GS Trung Quốc chỉ trích mạnh các chính sách của ông Tập Cận Bình

Hồi tháng 3, tuyệt đại đa số đại biểu quốc hội Trung Quốc bỏ phiếu tán thành bãi bỏ quy định trong hiến pháp nước này rằng chủ tịch nước chỉ được đảm nhiệm 2 nhiệm kỳ liên tiếp.

Kết quả bỏ phiếu mở đường cho ông Tập có thể tiếp tục duy trì quyền lực thêm một thập niên nữa, thậm chí lâu hơn thế, ở 3 vị trí quan trọng nhất là Chủ tịch nước, Tổng bí thư đảng Cộng sản Trung Quốc (CPC) và Chủ tịch Quân ủy Trung ương (CMC).

"Trung Quốc nên giảm giọng điệu hiếu thắng" với Mỹ

Nhưng vài tháng qua, Trung Quốc đang phải chật vật đối phó nguy cơ bùng nổ đại chiến thương mại toàn diện với Mỹ, sau khi Bắc Kinh tung đòn trả đũa chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump đã áp mức thuế cao lên hàng hóa Trung Quốc.

Một số chuyên gia về chính sách đối ngoại Trung Quốc cho rằng cuộc chiến thương mại với chính quyền Mỹ có thể được kiềm chế, nếu Bắc Kinh có cách hành xử linh hoạt hơn, và giảm bớt giọng điệu hiếu thắng.

Giáo sư Giả Khánh Quốc (Khoa Quan hệ quốc tế, Đại học Bắc Kinh) nói: “Trung Quốc nên lựa chọn hình ảnh khiêm tốn hơn trong việc giải quyết các vấn đề quốc tế. Đừng tạo ra bầu không khí giống như kiểu chúng ta sắp thế chỗ của Mỹ đến nơi”.

Một số dấu hiệu cho thấy sức ép từ căng thẳng thương mại và những lời phê bình trong nước đã khiến chính quyền ông Tập có những động thái nhằm xoa dịu dư luận.

Một loạt bài viết trên Nhân dân nhật báo, cơ quan ngôn luận của CPC, đã mỉa mai những học giả mạnh miệng tuyên bố Trung Quốc đã trở thành siêu cường công nghệ vượt mặt Mỹ, đồng thời cảnh báo giới truyền thông về việc thổi phồng sức mạnh Trung Quốc.

Bà Susan Shirk, Chủ tịch Trung tâm Trung Quốc thế kỷ 21 tại Đại học California ở San Diego (Mỹ) và là cựu Phó trợ lý ngoại trưởng Mỹ, nói: “Hiện vẫn còn quá sớm để xem liệu những lời chỉ trích có thể ảnh hưởng tới giới lãnh đạo Trung Quốc hay không, tuy nhiên điều đáng lưu ý là đã có một số sự điều chỉnh về giọng điệu chính sách đối ngoại. Điều đó cho thấy ban lãnh đạo Trung Quốc vẫn có khả năng tự chấn chỉnh, ít nhất ở cấp độ lý lẽ”.

Ông Tập tiếp ông Trump thăm Bắc Kinh tháng 11.2017 - Ảnh: New York Times

Trong khi các nhà hoạch định chính sách ở Bắc Kinh tìm cách đối phó với sức ép thương mại khổng lồ từ phía Mỹ, một cơn sóng ngầm trong nước trỗi dậy khi bê bối sản xuất vắc xin rởm dành cho hàng nghìn trẻ em ở Trung Quốc của Công ty Trường Sinh bị phanh phui, khiến dư luận Trung Quốc giận dữ.

Nguyên nhân dẫn đến tâm lý bức xúc trong dư luận, là vì chính phủ Trung Quốc từng cam kết sẽ xử lý tận gốc vấn đề này sau những vụ bê bối tương tự từng xảy ra trước đây. Đây là cuộc khủng hoảng thứ 3 ở Trung Quốc liên quan đến vắc xin từ năm 2010, khiến nhiều người đổ vỡ niềm tin vào ngành dược phẩm nội địa, và châm ngòi cho làn sóng phản ứng quyết liệt trong tầng lớp trung lưu với những cam kết của chính phủ.

Ngày 31.7, Ông Tập triệu tập phiên họp với 25 Ủy viên Bộ Chính trị CPC nhằm đưa ra cảnh báo về những khó khăn của nền kinh tế trong khi cam kết duy trì mức tăng trưởng ổn định.

Tân Hoa Xã dẫn văn bản tổng kết nội dung cuộc họp này: “Nền kinh tế vẫn ổn định nhưng phải đối mặt với một số thách thức và vấn đề mới. Trong khi đó, môi trường bên ngoài đang có những thay đổi rõ rệt”.

Ông Tập Cận Bình khi dự Đại hội Đảng Cộng sản Trung Quốc - Ảnh: Tân Hoa Xã

Sự táo bạo của giáo sư Đại học Thanh Hoa

Trung Quốc đã phải đối mặt với không ít thách thức khi nền kinh tế gặp nhiều khó khăn, bê bối vắc xin dỏm gây rúng động người dân và cuộc chiến thương mại căng thẳng với Mỹ.

Đó cũng là lúc những người chỉ trích tại Bắc Kinh đặt dấu hỏi về quyền lực kiểm soát tuyệt đối của ông Tập.

Theo Times, từ khi ông Tập nắm quyền lực năm 2012, Trung Quốc đã dập tắt sự chỉ trích bằng các động thái kiểm duyệt mạnh và trừng phạt.

Nhưng ông Hứa, vị giáo sư luật và luật hiến pháp thuộc Đại học Thanh Hoa danh tiếng hồi tuần trước đã liều lĩnh viết bài xã luận, chỉ trích mạnh các chính sách cứng rắn của ông Tập - người đã đề ra “Tư tưởng Tập Cận Bình về chủ nghĩa xã hội mang bản sắc Trung Quốc trong thời đại mới”.

Trong bài xã luận đăng trên trang web của Viện Kinh tế Nguyên Tắc- một tổ chức tư vấn độc lập về chính sách kinh tế và dân chủ hiến định có uy tín nhất Trung Quốc, ông Hứa viết: “Toàn dân, trong đó có cả giới tinh hoa Trung Quốc đều cảm thấy không an tâm về hướng đi của đất nước cũng như về sự an toàn của chính bản thân mình, và sự lo ngại ngày càng tăng đã lan rộng thành nỗi hoảng sợ trong toàn xã hội”.

Bài viết của Giáo sư Hứa được cho là lời lẽ cứng rắn nhất của một học giả Trung Quốc. Nhà nghiên cứu Tưởng Hạo của Viện Kinh tế Nguyên Tắc nhận xét: “Đây là một bài viết mạnh mẽ. Có lẽ nhiều trí thức Trung Quốc cùng chung suy nghĩ, nhưng họ không dám nói ra”.

Học giả Geremie R.Barm người Úc đã dịch bài viết của Giáo sư Hứa, nói: “Hứa đã viết ra một thách thức từ trung tâm văn hóa Trung Quốc đến trái tim chính trị của CPC. Nội dung bài viết và văn phong rất mạnh sẽ có độ rung sâu trong xã hội và xuyên suốt hệ thống đảng và nhà nước Trung Quốc”.

Một cựu quan chức Trung Quốc giấu tên cho Times biết nhiều đồng nghiệp cũ của ông đã chia sẻ bài viết của Giáo sư Hứa trên mạng xã hội, bất chấp sự kiểm duyệt.

Giảm bớt các hoạt động ca ngợi ông Tập

CPC cũng thể hiện các dấu hiệu cho thấy việc giảm bớt ca ngợi ông Tập, sau khi Giáo sư Hứa cho rằng cần phải "hãm phanh" những hoạt động tuyên truyền mang tính sùng bái cá nhân vốn từng diễn ra thời Cách mạng văn hóa (1966-1976) do Mao Trạch Đông khởi xướng.

Từ giữa tháng 7, chính quyền Trung Quốc bắt đầu gỡ bỏ nhiều ảnh chân dung của ông Tập tại Bắc Kinh, dường như để làm giảm bớt những lo ngại về chủ nghĩa sùng bái cá nhân trước thềm hội nghị thường niên Bắc Đới Hà sắp diễn ra, theo trang Nikkei Asian Review. Đây là hội nghị nơi các lãnh đạo đương chức và về hưu của Trung Quốc thảo luận những quyết sách quan trọng nhất của quốc gia.

Nhưng theo Times, Nhân dân nhật báo thường xuyên viết về ông Tập trên trang nhất, không giảm đi bao nhiêu trong tháng 7, theo chuyên gia truyền thông Tiền Cương ở Đại học Hồng Kông.

Bên cạnh đó, chương trình học tập thời thanh niên phấn đấu của ông Tập ở thôn Lương Gia Hà (tây bắc Trung Quốc) vẫn xuất hiện thường xuyên trên các trang báo nhà nước.

Du khách tham quan bảo tàng tôn vinh các cựu và đương kim lãnh đạo - Ảnh : AP

Sự bất mãn sẽ càng sâu sắc hơn

Theo Times, sự bất mãn không lập tức đe dọa quyền lực của ông Tập và CPC. Nhiều người Trung Quốc vẫn ủng hộ chiến dịch chống tham nhũng cứng rắn của ông Tập, cùng việc ông thề xây dựng Trung Quốc trở thành một cường quốc không chịu nhượng bộ trong việc tranh chấp chủ quyền lãnh thổ.

Nhưng một số đảng viên CPC và các chuyên gia nước ngoài nhận định tâm lý hoài nghi về chính sách cứng rắn của ông Tập dường như đang ngày càng tăng lên trong giới trí thức, các cựu quan chức mang tư tưởng tự do và tầng lớp trung lưu.

Theo các cựu quan chức Trung Quốc, những lời chỉ trích dần dần sẽ tích tụ thành tâm lý bất mãn sâu sắc hơn, từ đó khiến quyền lực của ông Tập bị giảm dần đi, đồng thời cho các quan chức cấp cao có thêm can đảm thắc mắc về những quyết sách của ông Tập.

Richard McGregor, cựu nhà báo tại Trung Quốc và hiện là nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Lowy (Úc) nhận định: “Trong những tuần gần đây, các dấu hiệu cho thấy tâm lý phản đối quyền lực tuyệt đối của ông Tập đã bắt đầu xuất hiện. Nếu như xảy ra chuyện đấu đá lớn trong giới quyền thế, thì có thể hậu quả là tê liệt chính trị và xảy ra bất ổn, thay vì một cuộc tranh luận công khai và tự do hơn”.

Giới trí thức Trung Quốc và các cựu quan chức cũng tranh thủ dịp kỷ niệm 40 năm tổ chức đại hội Đảng hồi năm 1978, mà nay được xem là mở ra thời đại “cải tổ và mở cửa” do ông Đặng Tiểu Bình khởi xướng, để lên tiếng.

Giới lãnh đạo CPC vẫn kính trọng ông Đặng, trong khi các cựu quan chức có tư tưởng tự do xem ông là thần tượng, ca ngợi ông là một nhà lãnh đạo ôn hòa hơn.

Học giả Julian Gewirtz thuộc Trung tâm các vấn đề quốc tế Weatherhead Center (ở Đại học Harvard, Mỹ) nói “Ngày nay, ông Tập đã rời xa những tư tưởng của ông Đặng như giới học giả cần được tranh luận công khai, tách bạch giữa đảng với nhà nước. Và với những người phê phán ông Tập, ông Đặng có thể được dùng là một vũ khí biểu tượng có ích, vì ông Đặng được tiếng là một nhà cải cách”.

Vĩnh Thụy (theo New York Times)