Đào ngũ không chỉ làm tổn thất nguồn nhân lực cần thiết mà còn khiến Kyiv đối mặt với những rủi ro lớn cả về chiến lược quân sự lẫn vị thế trong các cuộc đàm phán ngừng bắn tương lai.

Những con số báo động

Theo Văn phòng Tổng công tố Ukraine, hơn 100.000 binh lính đã bị buộc tội đào ngũ kể từ khi Nga phát động cuộc chiến vào tháng 2.2022. Gần một nửa số đó xảy ra chỉ trong năm qua, đặc biệt sau khi chính phủ Ukraine triển khai một chiến dịch động viên gây tranh cãi và bị cho là thiếu hiệu quả. Một nhà lập pháp ước tính rằng con số thực tế có thể lên đến 200.000 người.

Điều này đặt ra những câu hỏi nghiêm trọng về hiệu quả của chiến lược động viên và khả năng duy trì tinh thần của binh lính trong bối cảnh chiến tranh ác liệt. Theo một sĩ quan thuộc lữ đoàn 72, tình trạng đào ngũ đã góp phần lớn vào việc mất thị trấn chiến lược Vuhledar vào tháng 10.2023. Ông cho biết, một số đại đội chỉ còn chưa đến 10 người so với quân số tiêu chuẩn 120, do thương vong và đào ngũ.

Nguyên nhân sâu xa

Tình trạng đào ngũ không chỉ xuất phát từ những khó khăn vật chất mà còn phản ánh những vấn đề tinh thần và tâm lý sâu sắc. Nhiều binh lính rời bỏ vị trí sau khi chứng kiến đồng đội thiệt mạng hoặc bị tổn thương nghiêm trọng trong các cuộc tấn công. Một số người được nghỉ phép vì lý do y tế đã không bao giờ quay lại, mang theo ám ảnh chiến tranh và sự bất mãn với cách chỉ huy chiến đấu.

Serhii Hnezdilov, một binh lính từng công khai nói về quyết định đào ngũ của mình, thẳng thắn thừa nhận rằng việc kéo dài nghĩa vụ quân sự không xác định thời hạn khiến ông cảm thấy như bị giam cầm. Ông nhấn mạnh rằng không có điểm kết thúc rõ ràng cho nghĩa vụ quân sự sẽ làm suy giảm tinh thần binh lính.

Dưới góc nhìn nhân đạo, sự mệt mỏi và áp lực của binh lính Ukraine là dễ hiểu. Họ phải đối mặt với những cuộc tấn công không ngừng nghỉ từ phía Nga, thiếu hụt trang bị và sự hỗ trợ đầy đủ. Một binh lính mô tả cảnh tượng kinh hoàng trên chiến trường, nơi đồng đội bị pháo kích liên tục, trong khi các chỉ huy cách đó hàng cây số chỉ có thể ra lệnh qua radio.

"Ở giai đoạn này, tôi không thể lên án bất kỳ ai trong tiểu đoàn của mình. Mọi người đều thực sự mệt mỏi", một chỉ huy của lữ đoàn 72 thẳng thắn nói.

Tác động đến các kế hoạch chiến đấu

Việc đào ngũ ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng tác chiến của Ukraine. Nhiều đơn vị đã bỏ lại vị trí chiến đấu, khiến các tuyến phòng thủ bị tổn thương nghiêm trọng. Một chỉ huy quân đội chia sẻ rằng, khi các đơn vị rút lui, họ để lại lỗ hổng mà quân Nga nhanh chóng khai thác, dẫn đến tổn thất lớn cho đồng đội ở các vị trí lân cận.

Trong trận chiến tại Vuhledar, các đơn vị Ukraine đã bị kéo căng quá mức. Quân số của một số tiểu đoàn giảm đến mức không thể duy trì phòng tuyến, dẫn đến sự sụp đổ nhanh chóng của thị trấn. Mặc dù quân tiếp viện đã được gửi đến, những đơn vị này cũng rơi vào tình trạng tương tự và không thể duy trì sự hiện diện lâu dài.

Ngoài ra, tình trạng đào ngũ có thể làm suy yếu nghiêm trọng vị thế của Ukraine trong các cuộc đàm phán hòa bình tương lai. Một nhà phân tích quân sự nhận định, nếu Kyiv không khắc phục được tình trạng này, họ sẽ gặp bất lợi rõ ràng trên bàn đàm phán.

Đào ngũ không chỉ góp phần làm mất lãnh thổ mà còn ảnh hưởng đến uy tín và khả năng duy trì chiến đấu của lực lượng Ukraine. Vấn đề này còn tạo cơ hội cho Nga gia tăng áp lực trên chiến trường, tận dụng sự yếu kém của các phòng tuyến Ukraine để mở rộng các chiến dịch tấn công.

Phản ứng của chính quyền Kyiv

Chính phủ Ukraine đã cố gắng đối phó với tình trạng đào ngũ bằng cách tăng cường các biện pháp pháp lý và hỗ trợ tâm lý. Tuy nhiên, các nỗ lực này gặp nhiều hạn chế. Theo Cục Điều tra Nhà nước Ukraine, việc truy tố những người đào ngũ thường chỉ được thực hiện khi không thể thuyết phục họ quay trở lại. Nhưng ngay cả khi một số quay về, họ vẫn tiếp tục rời đi sau một thời gian ngắn.

Trong khi đó, các luật sư bào chữa cho những người đào ngũ thường tập trung vào yếu tố tâm lý. Luật sư Tetyana Ivanova cho biết, trạng thái tâm lý của binh lính bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi tình hình chiến trường khốc liệt. Tuy nhiên, bà cũng cảnh báo rằng nếu quá nhiều người được miễn tội vì lý do tâm lý, điều này có thể tạo tiền lệ nguy hiểm, làm suy yếu kỷ luật quân đội.

Khi cuộc chiến bước sang năm thứ ba, Ukraine đối mặt với một thử thách sống còn. Tình trạng đào ngũ không chỉ là vấn đề quân sự mà còn là bài toán xã hội và tâm lý, đòi hỏi cách tiếp cận toàn diện từ cả chính phủ và quân đội. Việc tăng cường hỗ trợ tâm lý, cải thiện điều kiện chiến đấu và nâng cao tinh thần là cần thiết để giữ vững tuyến phòng thủ trong thời gian tới. Tuy nhiên, nếu không có các giải pháp hiệu quả, tình trạng này có thể tiếp tục leo thang, làm trầm trọng thêm những khó khăn mà Ukraine đang phải đối mặt trong cuộc chiến bảo vệ lãnh thổ.

Quân Nga có đào ngũ?

Theo báo cáo hồi đầu năm nay của Proekt - trang báo điều tra độc lập của Nga, số lượng binh sĩ Nga bị kết án vì tội đào ngũ và các hành vi liên quan đã tăng đáng kể trong hai năm qua. Cụ thể, hơn 4.600 binh sĩ đã bị kết án vì rời bỏ đơn vị mà không có phép hoặc từ chối thực hiện nhiệm vụ.

Một số binh sĩ Nga đã chọn cách đào ngũ thay vì tiếp tục tham gia chiến đấu tại Ukraine. Họ tìm cách lẩn trốn cùng gia đình hoặc trốn ra nước ngoài để tránh bị truy tố. Tuy nhiên, việc này không dễ dàng, và nhiều người phải đối mặt với nguy cơ bị bắt giữ và xét xử. Chẳng hạn, một số binh sĩ đã trốn sang Kazakhstan và sau đó tìm cách xin tị nạn tại các quốc gia châu Âu. Gần đây, sáu binh sĩ Nga đào ngũ đã được cấp thị thực tạm thời khi nộp đơn xin tị nạn chính trị tại Pháp.

Tương tự như Ukraine, tình trạng đào ngũ trong quân đội Nga phản ánh những thách thức và áp lực mà binh sĩ phải đối mặt trong cuộc xung đột hiện tại. Điều này đặt ra câu hỏi về tinh thần và sự sẵn sàng chiến đấu của lực lượng quân đội trong bối cảnh chiến tranh kéo dài.

Hoàng Vũ