi, bạn phải chấp nhận”, Fong chia sẻ. Tài xế này dùng một chiếc taxi Toyota chạy cả xăng lẫn điện.

Chuyến xe 'bão táp' về quê đón Tết năm xưa

Sat, 1 Feb 2025 06:05:01 +0700

Câu chuyện văn hóa

Chuyến xe 'bão táp' về quê đón Tết năm xưa

Vũ Trung Kiên • 01/02/2025 06:05

Tôi đi bộ đội đóng tại Đồng Nai rồi ra quân và thi đỗ vào Trường đại học Sư phạm TP.HCM năm 1999. Đối với người xa quê, cứ mỗi khi gần đến Tết là lòng nôn nao và dù khó khăn đến đâu cũng ráng về quê ăn Tết cùng cha mẹ và người thân.

Bây giờ từ Nam ra Bắc (và ngược lại) vô cùng thuận tiện, chứ những năm chưa xa ấy để có một vé tàu lửa về quê ăn Tết là cả chặng đường trần ai lao khổ nên hầu hết người dân chỉ còn nước chọn xe đò.

Khoảng 9 giờ sáng 24 tháng chạp tôi ra xa lộ Đại Hàn, chỗ Khu công nghệ cao hiện nay, đón xe về Thanh Hóa. Tôi còn nhớ giá tiền xe năm ấy là 170 nghìn đồng. Leo được lên xe về quê là cả nỗi mừng vui khôn tả, song một chặng đường kinh hoàng mà đến nay mỗi lần nhớ lại vẫn không khỏi rùng mình. Nhà xe vừa chạy vừa đón thêm khách dọc đường nên mãi tới chiều muộn xe mới bò tới Xuân Lộc, Đồng Nai. Từ đêm đó trở đi, cứ chạy được một đoạn xe lại hỏng dọc đường và phải dừng lại để sửa. Sáng hôm sau xe tới được địa phận tỉnh Khánh Hòa. Ngày hôm sau, suốt chặng đường xe cũng vừa đi vừa sửa các hỏng hóc song bất cứ ai đứng bên đường vẫy thì nhà xe đều bắt khách và đẩy lên xe mà không cần biết trong xe đứng ngồi ra sao, miễn là nhét được hành khách lên. Chật như nêm, tiếng trẻ em kêu khóc, tiếng than thở của người già, phụ nữ khắp xe.

Ra tới Quảng Ngãi, xe lại bị hư và lại phải dừng lại để sửa, chỉ mới đến đây thì quãng đường về nhà đã mất 4 ngày. Sau khi sửa xong, xe chạy ra tới Đà Nẵng lại hỏng hóc. Hành khách đành vật vờ xuống xe chờ nhà xe sửa. Sáng hôm sau, 28 tháng chạp, vừa qua khỏi đèo Hải Vân thì lại… hư tiếp. Trên hành trình của chuyến hồi hương vất vả, dọc đường đã có những người bỏ xe này để bắt xe khác về quê vì không tin tưởng nó nữa. Cũng có người quê ở Quảng Trị kết thúc cuộc hành trình vì sau 5 ngày đã về tới quê hương. Khi ấy, nhìn những hành khách đi cùng xuống xe về nhà, lòng tôi lại ao ước giá mà nhà mình cũng ở đó. Đến nước này thì tôi cũng giống một số hành khách trước đó, không thể nào tin tưởng nổi chiếc xe tòng tọc sẽ đưa mình kịp về quê đón Tết vì năm ấy không có ngày 30.

Tôi quyết định rời bỏ nó và xách hành lý là chiếc rương nhôm nhỏ đi dọc đường hướng về trung tâm thị xã Đồng Hới. Vừa đi tôi vừa để ý xem có chiếc xe nào chạy qua hay không để vẫy tay. Cũng có nhiều xe chạy qua song khi hỏi biết tôi về Thanh Hóa các lơ xe đều lắc đầu. Sau này tôi mới biết là quãng đường từ đó về Thanh Hóa ngắn hơn đường ra các tỉnh phía bắc nên nhà xe không muốn rước khách bởi tiền vé không cao. Thực ra tôi đã chuẩn bị tinh thần sẵn sàng trả 200 đồng trong tổng số 500 nghìn dành dụm tích cóp được để trả tiền vé nếu có nhà xe nào đó cho đi.

Đêm 28 Tết năm 1999 ấy, trời rét căm căm, một mình xách chiếc rương nhỏ đi dọc con đường về hướng bắc, bụng bảo dạ dù thế nào cũng phải kiếm cái gì bỏ bụng. Thấy một quán cơm nhỏ khá sạch sẽ, tôi tạt vào và gọi một đĩa cơm mực xào hành tây. Phần vì đói, phần vì mực tươi ngon nên tôi đã ăn một bữa cơm quá ngon! Khi ấy tôi đinh ninh trong lòng rằng đĩa cơm này chí ít cũng phải 15 - 20 nghìn đồng (khi ấy một đĩa cơm “bụi” chúng tôi thường ăn tại huyện Thủ Đức giá 1.500 đồng). Thật bất ngờ khi chủ quán tính tiền đĩa cơm hôm ấy với giá… 5 nghìn đồng. Thật cảm động và biết ơn. Bụng no rồi nhưng cũng chưa biết đi đâu, làm sao để về quê. Biết hoàn cảnh của tôi, cô chủ quán nói cháu đừng đi vì giờ này cũng khó bắt xe, chịu khó ngồi ở đây khi có xe nào vào quán ăn cơm thì cháu nói với họ. Nghe lời cô, tôi ngồi ở quán uống nước và đợi. Khoảng 7 giờ tối có một xe du lịch 16 chỗ tấp vào quán. Tôi đợi khi nhóm hành khách này ăn cơm xong liền tới đánh bạo hỏi ai là lái xe, trình bày hoàn cảnh và xin đi nhờ về Bỉm Sơn, Thanh Hóa. Người lái xe đồng ý cho tôi lên xe và sắp cho tôi một chỗ ngồi, anh cũng không nói giá tiền bao nhiêu. Khỏi phải nói cảm giác may mắn và hạnh phúc như thế nào khi ấy. Vì mừng vui nên tôi nghĩ rằng lái xe có lấy đến 300 nghìn tôi cũng sẵn lòng vui vẻ trả nên cũng không hỏi giá. Lên xe tôi mới biết đây là xe chở những người đi lao động ở Hàn Quốc trở về, từ TP.HCM ra các tỉnh phía bắc. Gần 5 giờ sáng 29 Tết (ngày cuối cùng của năm), xe về tới ngã tư Bỉm Sơn, Thanh Hóa, tôi cảm ơn, xin trả tiền xe và xin xuống xe để đi bộ 8km về nhà. Khi tôi hỏi giá, người lái xe lại làm tôi bất ngờ, anh chỉ lấy 50 nghìn đồng.

Vậy là sau đúng 5 ngày 5 đêm tôi đã kết thúc chặng đường từ TP.HCM về quê đón Tết. Những gian nan trên chuyến xe tết năm ấy hằn sâu trong ký ức đến mức sau này tôi đã nhiều lần chiêm bao về nó. 6 năm sau chuyến xe bão táp, tôi lấy vợ người Đồng Hới. Kể Khi nghe tôi kể câu chuyện này, bà xã nói giỡn vậy mà năm ấy anh không gặp em trên đường. Nhiều lần tôi chở bà xã trên xe máy chạy chầm chậm từ hướng trung tâm Đồng Hới về phía cầu Quán Hàu để tìm lại quán cơm năm xưa mà không thấy. Những cảnh năm xưa dọc đường in hằn trong ký ức đã thay đổi đến mức không thể nhận ra, nhưng buồn vui, nhất là tình người về chuyến xe tết vẫn chưa bao giờ phai mờ.

Hương vị tết xưa giữa thành thị

Fri, 31 Jan 2025 15:01:01 +0700

Câu chuyện văn hóa

Hương vị tết xưa giữa thành thị

Văn kim Khanh • 31/01/2025 15:01

Tết năm rồi, khi đến chúc xuân anh Hùng, tình cờ tôi thấy chị Hồng vợ anh ngồi nướng bánh phồng bằng vỉ tre và đốt bằng lửa rơm. Hương vị rơm lúa mùa và mùi bánh phồng hòa quyện làm tôi nhớ đến hương vị tết quê mùa của hơn 30 năm trước, khi tôi còn bé nơi quê nghèo ở Tam Bình – Vĩnh Long.

Cá lóc nướng rơm theo cách mới - Ảnh: Văn Kim Khanh

Tôi hỏi chị Hồng:

- Ở thành thị mà chị kiếm đâu ra rơm lúa mùa và vỉ tre để nướng bánh trông rất bài bản tết quê như vậy?

Chị vui vẻ trả lời: “Chiều ý ba chồng tôi đó anh ơi! Ông già xa quê, tết năm nào ổng cũng bắt kiếm cho bằng được một mớ rơm lúa mùa về để nướng bánh, nướng trui cá lóc. Vỉ tre nướng bánh ba tôi cũng tìm cho bằng được.

Chưa hết, anh Hùng vừa châm trà, vừa mời khách bánh mức, anh kể cho tôi nghe mấy mẩu chuyện khá lý thú: “Mẹ tôi mất rồi, hoàn cảnh của tôi thì khá hơn anh em. Bởi vậy tôi năn nỉ hoài ba tôi mới chịu ra đây ở với tôi. Ba tôi sống cả đời ở quê, ra đây ba tôi than buồn và than nhớ quê nhà quá! Nhớ bà con không đi thăm được. Nay ba tôi nhắc là đám giỗ nhà chú Năm, ngày kia ổng nhắc là tới đám giỗ nhà cô Bảy… Ổng than ngồi nhà tù túng quá, đi thì chẳng biết đi đâu? Ai cũng toàn người lạ! Vì vậy một hai tuần tôi phải tranh thủ chở ba về quê một ngày cho ổng thăm nhà. Tết đến, mình là người làm việc nhà nước, mua đồ siêu thị ăn cho nó gọn, cái gì mà chẳng có. Vậy mà ba tôi cứ đòi các món ăn mang hương vị quê nghèo, chế biến cho đúng bài bản, vậy mới khó!”.

Gới bánh tét - Ảnh: Văn Kim Khanh

Nghe nói xong, tôi hỏi anh: “Những món bác đòi làm để ăn trong ngày tết là món gì?”.

- Phải có nồi thịt kho rệu. Bánh tét ra siêu thị mua bao nhiêu chẳng có, vậy mà phải về quê ngày cúng ông bà, mấy anh chị gói bánh xong, ba tôi mới mang về đốt củi lửa nấu trong đêm giao thừa, củi gốc nồi bánh tét phải mang từ trong quê ra. May mà khuôn viên nhà đất tôi rộng rãi, nếu ở nhà phố liền kề chắc là chịu thua! Cá lóc phải mua sẵn để trong hũ, khách tới đốt rơm nướng trui cá đãi khách. Vậy mà mấy anh bạn tôi thích lắm, rượu thì ông không thích uống rượu Tây mà uống rượu nếp. Mứt thì phải có mứt bí, mứt chuối, mứt gừng… Ngoài cau, trầu têm sẵn, bùa nêu, vàng bạc cúng dựng nêu trong đêm giao thừa ba tôi dặn tôi phải mua và lựa con gà thật tốt để cúng mùng ba. Theo ba tôi, con gà cúng mùng ba quan trọng lắm…”.

Anh Hùng kể vừa dứt lời, ông cụ về tới. Một cụ già tuổi gần 80 tuổi, gương mặt vuông, tóc bạc trắng, nước da ngăm ngăm. Tôi hình dung ra một cụ già đã từng sống mấy mươi năm nơi quê nghèo, nét chân chất, hiền hậu và thẳng thắn. Từ cái ăn, cái mặc, nét sinh hoạt, ăn uống, thưởng thức hương vị ngày tết quá lâu dài nơi vùng quê nghèo thì cuộc sống thành thị hôm nay khó có thể làm thay đổi nếp xưa của cụ lắm.

Sau khi chào bác xã giao, giới thiệu của anh Hùng bác Năm tươi cười: “Đến nhà thằng con bác là ăn tết nửa thành thị, nửa thôn quê, cái quê là bác cố níu lại, cái thị thành là của vợ chồng thằng Hùng”.

Hôm ấy, ăn vài món ăn chế biến để đãi khách theo phong cách tết quê, tôi thấy nhớ một cái gì rất xa xôi của hai, ba mươi năm về trước mỗi lần tết đến ở quê nghèo, như cảnh tráng bánh, tiếng chài quết bánh phồng xa xa trong đêm khuya. Cảnh tát nước mương vườn trong những ngày giáp Tết… Tất cả là những kỷ niệm xa xôi trong ký ức của tôi.

Tôi đang suy nghĩ miên man, bác Năm nói một câu tôi thấm thía: “Cuộc sống bây giờ công nghiệp rồi, thay đổi mau lắm cháu ạ! Năm, mười năm nữa không còn mấy người còn nhớ hương vị tết quê đâu cháu!”

Hoa tràm trắng rụng đầy trong ánh trăng tháng chạp

Thu, 30 Jan 2025 22:35:01 +0700

Câu chuyện văn hóa

Hoa tràm trắng rụng đầy trong ánh trăng tháng chạp

Trần Đức Tín • 30/01/2025 22:35

Tiếng đàn ca tài tử vang lên trong xóm rừng heo hút, hoa tràm trắng rụng đầy trong ánh trăng tháng chạp, thỉnh thoảng tiếng song lang lại gõ lên nền trăng làm tròn trịa tuổi thơ.

Bông tràm - Ảnh: Internet

Dân quê tôi cày bừa cả năm, những ngày giáp Tết là thời gian mọi người vui vẻ, phấn khởi nhất, đặc biệt là đám trẻ. Niềm vui của chúng tôi rất giản dị. Đầu tiên là được nghỉ học, tha hồ vui chơi, la cà khắp xóm. Tiếp theo là được mẹ dẫn đi chợ sắm đồ mới, và nhất là bánh kẹo luôn đầy ắp trong nhà ngày Tết. Và một hoạt động đặc biệt mà bọn trẻ chúng tôi rất thích trong những ngày này là: Bắt cá hôi!

Khi gió bấc thổi mạnh, cánh đồng sau nhà se lạnh mỗi sớm, nước rút dần để lộ ra gốc rạ, đó là khoảng từ 15 đến 20 tháng chạp. Trong xóm, nhà nào có ao, đìa sẽ chuẩn bị tát nước bắt cá. Rừng U Minh từ xưa nổi tiếng nhiều tôm cá như một món quà của thiên nhiên. Khoảng rằm tháng chạp, nước trên đồng bắt đầu cạn, nắng ngày càng gay gắt, những vùng trũng dần khô lại. Cá trên đồng sau một mùa vụ no đủ thức ăn giờ phải tìm chỗ trú ẩn. Chúng sẽ theo những con lạch nhỏ tìm đến những ao, đìa gần đó, nơi còn đọng lại nhiều nước.

Từ đêm hôm trước, đàn ông trong xóm đã hẹn nhau sáng hôm sau qua nhà nào đó phụ tát đìa bắt cá. Gia chủ phải dậy sớm hơn để chuẩn bị cơm nước cho bà con đến giúp. Khi mọi thứ đã xong xuôi, mọi người chia nhau cầm đồ nghề ra đìa. Người cầm xô, vài người khiêng máy bơm nước, chủ nhà mang theo chai rượu đế... và thế là cả xóm kéo nhau ra đìa bắt cá. Đám trẻ chúng tôi cũng háo hức từ sáng sớm, hẹn nhau í ới để theo chân người lớn ra đìa xem bắt cá.

Ngày xưa, khi chưa có máy bơm, việc tát cạn nước trong đìa rất khó khăn, kỳ công. Người ta phải dùng thùng, gàu sòng, hai người thay phiên nhau tát từ đêm trước thì đến sáng mới mong đìa vơi nước. Giờ có máy bơm, chỉ cần đổ xăng vào, nổ máy, ngăn đê, đắp những chỗ thủng, khe nứt dưới mặt nước để cá không thể lọt ra khỏi đìa. Trong khi chờ đợi, mọi người có thể ngồi trên bờ hút thuốc, uống nước. Khoảng vài giờ sau là đìa trơ đáy bùn, nước cạn hết. Lúc này, người lớn nhảy xuống đìa, những con cá khi cạn nước hết chỗ ẩn nấp, cứ thế nhô lên khỏi mặt bùn để tìm nước thở. Thế là hết con này đến con khác, cá đầy thùng, đầy xô. Cá ở vùng này cũng rất đa dạng, nào là cá lóc, cá sặc, cá rô, cá trê, cá mè vinh, cá phi... con nào con nấy cũng no tròn, rất lớn.

Nông dân quậy bùn bắt cá đồng - Ảnh: NLĐ

Tất cả các loài cá trong ao đều tự nhiên sinh ra, tự nhiên mà lớn lên. Vì vậy, mọi người tát đìa bắt được đều chia sẻ "lộc trời" cho nhau. Vài con cá mang qua hàng xóm gọi là "lấy thảo", những người có hoàn cảnh khó khăn luôn được ưu tiên và nhận phần nhiều hơn cả.

Đến trưa, khi nắng đã gay gắt hơn, cá dưới đìa hầu như cũng bắt gần hết, chỉ còn những con vùi sâu dưới bùn. Chủ nhà tuyên bố "bỏ đìa". Như chỉ chờ câu nói đó, bọn trẻ chúng tôi bắt đầu làm việc, cùng nhau nhảy xuống bắt tiếp phần cá còn sót lại. Thông thường sẽ còn rất ít nhưng khi bắt được thì toàn là cá lớn, vì những con cá lớn mới đủ sức chịu đựng dưới nắng nóng lâu như vậy mà chưa bị bắt.

Bọn trẻ chúng tôi lấm lem bùn đất từ đầu đến chân, tóc bết lại, nắng như đổ lửa trên đầu nhưng tiếng cười vẫn giòn tan, mắt híp lại thích thú hò reo mỗi khi mò được con cá lớn. Nụ cười hồn nhiên như đất trời, như ruộng đồng chất phác và mát lành cả một trời thơ ấu. Khi bắt xong, mỗi đứa chúng tôi cũng được vài con, chủ nhà sẽ cho mang về như là "chiến lợi phẩm" sau một buổi vùi mình dưới bùn. Về đến nhà, nhìn bộ dạng lấm lem của chúng tôi, mẹ sẽ biết ngay là đi bắt cá hôi về, chỉ mắng vài câu rồi giục đi tắm rửa kẻo bệnh.

Thành quả của việc tát đìa không chỉ là những khạp cá đầy ắp mà còn có cả một buổi tối gọi là "liên hoan xóm". Những con cá lóc nướng trui dưới đống rơm khô, mọi người tụ tập trải chiếu ra trước nhà, lót lá chuối xanh để cá đã chín lên, chén nước chấm bằng muối hột dầm ớt thêm ít nước cốt chanh và nhấm nháp ly rượu đế. Tiếng đàn ca tài tử vang lên trong xóm rừng heo hút, hoa tràm trắng rụng đầy trong ánh trăng tháng chạp, thỉnh thoảng tiếng song lang lại gõ lên nền trăng làm tròn trịa tuổi thơ.

Nhớ lại thuở ấy thật vui, những ngày giáp Tết đầu làng cuối xóm rộn rã tiếng cười. Giờ cuộc sống hiện đại, làng xóm đã ít dần việc thả cá tự nhiên ở ruộng lúa nên nói đến bắt cá hôi có khi bọn trẻ bây giờ không biết đến. Thời ấy dù thiếu thốn, đơn sơ nhưng ấm áp và vui tươi. Cảm ơn quê hương đã cho chúng tôi một tuổi thơ thật tươi đẹp!

Đầu xuân Ất Tỵ nghe kể chuyện rắn ‘khổng lồ’ ở rừng U Minh Hạ

Wed, 29 Jan 2025 18:25:01 +0700

Câu chuyện văn hóa

Đầu xuân Ất Tỵ nghe kể chuyện rắn ‘khổng lồ’ ở rừng U Minh Hạ

Trần Khải • {Ngày xuất bản}

Chuyện về con rắn hổ mây “khổng lồ” từng xuất hiện ở đất rừng U Minh Hạ (Cà Mau) vẫn còn hằn sâu trong tâm trí nhiều người, trong đó có cả cán bộ, nhân viên kiểm lâm được chứng kiến. Nhiều chi tiết được kể lại đủ làm cho người nghe phải “tim đập, chân run”.

Chạm mặt rắn “chúa”

Mùa khô năm 2001 - 2002, anh Nguyễn Văn Tuấn, lúc ấy là nhân viên quản lý, bảo vệ rừng đặc dụng Vồ Dơi (nay là Vườn Quốc gia U Minh Hạ), trực chốt ở chòi canh giữa vùng lõi rừng U Minh. Chòi được dựng ngang cây gừa to lớn, có nhiều khỉ trú ngụ. Tổ làm việc của anh Tuấn bám địa bàn gần 2 tháng mùa khô. Bỗng một đêm, cả nhóm chuẩn bị ngủ thì giật mình nghe bên kia bờ kênh có tiếng thú rừng kêu la inh ỏi. Thấy tiếng động lạ nên nhóm đã cắt cử người ra rọi đèn pin kiểm tra.

Vài phút sau, anh Võ Văn Tẽng, thành viên đội canh rừng sau khi đi kiểm tra quay lại, tay run run, môi lập cập: “Con gì lạ lắm anh ơi, hai con mắt đỏ tè lè quay qua lại giữa không trung, mỗi mắt to cỡ ngón tay cái, hai chấm đỏ cách nhau cỡ gang tay, em sợ quá chạy về báo các anh”.

Anh Tuấn kể lại thời điểm gặp rắn 'khổng lồ'

Nhận thấy có điều bất an, cả nhóm vội đóng chặt cửa, tự trấn an nhau, rồi chui vào chăn lẹ, nhưng chẳng ai ngủ được. Chưa dừng lại, khoảng 20 ngày sau, khi anh Tẽng đang câu cá lóc ngay phía sau chòi canh vào ban đêm thì bất ngờ nghe tiếng ào ào của lau sậy ngã đổ như gió bão sắp tới. Anh rọi đèn pin về hướng phát ra tiếng âm thanh kỳ lạ, thì hoảng hốt nhìn thấy cái đầu và phần cổ của một con rắn khổng lồ đang trườn nhanh như đuổi bắt con mồi. “Khi thấy con rắn, anh Tẽng bỏ câu chạy vô chòi, miệng lặp bặp với tôi và anh em trong chốt: “Nó tới nữa rồi anh ơi, là con rắn, to dữ lắm, cỡ cây chuối to hoặc gốc cột nhà chứ không ít”, anh Tuấn nhớ lại, rồi anh chỉ tay về phía cây gừa cổ thụ nói thêm: “Hồi đó, cây gừa cao chừng 3-4m, nhưng phần đầu con rắn cao ngang tầm cây gừa, ngước nhìn ngó nghiêng”.

Sau lần đó, cả nhóm liều mình rút khỏi chốt canh ngay trong đêm thứ 2 gặp rắn “khổng lồ”, rồi kể lại toàn bộ sự việc với anh Mười Thế, lúc ấy đang làm Hạt trưởng Kiểm lâm rừng đặc dụng Vồ Dơi (thuộc Chi cục Kiểm lâm tỉnh Cà Mau) và đề xuất nguyện vọng mong được dời chốt canh đi vị trí khác để bảo đảm an toàn. Lãnh đạo đơn vị lúc đó nói cả nhóm bịa chuyện, vì làm gì có rắn to như thế ở thời buổi này, nên không đồng ý cho nhóm dời chốt.

Dù vậy, khoảng nửa tháng sau sự việc trên xảy ra, ông Chín Của (tên thật Nguyễn Quang Của), khi ấy làm Chi cục Trưởng Kiểm lâm Cà Mau, cùng kiểm lâm viên Đỗ Thanh Hóa chạy xe máy tuần tra các chốt canh lửa mùa khô được đặt trong lõi rừng U Minh Hạ. Khi xe chạy tới gần vùng giữa rừng đặc dụng Vồ Dơi, ông Chín bất ngờ quát lớn: “Ai kéo cây chắn ngang đường?”. Nhìn kỹ lại, ông Chín phát hiện “cây chắn kia” là thân con rắn đang nhúc nhích bò ngang đường. Thấy vậy, anh Hóa thắng xe gấp rồi quay đầu bỏ chạy, không dám nhìn lại.

Cây gừa cổ thụ - nơi đặt chòi canh giữ rừng là khu vực từng xuất hiện rắn lớn

Cũng nhờ lần lãnh đạo quản lý rừng trực tiếp nhìn thấy “khúc cây to biết chạy” vắt ngang trên đường đi kiểm tra, nên lãnh đạo đơn vị không còn nói nhóm giữ rừng của anh Tuấn bịa chuyện. Dẫu vậy, việc dời chốt vẫn không được đồng thuận, nhưng có cho gia cố thêm lưới B40 quanh chốt canh lửa để thêm an toàn, và động viên anh em cố gắng bám chốt, bám rừng xuyên suốt mùa khô, vì “chống lửa như chống giặc”.

Kỳ bí về “thần rừng”

Trong chuyến hành trình tìm về vùng rừng U Minh Hạ để nghe những người thợ rừng kể về những lần “chạm mặt” rắn khổng lồ giữa rừng, nhiều người nghiêng về kết luận đó là rắn hổ mây huyền thoại.

Trước khi vào rừng phải thắp hương cho thần rừng

Anh Ngô Văn Kháng, lúc ấy là cán bộ kiểm lâm cũng tận mắt nhìn thấy con rắn khổng lồ, to như cây cột đèn trong rừng U Minh Hạ.

“Hồi đó, vào một buổi trưa mùa khô năm 2014, tôi và anh em đang đi tuần tra thì bất ngờ thấy phía trước cách 20 - 30m có cái gì đó nằm ngang đường. Tôi cho xe chạy chậm lại gần xem thì hoảng hồn, bóp thắng xe dừng gấp. Vì khi đó, trước mặt tôi là con rắn lớn đang di chuyển chậm chạp để sang đường. Lúc đó, mình xài điện thoại cùi bắp, chứ được như điện thoại thông minh như bây giờ thì chắc là có vài ba tấm ảnh đem về làm chứng cứ với cấp trên rồi”, anh Kháng kể lại.

Hoảng sợ với con rắn hổ mây khổng lồ vừa thấy, anh Kháng chạy một mạch về báo với anh Nguyễn Tấn Truyền (hiện là Trưởng phòng Du lịch sinh thái và Giáo dục môi trường, Vườn Quốc gia U Minh Hạ) và anh em trong đơn vị sự việc. Cả nhóm chạy xe máy vào đúng địa điểm anh Kháng chỉ, anh Truyền kiểm tra và ghi nhận đúng vết bò của một cái thân to lớn để lại trên nền đất mềm và cỏ ven đường.

Theo anh Kháng, khi đến xem lại dấu vết, rất rõ dấu bò của một con rắn rất to, cỏ sậy bị gãy và dạt ra hai bên, nó bò ngang con kênh mà khúc đuôi còn nằm hơn nửa kênh. Ngồi cạnh đó, anh Truyền cũng xác nhận sự việc và tin đó là “thần rừng” (cách anh gọi rắn hổ mây khổng lồ) ở đại ngàn U Minh. Bởi theo anh, nhiều người cao niên xưa đặt tên loài rắn hổ lớn này là hổ mây, vì chúng di chuyển nhanh, như “đi mây về gió”. Đều làm anh Truyền đáng tiếc nhất tới nay, anh vẫn chưa có cơ duyên được chạm mặt “thần rừng” lần nào.

Giai thoại về rắn hổ mây qua chuyện kể bác Ba Phi là loài rắn lớn - Ảnh minh họa

Từ sau lần được xem “dấu thần rừng” đến nay đã hơn 10 năm, anh Truyền vẫn luôn sưu tầm, săn lùng tư liệu, hình ảnh về rắn hổ mây khổng lồ ở rừng U Minh. Bởi theo anh, những câu chuyện ly kỳ, hấp dẫn về động, thực vật rừng U Minh được Nghệ nhân dân gian Nguyễn Long Phi (Bác Ba Phi) kể lại còn lưu truyền tới nay đã lôi cuốn anh gắn bó với đất và rừng xứ này.

“Chuyện của bác Ba Phi kể lại muỗi rừng U Minh kêu như sáo thổi, cá ục như cơm sôi, khi tôi đến đây đã được chứng kiến thật. Về rắn hổ mây rừng U Minh, bác Ba Phi kể đầu rắn đưa lên qua cả đọt cây tràm, nghe rất khó tin, có thể được thêm bớt cho trào phúng, thu hút người nghe, nhưng có thể đúng một phần. Muốn chứng minh phải có hình ảnh thật, nhưng tôi nghĩ với vùng rừng thiêng U Minh, muốn điều đó phải có duyên. Nếu tôi được gặp con rắn hổ mây khổng lồ đúng như kể, có hình ảnh để đời, tôi sẽ chia tay với nghề, với đất rừng U Minh”, anh Truyền khẳng định.

Sau những đợt cháy rừng U Minh xảy trong quá khứ (các năm 2002, 2015), lực lượng kiểm lâm rừng đặc dụng Vồ Dơi (nay là Vườn Quốc gia U Minh Hạ) không còn tận mắt thấy rắn khổng lồ nữa. Cũng vì vậy, chuyện về rắn hổ mây như “khúc gỗ biết đi” cũng chỉ còn trong những câu chuyện kể lại.

Dành phần lớn cuộc đời gắn với rừng U Minh Hạ, anh Nguyễn Tấn Truyền đã có những chia sẻ về kỹ năng khi gặp rắn hổ mây ở giữa rừng. Theo anh, đa phần gặp rắn khổng lồ đều rất khó thoát thân, nhưng vẫn có cơ hội nếu người thợ rừng có kỹ năng. Anh Truyền cho rằng, khi rắn muốn tấn công người phải ngóc đầu lên, phùng mang, xác định vị trí con mồi mới vồ tới. Gặp phải tình huống này, người thợ rừng không còn cách nào khác là phải chạy, đồng thời lột bỏ áo ra vứt sang hướng khác để nhử rắn theo mùi mồ hôi trên áo. Bởi đặc tính của rắn là mắt kém vào ban ngày, khi đó khả năng chạy thoát sẽ rất cao.

Tết con nít

Wed, 29 Jan 2025 14:03:01 +0700

Câu chuyện văn hóa

Tết con nít

Trần Đức Tín • {Ngày xuất bản}

Nhớ lắm cái tết nhà quê nơi Đất Mũi. Nhớ mùi khói đốt đồng lam chiều khi đã thu hoạch xong vụ lúa đông xuân. Dân quê tôi cày bừa cả năm, những ngày giáp tết là vui nhất, mọi người đều hớn hở, nhất là đám trẻ nít. Chúng tôi vui vì nhiều lý do con nít, như được nghỉ học, được mẹ dắt đi chợ xã sắm đồ mới, được ăn nhiều bánh kẹo và đặc biệt là món truyền thống: thịt heo kho tàu.

Bánh tét - Ảnh: Văn Kim Khanh

Không khí tết có thể tính từ đầu tháng 12 âm lịch, khi nghe ngoài trời bắt đầu có hơi hướm lành lạnh bởi những cơn gió bấc. Lúc ấy, người lớn đã dự tính dọn dẹp nhà cửa, nhà ai xây tường thì chuẩn bị tô lên màu sơn mới, nhà bằng lá cũng quét sạch mạng nhện trên các cây xà ngang. Ừ thì cái nhà cũng biết đón tết chứ, nó có số phận và có cả tuổi đời. Khoảng ngày 26 - 27 âm lịch, chúng tôi được nghỉ học, vậy là tết thiệt rồi. Mẹ tôi đi chợ sớm hơn, sắm sửa đủ các thứ bánh kẹo, thịt heo, quần áo, đồ cúng, và dây kim tuyến cầu vồng lấp lánh để trang trí. Đó là loại dây đủ kích cỡ, màu sắc, ở giữa có các trái cầu lớn, năm nào cũng được mua về treo giữa nhà, tôi mang giăng từ vách này sang vách kia, rồi ngồi ngắm như tự hưởng thụ tết trước vậy.

Ngày 28 âm lịch, lũ trẻ chúng tôi nhìn nhau hất hàm một cái ra dấu “chiều nay mình họp xóm”. Nơi chúng tôi họp là phía sau đống rơm có cây tỏa bóng râm mát. Nội dung cuộc họp không nhiều, cũng không ghi biên bản gì, chỉ mỗi việc múa lân nhưng có khi kéo dài mấy tiếng đồng hồ mới xong, vì cãi nhau là chính, bởi ai làm đầu lân, ai làm đuôi lân, và quan trọng nhất là ai làm Tề Thiên Đại Thánh cầm thiết bảng múa vèo vèo? Chọn nhân vật đóng vai Tề Thiên là khó bàn nhất vì ai cũng tranh nhau làm, không ai chịu kém cạnh ai. Tội nhất có lẽ là phải làm ông Thổ Địa với cái bụng phệ bự chảng nên không ai chịu. May mắn là xóm tôi có vài đứa con gái nên năm nào cũng cho tụi nó làm Thổ Địa, vậy mà tụi nó mừng húm. Sáng 30 Tết, mỗi đứa gom lại một thứ. Ai chọn nhân vật nào thì tự hóa trang, chỉ mỗi con lân thì phải xin mẹ cái thùng mì giấy, khoét lỗ làm mắt, miệng, vẽ chân mày rồi cột cái mền làm đuôi. Phần nhạc hiệu thì đủ xoong, nồi, chảo, nắp, và hai khúc cây làm dùi đánh trống. Thế là chúng tôi lên đường, lấy điểm xuất phát ở đầu xóm và cuối cùng là nhà một thằng trong nhóm, nhưng không phải nhà thằng nào cũng được mà cha mẹ nó dễ nhất để... khỏi bị la.

Trưa 30 tết, chúng tôi bắt đầu đi “thỉnh kinh”, trống hiệu nổi lên cắc... cùm... cùm... cùm... xèng và ông lân xuất hiện sau màn chào sân bằng vài đường gậy của Tề Thiên Đại Thánh. Chúng tôi ngây ngô nên khỏi đợi ai mời, cứ nổi trống, múa lung tung, chạy nhảy hò reo vào đại nhà nào đó cũng được. Dân quê tôi thiệt bụng thiệt dạ, thấy mấy đứa con nít vui vẻ nên không nỡ la rầy. Có mấy ông “ăn tết sớm”, mới sáng 30 đã say, kêu đoàn lân nhí vào nhưng cắc cớ, lấy dây thép đen cột hai ngàn đồng treo tuốt trên cao ngay cửa nhà. Tôi làm Tề Thiên có cây “thiết bảng” bằng trúc khều được nhưng không cho, bắt ông lân phải ăn bằng miệng. Thế là tôi lại “biến thành cái ghế” cho “thằng lân” leo lên để lấy. Ai biểu làm Tề Thiên chi, 72 phép thần thông lận mà, chạy đâu giờ!

Khoảng xế chiều là chúng tôi về nhà (sau khi chia mỗi đứa ít bánh kẹo, vài ngàn đồng), tắm rửa xong thay đồ mới bảnh bao để chuẩn bị thức canh nồi bánh tét với bà. Cha tôi đào một ô đất, đặt mấy viên gạch ống xung quanh, bắc cái nồi nước lớn nhất. Bà nhóm lửa, đến khi nước sôi thì thả vào nồi những đòn bánh tét đã gói nịt tròn trịa. Năm nào tôi cũng thức đón giao thừa, nhưng thật ra có hiểu giao thừa là gì đâu, chủ yếu là canh bánh tét chín, cúng gia tiên xong là được ăn cho đã thèm sau mấy ngày liền bỏ công chuẩn bị và chỉ được nhìn.

Nhớ lắm đêm 30 tết, cha mẹ, con cháu ngồi cùng ông bà quanh nồi bánh tét nghe bà kể chuyện hồi ông qua hỏi cưới bà, cả hai đều mắc cỡ, nhìn nhau một cái cũng không dám. Nghĩ cũng nửa thế kỷ rồi, vậy mà giọng bà tươi roi rói như mới hôm qua thôi. Lúc bà kể, ông ngồi nghe, lâu lâu lại tằng hắng: “Mèn đét ơi, không phải vậy. Hồi đó tại bà mày chứ ông đâu có chịu...”. Nghe thương sao là thương mối tình thủy chung, bền chặt qua bao thăng trầm cùng đất nước! Được một lát, cánh đàn ông trải chiếu ra lai rai với bộ lòng heo vừa luộc chín. Còn bà, mẹ và bọn con nít chúng tôi ăn chè trôi nước, râm ran chuyện kể, ngọt ngào yêu thương... Rồi giờ giao thừa đến, mẹ tôi vội chạy vào nhà mở cái la dô (radio) nghe đài đếm thời khắc sang năm mới. Lúc ấy thiêng liêng lắm, ai cũng nhìn nhau cười rạng rỡ: “Giao thừa rồi! Giao thừa rồi!”. Mọi người chúc nhau những lời có lẽ đã ấp ôm cả năm với ruộng đồng, bỗng chốc vươn lên sáng lòa xóm nhỏ!

Dưa tết - Ảnh: Văn Kim Khanh

Tôi tha hương đã gần mười năm, mỗi bận tết, gia đình tôi lại gom góp tiền bạc, xem lại tài khoản công nhân của mình trong 365 ngày trôi qua có dư giả gì không, có đủ cho chuyến về quê đón tết với cha mẹ không. Cũng không hiếm những năm tôi đón tết Sài Gòn trong cái vắng lặng bao trùm và cô đơn khủng khiếp! Nhà nhà đều về quê, các khu trọ đóng cửa im ỉm, đường phố đìu hiu. Lác đác một hai gia đình cũng khó khăn như tôi, đành phải đón cái tết ở xa. Nằm trong phòng nghe quán xá mở mấy bài nhạc xuân mà nao lòng, mà nhớ da diết đống rơm vàng được chất thành những đụn cao bên hiên nhà - nơi tôi cùng lũ bạn con nít hay chơi trốn tìm, núp vòng quanh đống rơm hay chui vào trong rồi lấy rơm lấp lại, chiều về nhà ngứa đỏ cả người. Nhớ lắm nồi bánh tét của bà với những câu chuyện tình yêu thời lửa đạn, những lời chúc mừng năm mới khỏe mạnh, làm ăn phát đạt...

Năm nay, lại một năm nữa đón tết xa Đất Mũi. Tết con nít của mình trong miền ký ức tươi nguyên. Thôi thì đành hẹn tết sau sẽ về để được sống lại một thời trẻ dại mà thêm hy vọng và tin yêu cuộc đời này: "Quê hương mình đã khởi sắc rồi em/ Lúa đồng trĩu bông, thuyền về đầy cá/ Từ những tấm lòng yêu thương non nước Việt/ Vận vào nhau xuân đến ấm mọi nhà".

Chọn ngày, giờ đẹp để xuất hành đầu năm 2025 theo văn hóa dân gian

Wed, 29 Jan 2025 09:33:01 +0700

Văn hóa

Chọn ngày, giờ đẹp để xuất hành đầu năm 2025 theo văn hóa dân gian

Minh An • {Ngày xuất bản}

Theo quan niệm dân gian, việc xuất hành năm mới đúng thời điểm và đúng hướng sẽ giúp gia chủ đón nhận may mắn, bình an.

Trong dịp Tết Nguyên đán, nhiều người thường chọn xuất hành hoặc mở hàng vào những ngày đẹp với hy vọng khởi đầu một năm mới suôn sẻ và thịnh vượng.

Theo nhà nghiên cứu Phạm Đình Hải, Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam cho biết về hướng xuất hành, theo văn hóa dân gian, năm 2025 đại lợi nam - bắc, bất lợi hướng đông. Khi bàn về xuất hành, người Việt dựa vào các cung. Cung là 24 sơn - hướng trong vũ trụ. Các cung được đặt tên bằng tên các Thiên can, Địa chi và tên 4 quẻ dịch Càn, Khôn, Cấn và Tốn.

Hệ thống 24 sơn hướng này dựa trên các hướng địa lý được chia ra thành 24 phần, mỗi phần tương ứng với một sơn (hướng) cụ thể. Cùng với các phương vị chính và phụ (bắc, nam, đông, tây và các phương phụ), 24 sơn hướng này giúp người xưa xác định các yếu tố phong thủy, như sự tốt lành hay xấu, thời vận, và các sự kiện quan trọng trong một năm.

Ngoài việc chọn hướng xuất hành, người xưa cũng quan niệm vận khí tốt xấu của các cung nói trên cũng là cơ sở để quyết định các giải pháp phong thủy, tâm linh trong năm 2025 như động thổ làm nhà, chọn hướng bày hương án tế lễ, lập đàn cầu cúng, chọn ngày giờ tốt...

Bảng hướng dẫn ngày xuất hành tốt trong những ngày đầu năm 2025 tại một ngôi chùa ở Phú Nhuận, TP.HCM - Ảnh: K.Nguyễn

Trong khi đó, theo chuyên gia phong thủy Nguyễn Song Hà, xuất hành theo hướng đông nam tốt cho việc cầu tiền tài, danh vọng, sự nghiệp. Trong khi đó, đi về hướng bắc phù hợp cho người cầu tình duyên, gia đạo và con cái.

Mùng 1: Giờ xuất hành tốt gồm giờ Dần (3 - 5 giờ), Thìn (7 - 9 giờ), Tỵ (9 - 11 giờ), Thân (15 - 17 giờ), Dậu (17 - 19 giờ).

Trong ngày mùng 1, vào thời khắc giao thừa được xem là đại cát đại lợi, thích hợp cầu tài lộc, tình duyên.

Mùng 2: Giờ đẹp xuất hành có giờ Sửu (1 - 3 giờ), Thìn (7 - 9 giờ), Ngọ (11 - 13 giờ), Mùi (13 - 15 giờ), Tuất (19 - 21 giờ), Hợi (21 - 23 giờ).

Các tuổi Quý Tị, Kỷ Tỵ, Đinh Tỵ, Quý Hợi, Kỷ Hợi, Đinh Hợi cần hạn chế xuất hành.

Mùng 3: Giờ đẹp xuất hành gồm giờ Tý (23 - 1 giờ), Sửu (1 - 3 giờ), Mão (5 - 7 giờ), Ngọ (11 - 13 giờ), Thân (15 - 17 giờ), Dậu (17 - 19 giờ).

Mùng 3 là ngày Tam Nương kỵ với tất cả các tuổi, chỉ nên đi thăm hỏi họ hàng, lễ chùa cầu an. Các tuổi Giáp Ngọ, Canh Ngọ, Mậu Ngọ, Giáp Tý, Canh Tý, Mậu Tý hạn chế xuất hành xa, đề phòng gặp chuyện không may giữa đường.

Mùng 4: Giờ đẹp gồm giờ Dần (3 - 5 giờ), Mão (5 - 7 giờ), Tỵ (9 - 11 giờ), Thân (15 - 17 giờ), Tuất (19 - 21 giờ), Hợi (21 - 23 giờ).

Mùng 5: Giờ đẹp bao gồm giờ Tý (23 - 1 giờ), Sửu (1 - 3 giờ), Thìn (7 - 9 giờ), Tỵ (9 - 11 giờ), Mùi (13 - 15 giờ), Tuất (19 - 21 giờ).

Ngoài hướng và thời điểm, khi xuất hành đầu năm, mọi người nên mặc trang phục gọn gàng, lịch sự mang lại cảm giác tươi mới, đầy sức sống và tôn trọng truyền thống. Việc xuất hành với một tâm lý thoải mái, vui tươi đã đem đến những trường năng lượng tích cực cho ngày đầu năm.

Tuy nhiên, các chuyên gia văn hóa cho rằng, xuất hành là nét đẹp văn hóa, không nhất thiết phải chọn ngày giờ tốt để "khởi hành, xuất phát", vì hoạt động này tùy thuộc vào nhu cầu, tính chất công việc của từng cá nhân cụ thể.

Tục xông đất

Wed, 29 Jan 2025 06:31:01 +0700

Câu chuyện văn hóa

Tục xông đất

Nguyễn Thông • {Ngày xuất bản}

Phải nói ngay, tục nghĩa là phong tục. Chữ tục theo gốc Hán tự có nhiều nghĩa, chẳng hạn chỉ đời thường (trần tục, ví dụ: hoàn tục là trở về với đời thường, nhất là những người đã đi tu), chỉ sự thô bỉ, tầm thường (thô tục, phàm tục, tục tĩu, tục tằn, dung tục), chỉ thói quen, tập quán (phong tục, tục lệ, tập tục, thói tục)...

Trong tút này, chúng tôi chỉ đề cập tới nghĩa thói quen, tập quán. Mà thói quen, tục lệ thường có cả cái tốt cái xấu chứ không phải chỉ tốt. Phong tục là thói quen tục lệ tốt, còn hủ tục chỉ thói quen xấu, bởi "phong" nghĩa là sự tươi tốt, đẹp đẽ, sinh sắc, thịnh vượng..., "phong tư tài mạo tót vời/vào trong phong nhã ra ngoài hào hoa" (Truyện Kiều); còn "hủ" có nhiều nghĩa, trong từ hủ tục thì có nghĩa thối nát, mục rữa, xấu, ví dụ hủ tục là tục đã lỗi thời, không nên tồn tại, hủ nho là kẻ học trò đáng bỏ đi, hủ bại là thói xấu làm cho cuộc sống bị tàn tạ.

Người xứ ta có nhiều tục chịu ảnh hưởng từ Trung Quốc tự ngàn xưa, nhất là những điều liên quan đến tế lễ, tập quán, hội hè, sinh hoạt, tôn giáo. Có nhiều cái tốt, nhưng cũng không ít thứ xấu, hoặc theo thời gian không còn phù hợp nữa. Ví dụ "trọng nam khinh nữ" là thói tục có từ lâu, tồn tại kéo dài, từng được xem như điều hiển nhiên, nhưng rồi dần trở thành lạc hậu, hủ lậu, không được xã hội hiện đại chấp nhận.

Tết là thời điểm đặc biệt nhất trong chu kỳ một năm 365 ngày của người phương đông. Trong tứ thời tiết lạp thì Tết Nguyên đán là tết to nhất, chứa đựng nhiều tục nhất. Trong những tục đó, có tục xông đất. Từ khi nó phát sinh, tồn tại cho tới nay, có thể xem đấy là phong tục, tục tốt, lành mạnh. Tuy nhiên, do thời thế thay đổi, nhất là cuộc sống ngày càng hiện đại thực dụng hơn, thì tục xông đất ngày một nhạt dần, ít đi, ít được thể hiện.

Xông đất là gì? Nói nôm na, người xưa quan niệm ai tới nhà mình đầu tiên buổi sáng mùng 1 tết thì người đó sẽ đem đến cho nhà mình, gia đình, họ tộc mình những điều sẽ xảy ra suốt năm ấy. Có thể là điều tốt lành, may mắn, hạnh phúc, nhưng cũng có khi đầy rủi ro, bất hạnh. Vì thế, sáng mùng 1 tết, lúc mở cổng/cửa/ngõ (phải mở ra chứ không được đóng, để đón sinh khí trời đất, "sáng mùng một lỏng then tạo hóa, dang tay bồng ông phúc vào nhà", nhưng ai vào nhà mình đầu tiên là điều khó biết được. Cũng có thể đó là sự sắp đặt của trời đất, của số phận.

Người xông đất nhiều khi xuất hiện tự nhiên, tiện đường ghé vào chúc tết, vào chơi, nhưng thường là về sau này các gia chủ rút kinh nghiệm từ trước tết đã chọn đối tượng xông đất, cứ chọn trước cho chắc ăn, để khỏi lo lắng về sau suốt cả năm, kiểu như ông/anh/cháu ngày mùng một tới xông đất cho nhà tôi nhé. Hợp đồng miệng, nhưng giá trị còn hơn cả văn bản, bởi ít ai làm sai. Cả năm mới có một lần nhờ vả việc trọng, giữ chữ tín để còn đi lại, để giữ cái tình.

Nhiều nhà nhờ một người phúc hậu, dễ tính, giỏi giang sáng sớm đến xông đất, để cho cả năm được bán đắt, buôn may, làm ăn thuận lợi, gia đạo tốt tươi.

Trong tục xông đất, ngại nhất là đàn bà vô tình xông đất, vào nhà đầu tiên. Thời xưa, chả ai nhờ đàn bà xông đất bao giờ, do đàn bà bị coi thường, không hợp với việc thiêng của trời đất. Giờ thì khác. Nếu tự dưng được bà tỷ phú CEO hãng máy bay VietJet Nguyễn Thị Phương Thảo tới xông thì còn gì bằng. Thời thế chuyển vần, phong tục cũng đổi thay theo là vậy.

Người xông đất nếu là người tài giỏi, đạo đức, giàu có, làm ăn giỏi giang, có uy tín, danh tiếng, được cộng đồng kính trọng, vị nể thì gia chủ rất thích. Còn ngược lại thì... ngược lại. Có những người vô tình xông đất nhà ai đó, rồi gia chủ trong năm gặp điều xui này rủi nọ, không may, thì bị tiếng đời, dù mình chẳng hề gây ra sự ấy.

Trong đối tượng được chọn xông đất, mở màn cho năm mới, thường người ta chọn trẻ con. Tất nhiên phải là những đứa ngoan ngoãn, thông minh, lanh lợi tháo vát, nói năng lễ phép, dễ thương, đẹp giai. Thứ như tôi, đã xấu xí, lại chậm mồm chậm miệng, lầm lì, hay càu nhàu cáu kỉnh, không có quần áo đẹp... chả được nhà nào săn đón, hợp đồng bao giờ. Bọn ngoan đẹp kia có những đứa mùa tết được mấy nhà hợp đồng, kiếm tiền dễ như bỡn. Đúng là kẻ ăn không hết, người lần chẳng ra.

Đứa trẻ xông đất tới, gia chủ ra đón vào. Chúng mau mồm mau miệng, cháu chúc ông bà (cô bác...) sang năm mới dồi dào sức khỏe, làm ăn thuận lợi, các anh các chị học hành tấn tới, em bé hay ăn chóng nhớn. Có đứa còn bắt chước người nhớn dùng mấy câu chữ nghĩa, chẳng hạn phát tài phát lộc, tiền vào như nước, vinh hoa phú quý. Chủ nhà nghe chúng hót vậy thì sướng lắm.

Và dĩ nhiên, cứ theo hợp đồng, phần kết thúc là mừng tuổi. Cũng có khi chỉ vài ba hào, năm hào, hoặc to lắm là một đồng, nhưng đại sứ xông đất đã hỉ hả mỹ mãn lắm. Rồi chúng mau mắn chào chủ nhà để rảo tới địa chỉ mới. Kể ra, đứa có tài, xinh đẹp, ngoan ngoãn được cuộc sống ưu tiên từ tấm bé.

Thú vị hình tượng rắn trong các nền văn hóa

Mon, 27 Jan 2025 13:12:01 +0700

Văn hóa

Thú vị hình tượng rắn trong các nền văn hóa

Đan Thuỳ • 27/01/2025 13:12

Trong nhiều nền văn hóa, rắn không chỉ được xem là loài vật khôn ngoan mà còn tượng trưng cho sự phát triển và vận may.

Trung Quốc

Trong văn hóa Trung Quốc, rắn được coi là biểu tượng của trí tuệ và sự kiên trì. Sự hiện diện của loài linh vật này nhắc nhở mọi người về tầm quan trọng của việc bảo tồn văn hóa truyền thống trong thời hiện đại.

Ngoài ra, biểu tượng rắn trong các nền văn hóa tại Trung Quốc còn liên quan mật thiết đến rồng – một hình ảnh quyền uy và thần thánh trong văn hóa Trung Quốc. Với lễ hội truyền thống, rắn thường xuất hiện ở những màn múa lân rồng, tượng trưng cho sự may mắn, thịnh vượng, mang lại niềm tin, hy vọng.

Thái Lan

Một trong số biểu tượng rắn trong các nền văn hóa trên thế giới mà không thể bỏ qua đó là linh vật rắn ở Thái Lan. Theo truyền thuyết Thái Lan, rắn là sinh vật sống dưới nước có trọng trách bảo vệ dòng sông, là người bảo trợ cho những ngôi đền.

Hình ảnh linh vật rắn tại Thái Lan thường thấy ở các bậc thang dẫn vào đền thờ, nơi chúng được chế tác thành những hình ảnh uy nghi và trang trọng, thể hiện sự tôn kính, sự bảo vệ của chư thần.

Ấn Độ

Biểu tượng rắn trong các nền văn hóa tại Ấn độ đóng vai trò vô cùng quan trọng đối với đời sống vật chất, tinh thần của người dân nơi đây. Hình ảnh rắn, đặc biệt là Naga, xuất hiện ở nhiều tôn giáo lớn như Hindu giáo, Phật giáo và Kỳ Na giáo.

Naga được miêu tả là một vị thần nửa người nửa rắn, đại diện cho sức mạnh bảo vệ và sự sinh sôi. Trong các ngôi đền Hindu, hình ảnh của rắn thường khắc họa cùng với những vị thần như Shiva, Vishnu.

Việt Nam

Tại Việt Nam, rắn được xem như một loài linh thiêng, biểu tượng của sức mạnh và quyền lực. Từ văn hóa dân gian có thể thấy, rắn thường xuất hiện trong các câu chuyện thần thoại, truyền thuyết, tượng trưng cho sự khôn khéo.

Rắn cũng được tôn thờ trong các lễ hội và nghi lễ tôn giáo, đặc biệt là ở những vùng nông thôn, nơi người dân tin rằng rắn mang lại mùa màng bội thu và bảo vệ khỏi tai ương.

Châu Âu

Tại châu Âu, biểu tượng rắn trong các nền văn hóa cũng có sự thay đổi khác biệt. Đối với thần thoại Hy Lạp, rắn là biểu tượng y học và sự hồi phục, được thể hiện qua hình ảnh con rắn quấn quanh cây gậy của thần Asclepius.

Trong khi đó, Kinh thánh lại mô tả rắn như một biểu tượng của cám dỗ và tội lỗi qua câu chuyện về Eva và con rắn trong Vườn Địa đàng. Mặc dù có nhiều ý nghĩa khác nhau, thế nhưng rắn luôn là một biểu tượng mạnh mẽ trong văn hóa châu Âu.

Ai Cập

Tại Ai Cập, rắn là biểu tượng của thánh thần, sự thông thái và khả năng tiên tri về tương lai. Rắn được coi là thần hộ mệnh cho các bậc vua chúa nên vương miện của các pha-ra-ông thường chạm trổ hình rắn.

Nhớ món giò thủ bó mo cau của ông nội trong mâm cỗ tết

Mon, 27 Jan 2025 12:24:01 +0700

Văn hóa

Nhớ món giò thủ bó mo cau của ông nội trong mâm cỗ tết

Thạch Bích Ngọc • 27/01/2025 12:24

Trong ký ức Tết tuổi thơ của tôi, ngoài kỷ niệm của niềm vui khi được diện quần áo mới để đi chơi tết, được nhận bao lì xì từ ông bà, cha mẹ và những người thân yêu trong gia đình, dòng họ…, thì những món ăn trong mâm cơm ngày tết của một thời kinh tế khó khăn cũng luôn là “miền nhớ”...

Một trong số các món ăn ngon mỗi dịp Tết của gia đình tôi cũng như hết thảy các gia đình ở thôn quê ngày ấy, ngoài thịt gà, bánh chưng, thịt mỡ, dưa hành, chả nướng, canh măng, canh miến…, thì có một món luôn không thể thiếu trong mâm cỗ tết để dâng cúng ông bà tổ tiên là món giò thủ bó mo cau!

Món giò thủ dường như luôn được xem là món “chủ đạo” trong mâm cỗ ngày tết, vì vậy mà gia đình nào trong thôn, vì một lý do nào đó mà không có món này thì coi như mâm cỗ tết chưa thật đủ đầy, trọn vẹn.

Để làm được món ăn này, trong gia đình tôi ngoài bố mẹ và bà nội ra thì ông nội tôi vẫn luôn được xem là người có kinh nghiệm nhất trong việc bó giò thủ. Ông làm không những nhanh mà món giò cũng thơm ngon chuẩn vị. Có lẽ vì vậy mà hằng năm, cận tết chừng dăm ba ngày là ông nội tôi lại tất bật chế biến món để cả gia đình tôi ăn tết.

Trong nhiều năm, nhà tôi nuôi được lợn mổ bán, nguyên liệu nhiều nên ông nội tôi còn làm thêm nhiều cây giò thủ để cho các bác, cô, chú (các con của ông bà tôi) cùng ăn tết.

Cứ thành thông lệ, khi nhà tôi gói và nấu bánh chưng để ăn tết thì cũng là lúc mà ông nội bắt tay vào chế biến món giò thủ. Nguyên liệu chính của món giò thủ bao gồm: tai, mũi, má, thịt ở phần đầu của con lợn và đặc biệt là phần lưỡi lợn, bởi theo lời của ông nội tôi, món giò có thêm lưỡi lợn sẽ ngon hơn, ngược lại nếu thiếu lưỡi lợn thì vị ngon sẽ giảm đi nhiều. Ngoài ra, các loại gia vị đi kèm của món này bao gồm: mộc nhĩ, hạt tiêu xay đập dập, tỏi, hành khô, gừng, đường, nước mắm, bột ngọ... và đặc biệt là mo cau để bó giò.

Thời nay, việc làm giò thủ được làm đơn giản hơn nhiều bởi các mẫu khuôn kim loại đúc sẵn, thì ngày ấy người ở thôn quê vẫn chỉ dùng mo cau để gói, bó giò. Mỗi lần chuẩn bị gói giò, ông nội tôi thường chọn những cái mo cau to nhất rụng trước sân nhà. Ông phân việc cho anh chị em chúng tôi là cọ rửa mo cau sao cho thật sạch, trắng tinh cả phần phía trong và ngoài của mo cau. Cẩn thận hơn, khi các cháu đã cọ rửa mo cau rồi, ông còn dùng muối sát khuẩn để chúng sạch sẽ và an toàn vệ sinh nhất có thể. Phần sơ chế nguyên liệu ông luôn đảm nhận hết, bởi phải tự tay ông làm thì món giò mới thơm ngon chuẩn vị.

Bao giờ cũng vậy, nguyên liệu tai, mũi, má, lưỡi.., ông luôn chần qua bằng nước sôi có bỏ gừng, sả, muối ở trong đó để khử hết mùi hôi và các chất bẩn. Sau khi nguyên liệu sạch sẽ, ông thái chỉ nguyên liệu gần bằng ngón tay, tiếp sau ông tẩm ướp nguyên liệu cho thấm vị. Tiếp đến, công đoạn ông xào giò luôn khiến tôi thích thú nhất, bởi khi ngồi bên bếp lửa, được xem ông xào giò tôi có thể nghe thấy tiếng mỡ trong chảo nguyên liệu và sau đó là mùi thơm béo bùi của thịt xém cạnh, quện trong mùi mằn mặn của nước mắm, ngào ngạt bốc lên trên cái chảo.

Không chỉ tôi mà bất cứ ai gần đó, thậm chí là những người hàng xóm, ngửi thấy mùi thơm hấp dẫn lan tỏa cũng sẽ nao lòng và nhớ mãi không quên hương vị!

Món giò thủ ngày nay - Ảnh: Internet

Khi chảo nguyên liệu được xào chín đủ độ, nước cạn sền sệt, ông bắc chảo xuống và bắt đầu công đoạn bó giò. Tay ông thoăn thoắt dùng muôi múc phần nguyên liệu giò còn nóng hổi rải đều ở phần giữa theo chiều dọc của chiếc mo cau, cuốn tròn lại rồi dùng lạt gò chiếc mo cho kín rồi thắt lại, siết dần, siết dần đến khi cái giò tròn đều chắc nịch, hằn lên từng khúc trông bóng nhẫy.

Mỗi năm, ông nội tôi thường chỉ bó 2 cây giò mo cau như thế cho gia đình ăn tết. Nếu năm nào ông có ý định làm cho các bác, cô, chú của tôi, thì ông sẽ làm tới cả 5 - 7 chiếc, thậm chí cả chục chiếc. Mỗi chiếc giò thủ mo cau thường nặng khoảng từ 3-4kg, và cả gia đình có thể ăn đủ 3 ngày Tết mà vẫn còn để ăn lai rai những ngày đầu tháng Giêng. Khi bó giò xong, bao giờ ông cũng chuẩn bị một ấm nước thật nóng để rửa sạch phần nước mỡ còn bám lại trên mặt ngoài chiếc giò, sau đó ông sẽ dùng dây lạt treo nó lên thanh ngang của chái bếp, đợi đến chiều 30 mới cắt giò ra từng khoanh để sắp mâm cơm cúng tết.

Tôi vẫn nhớ cảm giác nôn nao ngóng đợi bữa cơm tất niên ngày cuối năm. Khi đó, ôn nội tôi dùng con dao sắc nhất, cắt lấy vài khoanh giò tròn xoe. Ông xắt thành từng miếng dài vừa ăn. Miếng giò mo phẳng lì và vô cùng bắt mắt. Nó có màu vàng cánh gián của thịt xém cạnh, màu trắng của thịt mỡ nổi màu dưới trời rét và màu đen thơm lừng của hạt tiêu.

Miếng giò thơm mùi mắm ngon và hạt tiêu, béo bùi thơm ngọt của thịt lợn được xào kỹ lưỡng, quện trong miếng mỡ và mùi mo cau rất lạ khiến cho món ăn trở nên khoái khẩu vô cùng. Miếng giò ấy được chấm với nước mắm đậm đà cùng vị cay nồng của ớt, kèm thêm chút dưa cải muối chua, ăn với cơm trắng thôi cũng ngon tuyệt. Những ai được hưởng thức một lần là nhớ mãi không thể nào quên được.

Thời gian trôi đi, cuộc sống ngày càng hiện đại, kinh tế của hết thảy các gia đình, kể cả các gia đình ở thôn quê cũng đã khá giả và mâm cỗ tết đủ đầy hơn xưa. Trong mâm cao cỗ đầy ngày tết hằng năm của gia đình tôi dù có sự xuất hiện của rất nhiều các món ăn ngon nhưng mỗi khi mường tượng nhớ lại một thời ấu thơ nhiều thiếu thốn, tôi vẫn nao lòng thèm và nhớ món giò thủ bó mo cau tuyệt ngon của ông nội tôi.

Ông tôi, dù đã trở thành người thiên cổ từ lâu, thế nhưng trong mâm cơm cúng tổ tiên, bố tôi cũng không bao giờ quên sửa soạn món giò thủ. Dù rằng, món giò thủ ấy không còn được chế biến theo cách bó trong những chiếc mo cau mộc mạc, đơn sơ như những ngày xưa nữa…

Đất Mũi - chiều dài lịch sử và tương lai tươi sáng

Mon, 27 Jan 2025 08:20:01 +0700

Câu chuyện văn hóa

Đất Mũi - chiều dài lịch sử và tương lai tươi sáng

Phong Phú - Trần Khải • 27/01/2025 08:20

Nếu Tổ quốc là một con tàu thì Cà Mau chính là mũi tàu rẽ sóng giữa đại ngàn biển khơi. Mảnh đất tận cùng đất nước này không chỉ là nơi giao hòa của đất, nước và trời, mà còn là nơi hội tụ những giá trị văn hóa, lịch sử và tiềm năng vô tận.

Đối với những người chưa từng đặt chân đến đây, Cà Mau như một vùng đất kỳ bí với những câu chuyện vừa chân thực, vừa huyền thoại, nơi mà mỗi cơn gió biển, mỗi dòng nước phù sa đều chứa đựng hơi thở của đất trời và hồn cốt của con người miền sông nước.

Mũi Cà Mau nhìn từ trên cao - Ảnh: CTV

1. Cà Mau ngày nay được biết đến là miền đất trẻ, nhưng lịch sử của địa phương này lại gắn liền với những tháng ngày gian nan khẩn hoang, khai mở. Từ một vùng sình lầy mặn chua, nơi đây đã được bàn tay người đi mở cõi cải tạo thành những cánh đồng trù phú, những rừng đước, rừng tràm xanh ngát, bạt ngàn và những dòng kênh mênh mông nước bạc.

Có ai về Đất Mũi mà không nghe kể câu chuyện về những người nông dân chân lấm tay bùn đối mặt với những cơn mưa đầu mùa dai dẳng, những trận nước lớn làm ngập trắng cả đồng ruộng? Hay chuyện của các chiến sĩ giữa bạt ngàn rừng U Minh, vừa chiến đấu, vừa giữ rừng, để Cà Mau mãi mãi là chốt chặn vững chắc của miền Nam Tổ quốc. Cánh rừng U Minh ấy, không chỉ là lá phổi xanh của vùng đất phương nam mà còn là biểu tượng của sức sống mãnh liệt, của ý chí kiên cường, bất khuất. Về Cà Mau hôm nay, hình ảnh những cánh đồng nối dài đến tận chân trời, nơi những hạt lúa vàng óng ánh như ánh nắng mặt trời, được nuôi dưỡng bởi dòng phù sa để hiểu rằng Cà Mau không chỉ là đất, là nước, mà còn là nơi chứa đựng bao khát vọng, bao giấc mơ dựng xây từ những đôi tay cần cù, từ những tấm lòng yêu quê, yêu đất.

Tự nhiên đã ban tặng cho Cà Mau những sản vật phong phú, con người đã tô điểm thêm cho vùng đất này bằng những công trình hiện đại, mang tầm vóc thế kỷ. Cụm khí - điện - đạm Cà Mau là một minh chứng rõ nét. Từ nơi đây, dòng khí thiên nhiên từ mỏ Bạch Hổ được đưa vào vận hành để sản xuất điện và đạm, phục vụ cho hàng triệu người dân khắp cả nước. Những ống dẫn khí khổng lồ, những nhà máy hiện đại nằm vững chãi giữa rừng đước không chỉ cho thấy sự phát triển vượt bậc của công nghiệp mà còn là minh chứng cho khát vọng chinh phục thiên nhiên của con người. Và ở Mũi Cà Mau, cột mốc tọa độ quốc gia GPS 0001, giữa sóng biển miên man và rừng ngập mặn xanh ngát như một biểu tượng vĩnh cửu, khẳng định chủ quyền thiêng liêng của đất nước. Bên cạnh đó là phiên bản "Cột cờ Hà Nội", một công trình mang ý nghĩa đặc biệt, như một sợi dây nối liền trái tim cả nước với miền biên viễn xa xôi. Từ đây, con đường thiên lý Bắc - Nam, nối dài qua bao miền quê, bao thành phố, mang theo dòng chảy của kinh tế, văn hóa và tình cảm con người từ Nam chí Bắc.

Cột mốc tọa độ quốc gia GPS 0001 - Ảnh: CTV

2. Cách đây 95 năm, tại vùng đất cuối trời này, phong trào cách mạng tại Cà Mau vốn đã sục sôi như ngọn lửa âm ỉ bỗng bùng phát. Những người con yêu nước, những nông dân chân chất đã đứng lên, cầm cuốc xẻng thay súng đạn, dùng ý chí thay vũ khí, để bảo vệ quê hương. Nơi đây đã chứng kiến sự ra đời của những tổ chức đảng đầu tiên trên đất phương nam - một ngọn lửa nhỏ nhưng đủ soi rọi niềm tin cho cả vùng đất. Hòn Khoai, một hòn đảo nhỏ cách đất liền không xa, là minh chứng hùng hồn cho tinh thần quật khởi của người dân Cà Mau. Năm 1940, dưới sự lãnh đạo của thầy giáo Phan Ngọc Hiển - một trí thức cách mạng kiên trung, nhân dân Hòn Khoai đã làm nên cuộc khởi nghĩa vang dội, mở màn cho phong trào đấu tranh chống thực dân Pháp trên khắp miền Tây Nam Bộ. Tên tuổi thầy giáo Hiển và cuộc khởi nghĩa Hòn Khoai đã trở thành biểu tượng của lòng yêu nước và tinh thần bất khuất, truyền lửa cho biết bao thế hệ sau này.

Đến những năm kháng chiến chống Mỹ, Cà Mau trở thành chiến trường ác liệt, nơi những cánh rừng U Minh, Đầm Dơi, Làng Rừng không chỉ là nơi che chở cho dân quân mà còn là chiến lũy bất khả xâm phạm. Chiến thuật chiến tranh du kích được phát huy tối đa, biến những con rạch, tán tràm thành những pháo đài bất bại. Quân và dân Cà Mau đã từng khiến kẻ thù phải thu mình trong các căn cứ để cố thủ, để lại những dấu ấn sâu sắc về một vùng đất kiên cường. Làng Rừng - một địa danh đặc biệt gắn liền với lịch sử kháng chiến, là nơi hòa quyện giữa thiên nhiên và con người, giữa sinh tồn và đấu tranh. Những ngôi làng ẩn mình dưới tán rừng tràm, nơi từng chiếc lá, ngọn cỏ cũng góp phần che giấu bước chân quân dân ta. Làng Rừng không chỉ là nơi ở mà còn là nơi nuôi dưỡng cách mạng, nơi bắt đầu những chiến công và kết thúc những thất bại của quân địch.

Để rồi hôm nay, khi bước chân trên mảnh đất Cà Mau, người ta sẽ thấy một diện mạo hoàn toàn mới. Những con đường bê tông, đường nhựa nối dài, kết nối từ trung tâm thành phố đến tận các vùng sâu vùng xa. Từ bến phà Năm Căn ngày nào, giờ đây cầu Năm Căn vươn mình sừng sững, như cánh tay vẫy gọi những người con xa quê trở về. Những tuyến quốc lộ, những cây cầu hiện đại không chỉ rút ngắn khoảng cách giữa các địa phương mà còn mở ra những cơ hội phát triển kinh tế, giao thương.

Với người dân địa phương, rừng là một phần của cuộc sống - Ảnh: Trần Khải

3. Ngày nay, đứng giữa những cánh rừng tràm xanh ngát hay bên bờ biển Tây lộng gió, người ta không chỉ thấy sự phát triển mà còn cảm nhận được hồn cốt của một vùng đất anh hùng. Một vùng đất đã trải qua bao thăng trầm lịch sử nhưng vẫn giữ vững được bản sắc, vẫn vươn lên mạnh mẽ để sánh vai cùng cả nước. Cà Mau, nơi tận cùng đất nước, là đích đến của những chuyến hành trình, là nơi khởi nguồn của những giấc mơ, những khát vọng lớn. Cà Mau không chỉ có đất liền, mà còn có vùng là biển bao la. Bà con ngư dân ở mảnh đất này đã đời đời, đã gắn bó với biển như máu thịt. Họ ra khơi không chỉ để mưu sinh, mà còn để khẳng định chủ quyền trên những con sóng. Từ những chiếc ghe nhỏ bé đến những tàu cá công suất lớn, tất cả đều mang trong mình ý chí kiên cường, dẻo dai của người miền biển. Mỗi chuyến biển, những con tàu không chỉ mang theo cá, tôm mà còn mang theo câu chuyện về biển cả mênh mông. Đó không chỉ là những ngày bão tố, những trận gió chướng làm rung chuyển cả thân tàu, mà còn là những buổi hoàng hôn dịu êm, khi mặt biển như tấm gương phản chiếu ánh mặt trời, đẹp đến nao lòng.

Nhờ nguồn lợi dưới tán rừng, nhiều người dân địa phương có thêm thu nhập - Ảnh: Trần Khải

Chính mảnh đất ấy đã gắng vào nết người Cà Mau sự mộc mạc, chân chất nhưng luôn hào sảng, hiếu khách. Họ sẵn sàng trải chiếu mời khách bữa cơm quê, với nồi lẩu mắm thơm lừng, dĩa cá thòi lòi nướng béo ngậy, hay món ba khía trộn đậm đà, đủ khiến ai ăn rồi là nhớ mãi. Hương vị ấy, giống như chính con người Cà Mau – giản dị nhưng sâu sắc, dung dị nhưng khó quên. Cà Mau trong lòng những người đi xa là hình ảnh của mái nhà đơn sơ dưới bóng tràm xanh, của con đường quê rợp bóng dừa, của những bến nước in bóng trăng và cả những tiếng cười đùa giòn tan trong những phiên chợ nổi. Nhưng Cà Mau trong lòng những người chưa từng đến lại là một miền đất hứa, một nơi mà chỉ cần một lần đặt chân là đủ để nhớ, để thương cả đời. Để một ngày, khi đứng dưới cột mốc số 0, nhìn lá cờ Tổ quốc tung bay trong gió, ta không chỉ thấy mình đang chạm vào tận cùng Tổ quốc mà còn chạm vào trái tim của cả một dân tộc.

Xem 'Tóc mai sợi vắn sợi dài' để hoài niệm về tình người thế hệ xưa

Sun, 26 Jan 2025 15:26:01 +0700

Văn hóa

Xem 'Tóc mai sợi vắn sợi dài' để hoài niệm về tình người thế hệ xưa

Tam Anh • 26/01/2025 15:26

Cuộc sống luôn là một sự đổi thay. Nếu so với nhiều thập niên trước, quan niệm sống và nhịp sống ngày nay đã khác đi rất nhiều. Có những thứ trong xã hội cũ không còn phù hợp với ngày nay, nhưng cũng có nhiều giá trị xưa không còn nguyên vẹn đã tạo nên sự tiếc nuối cho nhiều người các thế hệ.

Vở kịch Tóc mai sợi vắn sợi dài (tác giả: Nguyễn Thị Minh Ngọc – Hoàng Thái Thanh, đạo diễn NSƯT Thành Hội) là một hoài niệm đẹp về giá trị cũ nhưng cũng đầy tính cách tân trong tư tưởng.

Cảm tác đầy sáng tạo

Thời gian gần đây, sân khấu và điện ảnh Việt đã bắt đầu xuất hiện khuynh hướng cảm tác hay phóng tác. Vì là cảm tác hay phóng tác nên trong nhiều trường hợp, kịch bản mới hầu như khác xa tư tưởng nghệ thuật và thông điệp chính của tác phẩm "vang bóng một thời" trước đây. Điều này xuất phát từ nhận thức của tác giả. Sau khi thấm hết ý nghĩa của tác phẩm cũ, họ nhận ra rằng có quá nhiều thứ không công bằng cho nhân vật trong câu chuyện, hoặc là không còn phù hợp với thực tế cuộc sống đương đại, nên đã viết lên những tình huống mới để giải oan hay giải phóng cho những quan niệm xưa cũ quá khắc nghiệt. Tóc mai sợi vắn sợi dài là một trường hợp điển hình.

Một cảnh trong 'Tóc mai sợi vắn sợi dài'

Câu chuyện tình yêu của Vũ Văn Trọng (Đoàn Minh Tài) và Loan (Kỳ Thảo vào vai) gợi nhớ tình huống kịch chàng trai và cô gái là một cặp "thanh mai trúc mã". Nàng chịu thương, chịu khó cực khổ nuôi chàng ăn học để mong ước ngày chàng thành tài, chàng sẽ quay về ngôi làng mà hai người lớn lên, cưới nàng làm vợ. Buồn thay, vì hoàn cảnh trớ trêu mà chàng đã phụ nàng đi lấy vợ giàu sang, để lại cho nàng nỗi đau thấu tận trời xanh. Câu chuyện ấy khiến cho khán giả bao thế hệ não lòng, xót thương cho thân phận thiệt thòi của người phụ nữ trong xã hội vẫn còn dư âm của hệ tư tưởng phong kiến.

Vũ Văn Trọng (Đoàn Minh Tài) vốn dĩ là một người có tham vọng thăng tiến, muốn bước ra khỏi lũy tre làng để tung hoành ngang dọc ngoài kia. Sau khi đỗ bằng thành chung, Trọng đã lọt vào mắt xanh của ông Phủ Nhơn (NSƯT Thành Hội) và bà phủ Nhơn (Ngọc Duyên). Đôi vợ chồng quyền lực này muốn Trọng trở thành rể trong nhà, là chồng của Thúy, cô con gái họ (Hoàng Vân Anh thủ vai).

Nếu như trong tiểu thuyết Tắt lửa lòng của Nguyễn Công Hoan, hay trong tuồng cải lương kinh điển Chuyện tình Lan và Điệp (tác giả Quế Chi chuyển thể từ tiểu thuyết Tắt lửa lòng, đạo diễn Loan Thảo – Hoàng Việt) cô con gái nhà giàu này sẽ vồ vập chàng thư sinh, thì Thúy trong Tóc mai sợi vắng sợi dài đã không hành động như thế. Cô đã nói thẳng với Trọng rằng đó là cái bẫy mà cha mẹ cô giăng ra, và cô ta không hề yêu anh ta chút nào. Tình huống mới này rất thú vị làm nền cho diễn biến tâm lý của Thúy ở phần sau.

Về nhân vật người vợ hứa hôn của chàng trai, nếu trong câu chuyện gốc, nàng đã quá đau khổ vì tình phụ nên đã xuống tóc đi tu thì ở trong kịch bản mới, tác giả đã tạo tình huống cô ấy chấp nhận cho chồng hứa hôn “sống tạm” với cô gái con nhà giàu. Để rồi từ đây, có những biến cố khác xảy đến với cuộc đời của Loan.

Nhìn chung, cảm tác hay phóng tác là thể loại rất cần thiết cho nghệ thuật. Nó phản ánh nhận thức của con người ở thế hệ mới. Có thể một tác phẩm nào đó đã trở thành kinh điển, nhưng theo thời gian giá trị tư tưởng nghệ thuật ấy sẽ bị phai mờ, vì tâm lý thưởng thức của khán giả thế hệ sau khó chấp nhận những gì quá xa lạ với thời họ đang sống. Từ đây, có thể nói, cái hay của Tóc mai sợi vắn sợi dài là nét mới mẻ trong cái nền cốt truyện xưa cũ quen thuộc.

Giá trị cần trân trọng

NSƯT Thành Hội và nghệ sĩ Ái Như xem nghệ thuật là đạo. Khi đã xem là đạo thì vở diễn phải chỉnh chu, không có sự cẩu thả mà chỉnh chu, đẹp từ nội dung đến hình thức. Nếu như ở phần trên có nói về sự loại bỏ những thứ không còn phù hợp thì vở kịch lại đề cập đến những giá trị cần gìn giữ. Ông giáo Thân (Nguyễn Long) dù dạy quốc ngữ latinh nhưng sống mực thước. Lẽ sống của ông bám vào 5 chữ: Nhân, nghĩa, lễ, trí, tín. Bà giáo Lài (Ái Như) thì thủy chung, trọng nghĩa khinh tài. Họ không chấp nhận đồng tiền bất nghĩa, dù hoàn cảnh khó khăn. Họ đã hứa hôn cho con cái ngay từ khi chúng chưa biết tình yêu lứa đôi là gì và triệt để muốn con phải giữ hôn ước như là một tiêu chuẩn đạo đức. Xen vào chuyện tình yêu lứa đôi của con cái rõ ràng đã không phù hợp với cuộc sống ngày nay khi mà thế hệ trẻ tự quyết định gần như mọi thứ cuộc đời mình, nhưng tinh thần gìn giữ chữ tín của người xưa là thứ mà người ngày nay cần phải suy ngẫm.

Nghệ sĩ Ái Như

Đạo diễn NSƯT Thành Hội đã dựng bàn thờ trong không gian nhà bà giáo Lài. Vào không khí ngày tết, nhìn thấy cái bàn thờ cửu huyền sạch sẽ ngắn nắp với nén hương tỏa khói cho ta một cảm xúc ấm áp. Đó là hình ảnh đầu tiên gợi nhắc lại nét văn hóa, phong tục truyền thống Nam Bộ nói riêng và Việt Nam nói chung. Ở đó, bà giáo Lài mỗi khi thắp nhang lên bàn thờ thì khoác vào người cái áo dài, mỗi khi đi ra khỏi cái mái nhà lá cũ nghèo, thì vẫn rất trang nhã trong chiếc áo dài. Tương tự, cô Loan dù nhà rất nghèo. Cô rơi vô cảnh đói khát lúc chăm cha trong bệnh viện vẫn nhu mì trong tà áo dài Việt chân phương. Nhân vật Vũ Văn Trọng rất đẹp và văn minh trong bộ áo dài trắng.

Lời ăn tiếng nói của các nhân vật chậm rãi, lễ độ, giữ khuôn phép, đưa người xem về lại cái thời mà người Việt đặt lên cao nhất năm chữ “nhân, nghĩa, lễ, trí, tín”. Sống không hại người, giữ trọn nghĩa tình, giữ lời hẹn ước, giữ gìn phong tục tập quán, và phải có cái trí phân biệt đâu là kẻ ác, người gian. Những điều kể trên hầu như ít được thấy trong cuộc sống hiện đại vội vã, khi mà con người ta chạy theo nhu cầu vật chất.

Vở diễn là sự gợi nhớ để người ngày nay biết rằng cái tính cách người Việt Nam ở một thời trong quá khứ có nhiều sự khác biệt so với ngày hôm nay.

Xét về diễn xuất, hầu như mỗi diễn viên đều hóa thân một cách sinh động nhất vào nhân vật của mình. Lần này, diễn viên trẻ Kỳ Thảo tạo nên dấu ấn đậm nét hơn nhờ nhập vai rất tốt vào tính cách của người con gái chân quê, hiền lành, trong sáng của những năm đầu thế kỷ 20. Có những đoạn diễn của Kỳ Thảo và người thầy Ái Như hòa quyện đến mức người xem tưởng rằng đó chính là số phận cuộc đời thật. Hoàng Vân Anh lột tả được cái phong cách mạnh mẽ bên ngoài của cô gái Tây học, cái yếu đuối của một nạn nhân bị lạm dụng tình dục, và cái khát khao được yêu thương. Thế Hải rất chững chạc và giàu xúc cảm trong vai bác sĩ tuổi ngoài 30. Đoàn Minh Tài và Ngọc Duyên ngày càng chín mùi trong diễn xuất.

Nghệ sĩ Ái Như và Thành Hội có lẽ không cần nói thêm về tài năng diễn xuất. Họ chính là dàn bao cứng để câu chuyện có nhiều thắt mở về cảm xúc.

Món khổ qua ngày tết

Sun, 26 Jan 2025 08:46:01 +0700

Câu chuyện văn hóa

Món khổ qua ngày tết

Văn Kim Khanh • 26/01/2025 08:46

Ở ĐBSCL bà con hay chọn lựa những loại hoa, trái hay món ăn phù hợp và có ý nghĩa để cúng bái và để ăn trong trong những ngày tết. Trong những món ăn vừa có ý nghĩa, vừa có giá trị dinh dưỡng, vừa để cúng gia tiên, lại có ý nghĩa tống khứ cái khổ, đón nhận điều may mắn trong năm mới, đó là: Món khổ qua.

Nồi khổ qua dồn thịt - Ảnh: Internet

Tết năm rồi, một anh bạn là chủ doanh nghiệp tư nhân ở Vĩnh Long có mời tôi dự lễ cúng ông bà cuối năm, cũng là ngày tất niên doanh nghiệp. Trong mâm cúng hôm đó, ngoài các món thịt quay, gà luộc, giò chả, nem... còn có món khổ qua hầm. Khi tiệc gần xong, tôi hỏi anh: “Trên mâm cúng của nhà anh tôi thấy có món khổ qua hầm, điều này nó ngẫu nhiên hay có ý nghĩa gì không?”. Anh bạn cũng khá thật tình, kể: “ Thật ra năm rồi doanh nghiệp khá vất vả để tồn tại. Khổ quá anh ạ! Khổ với vốn vay, lãi suất, đầu ra sản phẩm… Vợ tôi thì hay tin vào điều này điều nọ, vì vậy mới bảo tôi rằng: Năm nay mình phải cúng món khổ qua, để những cái khổ của năm cũ qua đi và đón một năm mới tốt lành. Ý nghĩ này làm cho bàn thờ nhà tôi năm nay xuất hiện món khổ qua hầm và mình có thêm món nhậu khá bình dân hôm nay".

Ngày còn thơ, khi ở quê nghèo, vào những ngày tết năm nào cũng vậy, ngoài món thịt kho rệu, cá lóc nướng trui, gà luộc… cúng rước ông bà, má tôi hay hầm một nồi khổ qua cúng và ăn trong ngày tết. Má tôi bảo rằng trong năm làm ăn không được thuận lợi lắm, ruộng nương không trúng mùa nên cả nhà vất vả, cúng bằng món khổ qua, hy vọng cuối năm khổ qua đi và năm mới đến với mọi điều lành. Sau này khi má tôi không còn nữa, với thói quen trong việc cúng ông bà ngày xưa, biết má tôi lúc sinh thời hay cúng có món khổ qua hầm, năm nào nhà tôi cũng hầm một nồi khổ qua vừa cúng ông bà vừa ăn trong ngày tết. Vợ tôi luôn tin rằng cúng khổ qua, ăn khổ qua cho khổ đi qua và năm mới sẽ mang đến nhiều điều tốt đẹp.

Trái khổ qua - Ảnh: Văn Kim Khanh

Ông Huỳnh Tấn Vũ, giảng viên Khoa Đông y, Trường đại học Y dược TP.HCM cho biết: “Khổ qua là mướp đắng. Đây là loại cây dây leo, có trái, được trồng trên cả nước, trong đó vùng ĐBSCL là nơi trồng nhiều cung ứng cho các đô thị. Trái khổ qua có vị mát, thanh nhiệt, vì vậy có người dùng khổ qua, xắt mỏng chế biến thành trà thanh nhiệt. Món ăn chế biến từ khổ qua ăn mát, có tác dụng trị bệnh. Món khổ qua là món ăn trong ngày thường như nấu canh, kho lạt với đậu hũ và các loại đậu trái, khổ qua xào thịt bò, thịt heo… Ngày tết bà con vùng ĐBSCL còn hầm món khổ qua dồn thịt để cúng ông bà, vì món này vừa có giá trị dinh dưỡng, vừa ngon miệng và có thể dùng trong 2 - 3 ngày. Ngày tết có quá nhiều món ăn sử dụng thịt, vì vậy khi có món khổ qua hầm dồn chả cá, thực khách ăn sẽ thích thú hơn, ngon miệng hơn.

Món khổ qua hầm chế biến không khó lắm, theo bà Phan Thị Diệu, một thợ nấu ăn ở Vĩnh Long cho biết: “Muốn làm món khổ qua, trước tiên phải có trái khổ qua, mua khổ qua lựa trái khổ qua trái vừa không lớn lắm, loại 5 - 6 trái/kg, trái phải tròn, không bị thâm hư, nếu ăn nhiều thì mua nhiều. Nguyên liệu quan trọng là nhưn (nhân) khổ qua. Nhưn khổ qua ngon nhất vẫn là món cá thát lát, các loại khác không ngon bằng. Ngoài ra, nhưn khổ qua có thể là thịt nạc băm cùng với thịt ba rọi hoặc cũng có thể dùng món thịt vịt băm nhuyễn…

Quan trọng nhất của món khổ qua hầm là chế biến nhưn. Làm thế nào để cá hay thịt nạc băm được dai, ngon, gia vị vừa ăn, đó là bí quyết của từng người chế biến khi sử dụng tiêu, hành, bột ngọt và đánh thế nào để nhưn dai, nấu không rã. Đó lá cái hay của mỗi bà nội trợ”.

Cùng là món khổ qua hầm nhưng người chế biến khéo, ăn một khoanh khổ qua hầm cũng thấy đã, ngược lại, người chế biến vụng thì món ăn rất nhạt nhẽo. Cơm nóng, chan nước khổ qua hầm đậm đà hương vị, khoanh khổ qua hầm chấm nước mấm Phú Quốc dầm ớt hiểm xanh, ăn no căng vẫn chưa chán.

Món ngon khổ qua dồn thịt - Ảnh: Văn Kim Khanh

Năm mới hy vọng tràn đầy, cúng khổ qua, ăn khổ qua để năm sau qua được những cái khổ cái khó của năm cũ.

Thờ cúng cổ truyền Việt Nam - nghi lễ và thực hành nghi lễ

Fri, 24 Jan 2025 17:30:01 +0700

Văn hóa

Thờ cúng cổ truyền Việt Nam - nghi lễ và thực hành nghi lễ

Tiểu Vũ • 24/01/2025 17:30

Tín ngưỡng thờ cúng chính là một phương thức tu tâm mà người Việt đã thực hành hàng ngàn năm qua sẽ còn tồn tại mãi.

Các nghi thức thờ cúng, tế lễ ông bà tổ tiên và các bậc tôn kính như Phật, thánh, thần, tiên… đã hình thành và phát triển song hành với quá trình bền bỉ, kiên trinh dựng nước và giữ nước của người Việt, góp phần làm giàu nền văn hiến lâu đời của dân tộc.

Tuy nhiên, bên cạnh những giá trị tốt đẹp của tín ngưỡng thờ cúng cổ truyền, vẫn tồn tại nhiều quan niệm lạc hậu, ít nhiều còn rườm rà, nệ cổ hoặc mang màu sắc mê tín dị đoan...

Trong cuốn sách Thờ cúng cổ truyền Việt Nam - nghi lễ và thực hành nghi lễ, tác giả Trung Chính Quách Trọng Trà đã giới thiệu, phân tích và hệ thống hóa một cách vừa có chiều sâu lý luận, vừa ngắn gọn, dễ hiểu những nét căn bản trong nghi lễ thờ cúng cổ truyền của người Việt.

Một trang trong tác phẩm của Trung Chính Quách Trọng Trà - Ảnh: T.V

Nội dung lý luận của cuốn sách nằm tập trung ở chương 1, nêu những nét khái quát nhất về đặc điểm, tính chất của nghi lễ thờ cúng ở Việt Nam. Ở phần này, bên cạnh việc đưa ra định nghĩa, nguồn gốc, phân loại hoạt động thờ cúng, tác giả tổng kết nên 8 nguyên tắc và 3 tính chất cơ bản của tín ngưỡng thờ cúng cổ truyền.

8 nguyên tắc thờ cúng gồm: Chân tâm, vị tha, trang nghiêm, tuân theo quy luật tự nhiên-xã hội, liên thông, lắng đọng, chân mỹ, và thiêng liêng. 3 tính chất gồm: Tính triết lý; tính thực tiễn, giản dị, giàu nhân văn; và tính thống nhất trong đa dạng. Việc tổng kết các nguyên tắc và tính chất này, theo tác giả, không chỉ để thấy được giá trị tốt đẹp và độc đáo của truyền thống cha ông, mà còn giúp người Việt Nam hôm nay, đặc biệt là giới trẻ, khi thực hành các nghi lễ có thể linh hoạt cải tiến, hiện đại hóa mà vẫn không xa rời bản sắc dân tộc.

Tác phẩm đi sâu vào các tập tục thờ cúng của người Việt

Một điểm mới mẻ và không kém phần gợi mở là phần phụ lục ở chương 1, gồm các lời hỏi đáp tuy vắn tắt nhưng giúp làm sáng tỏ những cách hiểu sai thường thấy về việc thờ cúng.

Những câu hỏi tưởng chừng đơn giản nhưng gây không ít sai lầm, lúng túng với nhiều người: Thờ là gì? Cúng là gì? Cúng và thờ khác nhau thế nào? Một bài văn lễ cần đảm bảo những nội dung gì? Đồ lễ gồm những gì? Có thể cúng hoa khô, hoa giả được không? Nên dùng hoa gì để cúng lễ? Thắp hương nên thắp mấy nén? Đốt vàng mã sao cho đúng?

Trả lời được những câu hỏi này giúp người trẻ hiểu đúng về truyền thống thờ cúng, tránh tình trạng giản lược hóa hoặc “tam sao thất bản”, dẫn đến những mất mát hoặc sai lệch về nội dung, ý nghĩa mà các thế hệ cha anh đã gầy dựng.

Sách do Nhã Nam và NXB Thế Giới ấn hành tháng 1.2025

Ở các chương sau đó, khi giới thiệu về từng hoạt động nghi lễ cụ thể, tác giả nhấn mạnh lý giải từ nguồn gốc, đặc điểm, tính chất của nghi lễ, qua đó làm cơ sở đi đến hướng dẫn thực hành cụ thể sao cho phù hợp và có ý nghĩa nhất. Chẳng hạn, bàn về lễ dâng sao giải hạn, một nghi lễ rất phổ biến và tồn tại từ lâu trong đời sống của người Việt, không ít người cho rằng đây là một hình thức có tính chất lạc hậu, phi khoa học.

Tuy nhiên, thông qua giải thích về nguồn gốc có trong quan niệm dân gian và chỉ ra giá trị cốt lõi về tâm linh, tinh thần vốn in sâu trong tâm thức người Việt, tác giả đã làm nổi bật ý nghĩa nhân văn của nghi lễ này và qua đó hướng dẫn mỗi người, mỗi gia đình có thể tự thực hiện một cách chân tâm, giản dị và tiết kiệm nhất.

Một điểm đặc biệt của các bài văn khấn, văn lễ trong cuốn sách này là, dựa trên văn khấn cổ truyền của cha ông (vốn là các bài đã có từ lâu, sử dụng nhiều từ cũ, từ Hán - Việt có phần trúc trắc, khó hiểu), tác giả soạn lại văn khấn với lối hành văn hiện đại, thuần Việt nhưng vẫn đảm bảo được sự trong sáng, giàu đẹp của tiếng Việt lẫn nội dung cốt lõi của các bài khấn.

Cuốn sách cũng có thể giúp cho bạn đọc, nhất là giới trẻ, biết sử dụng các bài văn khấn bằng tiếng mẹ đẻ một cách nhuần nhuyễn và trong sáng, làm tăng thêm phần trang trọng và thành tâm khi tự mình dâng lễ tổ tiên, ông bà.

Tín ngưỡng thờ cúng của tiền nhân qua những thăng trầm của lịch sử, một mặt vẫn tiếp tục bảo lưu truyền thống; mặt khác tiếp thu những điểm ưu việt từ mọi nền văn hóa của thế giới để làm giàu đẹp thêm đời sống tinh thần - tâm linh của mình. Có thể nói, tín ngưỡng thờ cúng chính là một phương thức tu tâm mà người Việt đã thực hành hàng ngàn năm qua và sẽ không bao giờ mất đi.

Chính bởi lẽ đó mà thế hệ trẻ hôm nay, có thể thông qua cuốn sách này, cần tìm hiểu để thấy rõ hơn ý nghĩa, giá trị của việc thờ cúng cũng như những nghi lễ căn bản, từ đó, tiếp nối những nghi lễ thờ cúng tổ tiên cho đúng đạo lý.

Đúc kết từ quá trình hơn 20 năm trực tiếp làm công việc hướng dẫn nghi thức thờ cúng và thực hiện những việc liên quan đến văn hóa tâm linh, tác giả Quách Trọng Trà đã đưa ra những hướng dẫn thực hành nghi lễ thiết thực, dễ hiểu, dễ làm, đồng thời vẫn đảm bảo ý nghĩa và giá trị cốt lõi cổ truyền, qua đó đáp ứng nhu cầu thực tế trong đời sống tâm linh của đại đa số người Việt.

Về tác giả Trung Chính Quách Trọng Trà, anh tốt nghiệp cử nhân văn học Trường Đại học KHXH-NV TP.HCM.

Từ 1996 đến nay, anh tập trung nghiên cứu, thực hành nghi thức thờ cúng của người Việt, đồng thời hướng dẫn cho các đồng đạo về việc thờ cúng và các việc liên quan đời sống tâm linh.

Hiện tại, anh đang phối hợp với Thượng tọa Thích Tâm Hiệp (tác giả sách Hùng vương thánh tổ ngọc phả sưu khảo, NXB Hồng Đức, 2021) đi điền dã và khảo cứu về nghi lễ thờ cúng của người Việt trên địa bàn cả nước, chuẩn bị hoàn thiện bản thảo: Hỏi - đáp về đạo thờ tổ tiên của người Việt dưới góc nhìn Phật giáo.

Độc đáo rau câu cá chép đắt hàng để cúng ông Táo

Wed, 22 Jan 2025 13:08:01 +0700

Câu chuyện văn hóa

Độc đáo rau câu cá chép đắt hàng để cúng ông Táo

Trần Khải • {Ngày xuất bản}

Với mẫu mã đa dạng, thu hút khách hàng nên mặt hàng rau câu cá chép rất đắt hàng ngày đưa ông Táo lên trời.

Nắm bắt được thị hiếu của thị trường dịp đưa ông Táo về trời (ngày 23 tháng chạp), chị Nguyễn Thúy Như (36 tuổi), ngụ xã Lý Văn Lâm, TP.Cà Mau, tỉnh Cà Mau đã mạnh dạn sáng tạo, tạo hình rau câu cá chép thỏi vàng để bán và được khách hàng ưa chuộng đặt mua để cúng đưa ông Táo về trời.

Rau câu cá chép thỏi vàng được chị Như tạo hình rất đẹp

“Nắm bắt được thị hiếu tiêu dùng và cũng là phong tục truyền thống của người dân Việt Nam trong mâm lễ cúng ông Táo ngày 23 tháng chạp, phải lúc nào cũng có cá chép, nên tôi đã tạo hình cá chép bằng rau câu để bán. Điều không ngờ sức mua của người tiêu dùng với loại cá chép này ngoài sức tưởng tượng nên số lượng làm ra không đủ bán”, chị Như nói.

Chị Như cho biết thêm, chị chỉ bán rau câu trên mạng xã hội như Facebook, Zalo, Tiktok..., các sản phẩm phù hợp với nhu cầu thị trường vào các dịp lễ tết. “Những dịp như Trung thu thì tôi làm rau câu kiểu bánh trung thu, ngày đưa ông Táo thì tôi làm rau câu cá chép, dự tính ngày vía thần tài sắp tới tôi sẽ làm rau câu thỏi vàng. Khách mua rất đông, do làm bằng thủ công nên số lượng có hạn và không đủ bán”, chị Như cho biết.

Đặc sắc, đa dạng về mẫu mã nên rau câu cá chép được rất nhiều người săn đón, tìm mua

Được biết, giá cá chép thỏi vàng của chị Như có giá bán từ 80.000 - 90.000 đồng/con (tùy loại), rất được khách hàng ưa chuộng. “Khách hàng đặt qua mạng rất nhiều, nên tôi chỉ nhận số lượng đơn hàng nhất định vì mình làm không kịp. Mặc khác, rau câu chỉ bảo quản được một thời gian nhất định, không để lâu được nên làm là phải bán liền. Do năm nay mới làm mặt hàng này nên tôi còn nhiều bỡ ngỡ, năm tới sẽ chủ động hơn”, chị Như cho biết.

Sản phẩm đẹp có sự đầu tư công phu và tâm huyết của chị Như

Theo chị Như, tuy có khuôn hình sẵn nhưng cách tạo hình cá chép rất kỳ công và mất nhiều thời gian. “Do đây là lễ vật tâm linh nên tôi chăm chút, đầu tư rất bài bản. Để có sản phẩm đưa ra thị trường được khách hàng đón nhận thì mình không thể làm qua loa được. Mỗi sản phẩm làm ra là cả tâm huyết của tôi nên tôi rất mừng vì được khách hàng đón nhận và đánh giá cao. Mua được sản phẩm ưng ý, khách rất vui và giới thiệu cho bạn bè, người thân, nhờ vậy mà lượng khách hàng của tôi luôn luôn ổn định”, chị Như chia sẻ thêm.

Chị Nguyễn Phương Thảo, ngụ phường 5, TP.Cà Mau cho biết: “Tôi là khách quen của chị Như, sản phẩm của chị Như làm rất đẹp, đầu tư công phu nhưng được bán với giá bình dân. Mua được sản phẩm đẹp, giá cả phải chăng thì còn gì bằng, đặc biệt mình rất thích khi sắp xếp vào mâm cúng nhìn rất lung linh. Phải công nhận rằng chị Như có bàn tay khéo léo, luôn nghĩ ra những sản phẩm đẹp, phù hợp với nhu cầu thị trường đang cần”.

Mâm cúng đưa ông Táo về trời có rau câu cá chép thỏi vàng của chị Như

Trung bình mỗi ngày chị Như bán được hàng chục ký rau câu các loại, sản phẩm của chị được khách hàng đánh giá ngon, chất lượng cao. “Do làm thủ công nên số lượng rất hạn chế, chỉ khi khách hàng đặt tôi mới nhận làm và giá cả thì phù hợp với túi tiền nên rất được khách ưa chuộng”, chị Như cho biết.