Một ngày với tác giả: “Em ơi ! Hà Nội phố”

Thời buổi công nghệ thông tin, chẳng khó khăn gì nếu như chúng ta lên Google gõ hai chữ “Phan Vũ”, trong vòng vài giây, hàng loạt kết quả, với hàng trăm bài báo khai thác mọi góc cạnh về cuộc đời, về những sáng tạo nghệ thuật của ông.

Bằng một sự tình cờ, một người bạn đồng nghiệp của tôi nhắn tin: “Mai đi quận 9 không ? Xuống gặp chú Phan Vũ”. Quá vui với thông tin của bạn, tối hôm đó thao thức mãi. Sáng dậy sớm chuẩn bị “đồ nghề tác nghiệp”. băng băng lên đường bằng một niềm háo hức chưa từng có để chạm mặt người làm nên một “Em ơi ! Hà Nội Phố”.

Nhà thơ, họa sĩ, nhà biên kịch, đạo diễn Phan Vũ

Ông là người rất ít nói, rất ít thể hiện mình trước đám đông. Mọi cái trong ông đều chậm rãi bình lặng. Ông tiếp chúng tôi thân thương như người ông và những đứa cháu. Bên ly cà phê thơm tho buổi sáng, ký ức của ông hình như vẫn nguyên vẹn chưa thể mất một đoạn nào trong phần đời vốn nhiều thăng trầm của ông.

Chân dung tự họa của Phan Vũ

Khi được hỏi về bài thơ “Hà Nội phố", ngoài những gì ông chia sẻ trên báo chí ông còn cho biết thêm: “Trong Hà Nội phố của tôi có bóng dáng rất nhiều người tình trong đó.Một người người bạn đã thống kê đến 36 người tình. Nhưng thú thật tôi không yêu ai cả, tất cả họ đều yêu tôi. Nếu tôi yêu một trong số đó có lẽ Hà Nội phố sẽ không ra đời”. Hà Nội phố của ông có một số phận khá kỳ lạ, được sáng tác năm 1972 nhưng nó chỉ là một bản thảo chưa hoàn chỉnh và được truyền miệng qua nhiều thập kỷ, mãi đến 1985 khi nhạc sĩ Phú Quang phổ nhạc một đoạn trong bài thơ của ông thì công chúng mới biết đến và được chính thức lưu hành thành văn bản. Có một điều ông thắc mắc là tại sao bài hát phổ từ thơ của ông người ta vẫn ghi là “phỏng thơ” Phan Vũ.

Sẽ là thiếu sót nếu như không nhắc lại hoàn cảnh ra đời của Hà Nội Phố bằng chính lời ông kể: “Thời gian tôi viết bài thơ này, cũng là lúc máy bay Mỹ đang ném bom B52 khắp Hà Nội. Nhà tôi ở phố Hàng Bún, ngay đối diện với nhà máy điện Yên Phụ. Chung quanh nơi tôi ở, nhà cửa đổ nát, quang cảnh chết chóc tang thương khắp nơi. Từ đầu phố đến cuối phố lúc nào cũng đầy mùi hương thắp cho người đã khuất. Những tứ thơ của tôi nảy ra trong thời điểm đó. Bài thơ tôi không viết về chiến tranh, mà viết về những hoài niệm sâu đậm trong lòng. Tôi đã đẩy thời điểm trong bài thơ lùi về quá khứ. Dấu vết của chiến tranh chỉ xuất hiện ở khổ thơ thứ 20, với “Một tháng Chạp - Trắng khăn sô - Khói hương dài theo phố…” Những sự kiện trong tháng 12 đó đã để lại một rãnh sâu đậm trong ký ức của tôi. Đó là một khối lượng hoài niệm. Ta còn em, cũng có nghĩa là ta mất em rồi.”

Mải mê với những câu chuyện của ông đến quá trưa. Chúng tôi xin phép được ghé qua thăm nhà để xem tranh do ông vẽ. Con đường quanh co qua mấy con hẻm đưa chúng tôi đến căn nhà cũng là xưởng vẽ của ông. Căn nhà nhỏ, bề bộn với  màu cọ, tranh treo trên tường, tranh ở dưới đất, những bức đã hoàn thành, những bức tranh còn dang dở. Ông là người lặng lẽ nên công ít tiếp khách, lý do ông đưa ra là xưởng vẽ và nhà ở của ông rất nhỏ, chỉ có thể tiếp từ một đến hai người. Hôm nay chúng tôi được ông ưu ái mời đến nhà.

Dù ở tuổi 90 nhưng ông vẫn dậy từ 3 giờ sáng để vẽ. Đa số tranh của đều theo trường phái trừu tượng. Nhìn tranh của ông thật sự chúng tôi không hiểu gì nếu như không có lời giải thích từ ông.

Tranh của Phan Vũ luôn có sự hiện diện của khuôn mặt ông

Họa sĩ Phan Vũ chưa từng học vẽ ở bất cứ trường lớp nào. Kiến thức mà ông có được để chuyển qua vẽ tranh là được tích tụ bởi trong quá khứ ông là người cùng thời với các danh họa Bùi Xuân Phái, Dương Bích Liên… ông thường đến xem họ vẽ và từ màu mò học nghề từ ngày ấy. Thời gian sau này khi có dịp xuất ngoại ông tìm mua những tài liệu về hội họa rồi tự học. 

Một tác phẩm của họa sĩ Phan Vũ

Trên bàn làm việc của ông, tôi chú ý đến hộp thuốc bốn ngăn được ghi cẩn thận “Sáng – Trưa – Chiều – Tối”. Đó là sự chu đáo của vợ sau này ông (nhà báo Diễm Chi). “Mọi việc của tôi đều do cô ấy sắp xếp, tôi có thói đãng trí hay quên nên cô ấy rất lo. Có được sự gọn gàng này là nhờ một tay cô ấy. Dù 90 rồi nhưng trong mắt cô ấy tôi luôn là một đứa trẻ con”.

Nghệ sĩ Phan Vũ và vợ ông (Nhà báo Diễm Chi)

" Ngày ấy anh bẻ một nhánh tràm tặng em kể như hoa ngày cưới. 30 năm ra đi em đã hình thành lá ngọn một màu xanh xanh mát đời anh" - Lời họa sĩ Phan Vũ đề tranh tưởng nhớ đến người vợ quá cố, nghệ sĩ  Phi Nga

Buổi chiều hôm ấy, bên ly rượu cay. Phan Vũ đã đọc Hà Nội Phố, Sài Gòn phố và nhiều bài thơ của ông cho cho chúng tôi nghe. Lúc cao hứng ông lại hát vang lên những bài ca của một thời kháng chiến. Ông còn kể cho chúng tôi nghe rất nhiều câu chuyện khác về cuộc đời của ông. Ngoài những chi rời rạc được viết ra ở đây, còn có những chuyện mà người viết xin giữ lại cho riêng mình và giữ lại cho riêng ông. Cũng bình thường thôi, bởi lẽ có những cái chỉ có người nghe mới cảm nhận được khi nhìn vào mắt ông. Đôi khi ngôn ngữ cũng trở thành bất lực.

Một ngày ngắn ngủi bên ông, người viết không có tham vọng vẽ lên một chân dung đầy đủ về ông. Đây chỉ là vài nét chấm phá rất nhỏ, những cảm nhận rất chân thành của người viết trẻ khi nghĩ về một bậc tiền bối của nền nghệ thuật nước nhà bằng sự trân trọng nhất.

Một Thế Giới