Quan hệ chiến lược Nga - Trung Quốc chỉ dựa trên những chiếc bánh vẽ?

Ông Sergei Sanakoyev, giám đốc Trung tâm phân tích các vấn đề Trung Quốc tại Moscow thì nhận định rằng quan hệ Nga – Trung đang đi vào giai đoạn liên minh chiến lược toàn diện, theo Sputnik.

Có thể thấy rằng, khi Mỹ và đồng minh áp lệnh cấm vận đối với kinh tế Nga, sau Moscow khi sáp nhập Crimea vào lãnh thổ nước Nga, đã tạo ra một sự thách thức rất lớn với chính quyền của Tổng thống Putin trong việc xây dựng chiến lược phát triển đất nước.

Khi hướng tây có rào cản, buộc Kremlin phải chuyển trục phát triển về hướng đông để tìm cơ hội thoát ra khỏi cơn bĩ cực và hướng vào Trung Quốc – thành viên quan trọng nhất của nhóm BRICS – là tiện lợi nhất với Moscow.

Sự hợp tác giữa Moscow và Bắc Kinh nhanh chóng phát triển và trong lúc bế tắc, nền kinh tế xứ sở bạch dương có sự tiếp sức từ những đồng nhân dân tệ được xem như nghĩa cử “lá lành đùm là rách” của Bắc Kinh.

Nga chọn hướng đông khi hướng tây có rào cản

Vì vậy, liên minh đặc biệt Nga – Trung đã nhanh chóng thành hình và cặp đôi Putin – Tập Cận Bình cũng ngày càng đồng điệu. Hàng loạt những dự án khổng lồ thể hiện sự hợp tác lớn mạnh giữa hai quốc gia chiếm gần 1/3 diện tích thế giới này đã ra đời.

Bắc Kinh dường như chỉ cho Moscow ăn bánh vẽ

Mặc dù quan hệ Nga – Trung phát triển vượt bậc và có sự đồng điệu cao, song thực chất lợi ích kinh tế mà các doanh nghiệp của nước Nga có được trong quan hệ với các đối tác Trung Quốc không hề tương xứng với quy mô những siêu dự án biểu trưng cho sự hợp tác lớn mạnh giữa hai nước.

Tỷ phú Gennady Timchenko - một trong những người bạn thân nhất của Putin được giao nhiệm vụ thúc đẩy quan hệ thương mại với Bắc Kinh cho biết, khi lập dự án thì Trung Quốc xúc tiến rất nhanh, dù dự án hoành tráng như thế nào đi nữa, nhưng tiền thật từ Trung Quốc thì rất chậm.

“Trong số hàng chục các dự án hợp tác với Trung Quốc chỉ có một ít được thực hiện. Trong đó có khoản ứng trước cho Rosneft trong dự án một đường ống dẫn dầu cỡ vừa và đường ống dẫn độc quyền Transneft, vốn đầu tư 25 tỉ USD”, theo The Moscow Times tường thuật.

Cũng theo tờ báo của Nga, tổng trị giá những dự án hợp tác đầu tư giữa Liên bang Nga và Trung Quốc đã lên tới 113 tỉ USD, tính đến tháng 8.2015. Song cuộc khủng hoảng kinh tế tại Nga và sự suy giảm tăng trưởng của kinh tế Trung Quốc đã làm cho các dự án hợp tác đầu tư Nga – Trung hầu hết bị đình lại.

Dự án Yamal LNG với quy mô 27 tỉ USD kết hợp với Total của Pháp và CNPC của Trung Quốc, đang triển khai thì phải đình lại do khó khăn tài chính. Trung Quốc cho biết sẽ cho vay 20 tỉ USD trong năm 2014 để tiếp tục dự án, nhưng đến tháng 8.2015 vẫn chưa được giải ngân, dù đã bị giảm xuống 15 tỉ USD. Và khi nào Yamal hỗ trợ tài chính thì cũng chưa biết được.

Trong một diễn biến khác, Gazprom đã phải từ bỏ hy vọng nhận được 25 tỉ USD trong khoản tín dụng 55 tỉ USD từ Bắc Kinh để xây dựng đường ống dẫn khí qua Siberia đến Trung Quốc. Dự án Siberia dự kiến hoàn tất và ​​sẽ bắt đầu hoạt động vào cuối năm 2018, nhưng nay thì không thể biết đến bao giờ.

Sự thật tại những siêu dự án trong hợp tác quan hệ Nga - Trung khiến người Nga thất vọng

Trong khi hợp tác trong lĩnh vực năng lượng được Moscow xem là xương sống của quan hệ kinh tế giũa Nga và trung Quốc, vậy mà gần như tất cả các dự án đường ống dẫn khí đốt cho tới lưới điện đều bị trì hoãn, chậm trễ.

Giám đốc Sở Âu - Á của Bộ Thương mại Trung Quốc, ông Ling Ji, cho biết, giá dầu giảm sâu đã làm cho tình hình các dự án khí đốt vùng Altai trở nên phức tạp hơn và sự bất ổn của đồng rúp được cho là mang đến nhiều rủi ro cho sự hợp tác Nga – Trung, theo Ria Novosti.

Tuy nhiên, không chỉ các siêu dự án về năng lượng mà trong các lĩnh vực khác thì nhà đầu tư Trung Quốc cũng tỏ ra chậm trễ không kém. Một dự án của Trung Quốc với tham vọng cung cấp lượng điện trị giá trị 1.5 tỉ USD/năm cũng không có nhiều tiến bộ trong một thập kỷ qua.

Bên cạnh đó các khoản đầu tư khác của Trung Quốc như nhà máy gỗ 1 tỉ USD tại thành phố Tomsk ở Siberia, một cây cầu lớn nối Nga với Crimea, một tuyến đường sắt cao tốc nối Moscow với Kazan phục vụ cho World Cup 2018 và cả ý tưởng về một trạm nghiên cứu chung về vụ trụ cũng rất mờ mịt, theo The Moscow Times.

Nhưng Bắc Kinh lại ăn bánh ngọt của Moscow

“Một miếng khi đói bằng một gói khi no”, vậy mà Bắc Kinh gửi tới cho Moscow cả “một gói khi đói” thì có lẽ ơn nghĩa không thể cân đong đo đếm được. Do vậy việc Kremlin trả ơn Trung Nam Hải là đương nhiên, và sự ưu đãi dành cho doanh nghiệp xứ Trung Hoa được xem là sự trả ơn nghĩa ấy.

Ưu đãi mà doanh nghiệp Trung Quốc được hưởng sẽ bao gồm cả trong hợp tác đầu tư lẫn hoạt động đổi thương mại. Dự án đầu tư càng lớn, hợp đồng mua bán càng lớn thì ưu đãi càng nhiều. Do vậy, những gì biểu trưng cho hợp tác kinh tế Nga – Trung luôn ở mức khủng.

Khi cơ hội từ Bắc Kinh được nhận diện thì Moscow vận dụng phương châm “đồng tiền đi trước đồng tiền khôn” dành chế độ ưu đãi cho các doanh nghiệp Trung Quốc, nhằm tăng khả năng hiện thực hóa cơ hội.

Trong khi cơ hội từ Bắc Kinh hầu như chỉ là những chiếc bánh vẽ, nhưng đồng tiền đi trước của Moscow lại là những chiếc bánh thật. Thế là doanh nghiệp Trung Quốc nhanh chóng hưởng bánh thật của Moscow bằng việc khai thác những ưu đãi của nhà nước Nga, còn doanh nghiệp Nga thì ngồi ăn bánh vẽ của Bắc Kinh.

Trung Quốc cần dầu, khí song các dự án hợp tác với Nga trong lĩnh vực này lại đình trệ, thế là Trung Quốc gia tăng nhập khẩu dầu của Nga, thậm chí lên mức kỷ lục 5,2 triệu tấn trong tháng 5.2016 – tương đương 1,24 triệu thùng dầu/ngày, tăng 33,7% so với cùng kỳ năm 2015.

Không những vậy, Bắc Kinh còn tăng 33,6% lượng dầu nhập Saudi Arabia, lên 961.000 thùng/ngày, tăng 19,5% lượng dầu nhập từ Iran, lên 619.300 thùng/ngày, theo Reuters.

Còn người Trung Quốc thì nhanh chóng khai thác lợi ích từ những ưu đãi của Nga

Theo giới phân tích, động thái này cho thấy, Bắc Kinh nhập khẩu dầu kỷ lục từ Nga vì lợi ích từ dầu giá rẻ + ưu đãi từ Moscow, còn Bắc Kinh tăng nhập khẩu dầu từ các đối thủ của Moscow nhằm tạo sự cạnh tranh khiến Moscow phải giảm giá thêm.

Như vậy, trong trường hợp này Bắc kinh “lợi đa” nhưng Moscow “thiệt kép”. Rõ ràng Bắc Kinh cho Moscow ăn bánh vẽ, còn họ thì ăn bánh thật và là bánh ngọt, bởi những gì khai thác được từ những ưu đãi của Moscow là “tiền tươi thóc thật”. Khi người Nga tỏ ra bất mãn với những thiệt thòi thì Bắc Kinh lại nhỏ giọt cho Moscow.

RIA Novosti dẫn lời Phó Tổng thư ký Hiệp hội phát triển các doanh nghiệp Trung Quốc ở nước ngoài He Chzhenvey cho biết: “Các công ty Trung Quốc sẵn sàng xây dựng đường cao tốc ở Nga, người Trung Quốc có thể thi công đường nhựa ở Nga, nhưng sau khi hoàn thành những con đường này phải đem lại lợi nhuận cho người Trung Quốc".

Trong khi dành ưu đãi cho doanh nghiệp Trung Quốc, người Nga không đặt ra điều kiện nào cả. Theo Phó Giám đốc Trung tâm nghiên cứu Viễn Đông, Học viện Khoa học Nga Andrei Ostrovski, trong khi Trung Quốc đầu tư ra nước ngoài trên 880 tỉ USD, nhưng đầu tư vào Nga rất nhỏ giọt, chưa đầy 8 tỉ USD, theo Vlast Magazine ngày 16.6.2016.

Rõ ràng là Moscow thua thiệt rất nhiều trong quan hệ Nga – Trung, vậy nhưng điều đó có thể còn chưa tệ hại bằng việc kinh tế nước Nga có thể thiệt hại từ những cái bánh vẽ gây ra. Có thể thấy rằng sự hoành tráng từ những dự án của “Dòng chảy phương Đông” mà Bắc Kinh vẽ ra, khiến cho những “dòng chảy” khác bị giảm độ ưu tiên.

Khi “Dòng chảy phương Đông” mãi không được khơi dòng thì những “dòng chảy” khác cũng cùng chung số phận, từ đó nhiều kế hoạch kinh tế của Moscow vô tình bị những “siêu dự án” của Bắc Kinh làm giảm tính khả thi.

Điều đó khiến cho kinh tế Nga ngày càng phụ thuộc vào những biểu trưng thể hiện sự lớn mạnh của quan hệ hợp tác Nga - Trung. Có thể nhận định, đây mới là sự nguy hại nhất mà nước Nga phải đón nhận từ người bạn tốt Trung Hoa.

Ngọc Việt