Ngược dòng - Nửa thế kỷ hội họa Đào Minh Tri

Triển lãm "Ngược dòng - Nửa thế kỷ hội họa Đào Minh Tri" trưng bày gần 60 tác phẩm chọn lọc từ 50 năm sáng tạo nghệ thuật trên các chất liệu bột màu, sơn dầu, sơn mài. Đặc biệt là những tác phẩm bột màu trên giấy, sáng tác chủ yếu trong những năm 1970 - 1980, là những tác phẩm chưa từng công bố của họa sĩ Đào Minh Tri.

Họa sĩ Đào Minh Tri sinh năm 1950, tốt nghiệp hệ sơ trung (7 năm) và hệ đại học (5 năm) Trường đại học Mỹ thuật Việt Nam năm 1976. Sau khi đất nước thống nhất, ông từng tham gia giảng dạy tại Trường đại học Mỹ thuật TP.HCM và là Phó tổng thư ký Hội Mỹ thuật TP.HCM.

Ngay từ những năm 1970, khi mỹ thuật miền Bắc còn tập trung cho nhiệm vụ đấu tranh thống nhất, họa sĩ Đào Minh Tri đã có những sáng tạo hội họa đậm tinh thần cá nhân độc đáo và hoàn toàn khác với đặc trưng nghệ thuật hiện thực xã hội chủ nghĩa đang là tiếng nói đại diện chính thống duy nhất. Rất nhiều tác phẩm tranh bột màu của ông giai đoạn này cho thấy mối quan tâm tới nghệ thuật hiện đại quốc tế, tới những tên tuổi lớn như P. Picasso, H. Matisse, M. Chagall, J. Miro... Đồng thời tác phẩm của ông cũng bộc lộ ý thức coi đời sống tinh thần cá nhân mang bản sắc độc sáng là yếu tố quan trọng nhất trong sáng tạo nghệ thuật.

Họa sĩ Lý Trực Sơn người có nhiều năm gắn bó với họa sĩ Đào Minh Tri cho biết: “5 năm đại học của ông cũng là 5 năm có những đóng góp to lớn cho việc thay đổi tư duy nghệ thuật, tác động tích cực đến mô hình đào tạo của nhà trường, bắt đầu khuyến khích xu hướng phát triển phong cách riêng của từng sinh viên”. Cùng với hoạt động nổi bật của “Nhóm 10 người và triển lãm Tác phẩm mới” tại TP.HCM từ đầu thập niên 1990, nghệ thuật của họa sĩ Đào Minh Tri đã góp phần tạo ra diện mạo mở rộng đầy sinh lực của “mỹ thuật Việt Nam đổi mới”.

Nửa thế kỷ hoạt động sáng tác nghệ thuật của Đào Minh Tri ghi dấu qua các cuộc triển lãm mỹ thuật cá nhân và tập thể liên tục ở trong và ngoài nước. Đặc biệt với thể loại tranh sơn mài, ông đã tạo được ngôn ngữ nghệ thuật riêng trên nền kỹ thuật thẩm mỹ, văn hóa truyền thống. Tác phẩm của ông được lưu giữ trong nhiều bộ sưu tập trong nước và quốc tế.

Họa sĩ Ca Lê Thắng một bạn người đồng nghiệp thân thiết của họa sĩ Đào Minh Tri đưa ra so sánh và nhận xét: "Nếu những bức sơn mài của Đào Minh Tri là kết quả của sự liền mạch, không đứt đoạn trong cảm xúc và trong thao tác thì những bức tranh giấy, mặc dù kích thước nhỏ nhưng chứng tỏ nội lực sáng taọ mạnh mẽ, bề dày tri thức, chiều sâu của nghề, một vỉa quặng vô tận chỉ mới được khai thác một phần nhỏ... Xem các bức tranh giấy nhỏ này ta cảm thấy có một cơ thể sống, một hạt mầm đang sinh sôi và tiếp tục đâm chồi. Một tác phẩm có thể kết thúc trọn vẹn trong không gian của nó, nhưng xem xong những tranh giấy của Đào Minh Tri, khi ta xếp lại, ta thấy đó là một cơ thể sống. Chính những mảnh nhỏ của cuộc sống đọng lại trên trang giấy đã làm nên một nét riêng của Đào Minh Tri. Thật ngạc nhiên với nghệ thuật của bạn tôi".

Triển lãm "Ngược dòng - Nửa thế kỷ hội họa Đào Minh Tri" sẽ khai mạc vào lúc 18 giờ ngày 22.3, kéo dài đến hết ngày 28.3.2023 tại Hội Mỹ thuật TP.HCM - 218A Pasteur, Q.3, TP.HCM.

Cầm tuổi Canh Dần 1950, sự gai góc, đáo để và sắc sảo đã là tính cách bẩm sinh của họa sĩ Đào Minh Tri ngay từ thời niên thiếu, khi ông là hoàng tử bé rất đáng yêu của hệ sơ-trung 7 năm Trường cao đẳng Mỹ thuật Việt Nam. Ngày ấy, nói đến ông, không thể không nhắc nhớ đến họa sĩ Ca Lê Thắng, người bạn liền kề để tạo nên một cặp đôi hoàn hảo của một thời vất vả, gian khó nhưng lành sạch và đẹp đẽ của mỹ thuật Việt Nam.

Ngay từ giữa những năm 1970, Đào Minh Tri đã nhô ra như hình ảnh đầu tiên về thế hệ thứ nhất của Đổi mới trong nghệ thuật ở Việt Nam, cứng cỏi làm “thế hệ tiền trạm” khi quả quyết xoay chuyển nhanh trong thập niên 1980 về ý thức thẩm mỹ và ngôn ngữ hội họa. Đào Minh Tri như một loại cây gai bẩm sinh tự xòe nhọn, tự xoay mở để phá vỡ không gian kinh viện khi kín đáo gây sốc thị giác trong hình sắc như bùa chú của bức họa.

Đương nhiên, ông mạnh mẽ và dễ gần với hội họa hiện thực, nhưng liền đó cũng sớm bỏ lại nó để bước nhanh qua siêu thực và trừu tượng. Ông nồng nàn đeo bám một tín ngưỡng riêng khi phiêu phất xanh lục, xanh lam theo hình sắc bí ẩn của những người đàn bà Việt ở chốn thượng ngàn khi Đạo Mẫu Việt Nam còn được cất giữ trong một không gian thiêng mà không được duyên, nào mấy ai hay để tròn căn quả.

Rồi cũng phải tới cái không gian thăm thẳm không thấu đáy của sơn mài, ông mới thỏa thuê vùng vẫy, hòa điệu tự tin cùng những ký tự lạ của tâm thức phương Đông, thông tỏ những quẻ Dịch trong giây khắc để bay lượn không lạc phách với ngũ hành.

Trong nhạc cảm siêu thoát và tượng trưng, các mô típ Cá và Người vừa ẩn phận vừa phô bày hình và hồn trong những cấu trúc phức hợp, tạo cớ cho vỏ trứng biến hóa, luân chuyển không dấu vết giữa vàng, bạc, son, then khi mờ chìm hay đột ngột chói lên rạng rỡ.

Cùng những nét ngẫu hứng trên giấy và buông nhẹ mực tàu trên mặt lụa trong, tranh sơn mài của họa sĩ Đào Minh Tri có sức quyến rũ thầm lặng và khó cũ với các thế hệ đến sau. Ông để ngỏ mọi cửa vào, lối ra nơi bức họa như một thách thức vừa ngạo nghễ, vừa dịu dàng. Thế giới của tôi cũng là của bạn nếu Trời cho duyên trong sự gặp gỡ huyền hoặc và kỳ thú với sơn ta, sơn mài Việt.

Lẳng lặng một ngôi vị đương nhiên, chẳng cần phải chiếm chỗ của bất kỳ ai, họa sĩ Đào Minh Tri là một dung nhan đáng yêu, khó bỏ của nền mỹ thuật đương đại Việt Nam.

 Họa sĩ Lương Xuân Đoàn - Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam

Tiểu Vũ