Rất cần sự định hướng phát triển cây trồng cho ĐBSCL

Tiến sĩ Bùi Thanh Liêm cho biết hiện một số nơi ở ĐBSCL người ta lên liếp đất ruộng ào ào trồng sầu riêng, do sầu riêng xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc được giá cao. Điều này chính quyền các tỉnh trong vùng cũng khó cấm bởi nông dân trồng trên đất của họ. Nếu nơi đó các tỉnh quy hoạch là vùng trồng lúa, dân tự ý chuyển đất lúa thành đất vườn thì chính quyền có thể xử phạt, nhưng nếu đất chưa công bố quy hoạch thì trên đất lúa họ trồng cây, lên thành vườn cũng khó can thiệp.

Tuy nhiên, khi nông dân chạy theo cây trái có giá "nhất thời", trồng cây kiểu “đi tắt đón đầu” thì hết sức nguy hiểm và đầy rủi ro. Cây cam sành ở ĐBSCL là bằng chứng hết sức cụ thể. Không phải chỉ năm nay mà người trồng cam sành còn tiếp tục kêu "cứu" trong những năm tới.

Trong khi đó, trái sầu riêng cũng mới "lên hương" từ tháng 10.2022 đến nay. Sầu riêng tiêu thụ mạnh ở thị trường Trung Quốc nhưng thị trường này được lúc nào hay lúc ấy. Ai cũng biết thị trường và thương lái Trung Quốc ăn hàng nông sản của ta theo kiểu “nắng sớm chiều mưa”.

Có một chi tiết mà vị tiến sĩ nông nghiệp ở Bến Tre cảnh báo nên lưu ý: Sầu riêng xuất khẩu của ta hiện nay có một vài loại là giống sầu riêng từ nước ngoài, được nhập vào nước ta theo đường không chính thức. Thị trường Trung Quốc không ổn định, vả lại khi ta trồng và xuất khẩu ào ạt, nếu nước ngoài "tranh chấp bản quyền" với sầu riêng xuất khẩu nước ta thì lúc đó sẽ nảy sinh nhiều cái khó. Bài học về tranh chấp bản quyền thanh long ruột đỏ ở Long An là một ví dụ điển hình.

Trở lại chuyện bế tắc của nông dân về đầu ra cho sản phẩm, anh Nguyễn Hoàng Minh (xã Mỹ Lộc, H.Tam Bình) cho biết: “Tôi chuyên nghề cây giống, chủ yếu là cây giống cam sành. Mấy năm nay gia đình ăn nên làm ra, mỗi năm bán 200.000 - 300.000 cây giống cam sành. Tuy nhiên, hiện có nhiều người đặt cọc mua cây giống cam sành bỏ luôn tiền, cũng không lấy cây giống đã đặt. Họ chuyển sang trồng cây ăn trái khác như mua cây giống sầu riêng để trồng vào những mảnh đất chuẩn bị trồng cam sành”.

Nhiều cơ sở cây giống ở Bến Tre, Vĩnh Long, Cần Thơ… năm nay trúng đậm cây giống sầu riêng nhờ giá sầu riêng xuất khẩu tăng cao.

Hiện nay không chỉ ở ĐBSCL mà tại nhiều tỉnh Tây Nguyên cây sầu riêng cũng là một loại cây “thời thượng” được nhà nông quan tâm đặc biệt. Chính vì việc nông dân các nơi ào ạt xuống giống tăng diện tích sầu riêng nên ngày 23.2, Cục Trồng trọt (Bộ NN-PTNT) ban hành công văn số 140/TT-CCN chỉ đạo về việc phát triển cây sầu riêng tại các tỉnh thành phía nam. Đây là chỉ đạo nóng của Cục Trồng trọt trước tình trạng phát triển ồ ạt của cây sầu riêng thời gian gần đây.

Nội dung công văn nêu rõ, ngày 30.11.2022, Bộ trưởng Bộ NN-PTNT đã có Chỉ thị số 8084/CT-BNN-TT về việc phát triển bền vững sản xuất cây sầu riêng… Tuy nhiên hiện nay tại các địa phương thuộc vùng ĐBSCL, Đông Nam Bộ và Tây Nguyên, cây sầu riêng vẫn đang có hiện tượng phát triển nóng, đặc biệt là mở rộng diện tích ở những vùng có điều kiện đất đai, sinh thái không phù hợp. Một số nơi người dân chuyển đổi đất lúa để trồng sầu riêng; hay phá cây cà phê, hồ tiêu trồng sầu riêng...

Để hạn chế việc phát triển ồ ạt cây sầu riêng, cần tập trung tuyên truyền, phổ biến, nhằm từng bước thay đổi nhận thức trong sản xuất theo phong trào, số đông. Việc phát triển cây trồng nói chung và sầu riêng nói riêng cần theo định hướng thị trường, theo hướng dẫn của các cơ quan quản lý nhà nước. Thay vì tăng diện tích, sản lượng, cần tập trung tổ chức lại sản xuất, liên kết sản xuất, chuẩn hóa quy trình sản xuất từ lúc canh tác, thu hoạch đến chế biến, vận chuyển, phân phối nhằm nâng cao giá trị. Ngoài ra, cần cân đối giữa cung - cầu của thị trường.

Việc tăng diện tích một cách ồ ạt, thiếu kiểm soát, theo phong trào, không theo định hướng, khuyến cáo của các cơ quan quản lý, cơ quan chuyên môn sẽ dẫn đến hậu quả khó lường, cung vượt quá cầu, dư thừa, dội chợ. Tình hình sẽ nghiêm trọng hơn tại các vùng không phù hợp như vùng nhiễm mặn, nhiễm phèn, vùng không chủ động được tưới tiêu sẽ gây thiệt hại nghiệm trọng về năng suất và chất lượng sầu riêng của Việt Nam.

Để phát triển sầu riêng bền vững, hiệu quả, phù hợp với định hướng phát triển chung của ngành, Cục Trồng trọt đề nghị các Sở NN-PTNT tập trung thực chỉ đạo các ban ngành, các huyện, thành phố, thị xã, các doanh nghiệp, HTX, các hộ trồng sầu riêng nghiêm túc thực hiện Chỉ thị số 8084/CT-BNN-TT của Bộ trưởng Bộ NN-PTNT.

Cần tổ chức triển khai, thực hiện Quyết định số 4085/QĐ-BNN-TT ngày 27.10.2022 của Bộ trưởng NN-PTNT phê duyệt đề án Phát triển cây ăn quả chủ lực đến năm 2025 và 2030, trong đó tập trung một số nội dung sau: định hướng, tích hợp phát triển cây ăn quả trong quy hoạch tỉnh; đề xuất cơ chế, chính sách, thu hút doanh nghiệp đầu tư cơ sở chế biến liên kết với nông dân, HTX, tổ hợp tác xây dựng vùng trồng cây ăn quả tập trung; xây dựng mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói; áp dụng quy trình công nghệ canh tác tiên tiến, an toàn.

Cần khẩn trương thực hiện Quyết định số 470/QĐ-BNN-TT ngày 7.2.2023 của Bộ NN-PTNT về kế hoạch chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất lúa: Lập và trình UBND ban hành kế hoạch chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất trồng lúa, trong đó cần định hướng rõ các vùng lợi thế, vùng phù hợp đối với các cây trồng chuyển đổi, trong đó lưu ý với cây sầu riêng; hướng dẫn, kiểm tra, giám sát việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất trồng lúa.

Tăng cường công tác quản lý, thanh tra, kiểm tra chất lượng giống cây sầu riêng. Thực hiện thẩm định, công nhận cây đầu dòng, vườn cây đầu dòng sầu riêng; phổ biến áp dụng quy trình thực hành nông nghiệp tốt trong vùng sản xuất tập trung, mã số vùng trồng, nâng cao chất lượng, đảm bảo an toàn thực phẩm; liên kết với doanh nghiệp đóng gói, chế biến, tiêu thụ, xuất khẩu; xây dựng thương hiệu, nâng cao giá trị và hiệu quả sản xuất.

Theo tiến sĩ Võ Hữu Thoại, Viện trưởng Viện Nghiên cứu cây ăn quả miền Nam, việc phát triển cây trái của ta hiện nay không theo quy luật cung-cầu của thị trường. Nông dân thường hễ thấy cây gì có giá thì tăng diện tích ào ạt. Chính vì vậy trong các năm gần đây xuất hiện tình trạng giải cứu nông sản. Theo ông Thoại, trước mắt phải quy hoạch diện tích từng loại cây trái, khống chế lượng đủ để tiêu thụ và xuất khẩu, từ đó đảm bảo quyền lợi người nông dân và cân đối thị trường.