Đại tướng mùa đông sắp xuất hiện, Ukraine biết trước thảm cảnh, châu Âu khó ứng cứu

Khi những tháng mùa hè bắt đầu và máy sưởi được đóng lại, việc sưởi ấm hầu như không được ai quan tâm. Tuy nhiên, tình trạng khan hiếm năng lượng ở Đông Âu cùng với thiệt hại lớn đối với cơ sở hạ tầng dân sự của Ukraine có thể khiến một làn sóng người tị nạn Ukraine tràn qua biên giới khi thời tiết chuyển lạnh vào cuối năm nay.

Cuộc di cư của người Ukraine sau cuộc tấn công khó giải thích và khốc liệt của Nga đã vấp phải phản ứng khẩn cấp chưa từng có ở các nước láng giềng và trên khắp lục địa. Châu Âu đã tiếp nhận làn sóng tị nạn đầu tiên, khi 3,5 triệu người Ukraine xin tạm trú ở các nước EU vào cuối tháng 6. Khi chiến tranh ngày càng lan rộng đến miền đông của Ukraine, dòng người tị nạn bỗng chậm lại đến mức nhỏ giọt. Hàng nghìn người đã quay trở lại Ukraine thay vì chạy trốn khỏi đất nước trong khoảng thời gian từ ngày 25.5 đến ngày 8.6. Xu hướng này có thể sẽ tiếp diễn trong suốt phần còn lại của mùa hè, trừ khi các cuộc tấn công của Nga ở phía tây Ukraine leo thang đột ngột.

Tuy nhiên, khi người Mỹ và Tây Âu ngày càng cảm thấy đau đớn hơn trước vấn đề khí đốt và hàng hóa, các chủ đề quan tâm về một cuộc khủng hoảng tị nạn ở xa đã dần được thay thế bằng nỗi lo về khó khăn kinh tế ngày càng tăng ở sát sườn. Với việc Nga hạn chế xuất khẩu khí đốt cho các ngành công nghiệp điện, các nhà máy điện và cung cấp hệ thống sưởi cho khu dân cư ở châu Âu, EU sẽ cố gắng tránh một cuộc khủng hoảng năng lượng vào mùa đông năm nay.

Nguồn cung năng lượng không ổn định đang gây ra sự tăng giá bất ổn và chưa từng có trên khắp EU. Sự can thiệp của thị trường, chủ nghĩa bảo hộ và giới hạn giá trần đã trở thành một phần của chương trình nghị sự về chính sách năng lượng xuyên Đại Tây Dương. Lạm phát tăng vọt ở cả hai bờ Đại Tây Dương. Ở EU, tỷ lệ này cao nhất ở Estonia (20,1%) trong khi ở Mỹ, nó đạt mức cao nhất trong 40 năm (8,6%) vào tháng 5.

Ukraine, hiện đang chiến đấu chống lại nhà cung cấp năng lượng chính cho họ, đối mặt với các vấn đề cung cấp năng lượng thậm chí còn nghiêm trọng hơn. Hiện nay, tình trạng thiếu nhiên liệu là chuyện xảy ra hàng ngày ở Ukraine. Trước chiến tranh, 80% nhu cầu nhiên liệu của đất nước được nhập khẩu, chủ yếu được vận chuyển bằng đường sắt từ Belarus.

Việc thị trường hoảng loạn và việc Nga phong tỏa bờ biển Ukraine, đặc biệt là cảng Odessa, càng làm tăng thêm tình trạng khan hiếm nhiên liệu. WOG, một trong những chuỗi trạm xăng lớn nhất ở Ukraine, giới hạn sức mua của khách hàng ở mức khoảng 2,6 gallon mỗi ngày. Sự thiếu hụt ngày càng gia tăng sẽ tàn phá ngành nông nghiệp vốn đã bị tàn phá bởi sự phong tỏa của Nga.

Có những bước nhỏ đang được thực hiện để giảm bớt tình hình. Bộ trưởng Kinh tế Slovakia Richard Sulík thông báo rằng đường ống Druzhba, dẫn dầu của Nga đến Trung Âu, có thể được chuyển đổi thành đường ống đưa nhiên liệu trở lại Ukraine. Công ty năng lượng Ukraine Ukrtransnafta đã ký hợp đồng với công ty năng lượng MOL có trụ sở tại Hungary để nâng cấp cơ sở hạ tầng và cung cấp 35.000 tấn dầu diesel mỗi tháng. Tuy nhiên, năng lực giao hàng hiện tốt nhất là 5.000 tấn, chỉ bằng một phần bảy lượng tiêu thụ hàng tháng của Ukraine.

Theo Oleksandr Kubrarov, Bộ trưởng Cơ sở hạ tầng Ukraine, tất cả nhiên liệu nhập khẩu của nước này hiện nay đều đến từ châu Âu. Nhưng EU chỉ còn 6 tháng cho đến khi lệnh cấm nhập khẩu sản phẩm thô và tinh chế của Nga có hiệu lực. Trong khi đó, châu Âu cũng đang phải tranh giành để nạp thêm dầu diesel vào tháng 6 – thậm chí họ tăng nhập khẩu từ Nga lên gần 15% so với năm ngoái. Châu Âu sẽ cung cấp cho Ukraine như thế nào khi lệnh cấm có hiệu lực? Không ai biết.

Tình hình khí đốt tự nhiên ở Ukraine thậm chí còn đáng sợ hơn. Mặc dù chưa phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt, nhưng cơ sở lưu trữ chỉ ở mức 19% - thấp nhất ở châu Âu. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky nói: "Chúng ta phải chuẩn bị cho mùa đông tới — tại đất nước của chúng ta, trên lãnh thổ của chúng ta, cho tất cả công dân". Ukraine đặt mục tiêu ngừng mọi hoạt động xuất khẩu than và khí đốt tự nhiên để tích trữ dự trữ cho những tháng lạnh giá. Nhưng như thế vẫn sẽ không đủ. Yuriy Vitrenko, Giám đốc điều hành của Naftogaz thuộc sở hữu của nhà nước Ukraine, tại cuộc họp của Ủy ban An ninh và Hợp tác Mỹ ở châu Âu ước tính rằng sẽ cần thêm 6 tỉ mét khối khí đốt nhập khẩu trước cuối tháng 10 để lấp đầy các kho chứa dưới lòng đất cho mùa đông.

Thiệt hại lớn đối với các tòa nhà dân cư ở các đô thị của Ukraine chỉ làm trầm trọng thêm tình hình. Ngay cả khi có đủ năng lượng để sưởi ấm, những nơi trú ẩn tạm thời và những ngôi nhà bị phá hủy một phần với những ô cửa sổ vỡ nát, sẽ cần nhiều năng lượng hơn. UNHCR đã công bố một chiến lược đối phó với giá lạnh mùa đông bao gồm việc cung cấp đinh, gỗ và vật liệu cách nhiệt cho người Ukraine để tiến hành sửa chữa sơ bộ ở nơi mà họ buộc phải tạm trú trong mùa lạnh tới.

Nhập khẩu từ EU chỉ có thể được thực hiện nếu có bất kỳ khoản dư nào mà châu Âu có thể tích trữ. Kyiv có thể được cung cấp một lượng khí đốt thông qua kết nối đường ống với Slovakia và Hungary - hai quốc gia không giáp biển và cũng phụ thuộc nhiều vào năng lượng của Nga. Việc lấp đầy các kho lưu trữ của EU là rất quan trọng. Khó có thể đáp ứng các mục tiêu của Ủy ban châu Âu ngoại trừ việc tăng cường nhập khẩu khí đốt tự nhiên hóa lỏng đắt tiền của Mỹ từ châu Á. Dự trữ đóng một vai trò cơ bản trong việc đảm bảo an ninh năng lượng của EU. Có dự trữ thích hợp là trách nhiệm chung có lợi cho tất cả các Quốc gia Thành viên.

Nếu châu Âu không có đủ khí đốt cho mùa đông, nó cũng sẽ ảnh hưởng đến Ukraine. Dòng chảy từ Nga sang EU đang cạn dần theo từng tuần. Gazprom gần đây đã giảm 60% thông qua Nord Stream 1, dẫn đến việc cắt giảm trên khắp châu Âu. Ở các quốc gia khác, gồm cả Ba Lan, dòng cung khí đốt đã giảm xuống 0. Đức gần đây đã buộc phải tuyên bố về một cuộc khủng hoảng khí đốt và đã ký một biên bản ghi nhớ với một số quốc gia láng giềng để hỗ trợ lẫn nhau trong trường hợp xảy ra khủng hoảng điện. Nguy cơ ngày càng tăng là Gazprom sẽ ngừng toàn bộ việc vận chuyển khí đốt, điều này sẽ khiến không chỉ nguồn cung cấp mùa đông của EU mà còn của Ukraine gặp rủi ro. Trong trường hợp khí đốt bị ngừng cung cấp ngay lập tức, lượng dự trữ của Ukraine sẽ chỉ kéo dài từ 5 đến 7 ngày.

Không có cách nào Ukraine và EU có thể thay thế tất cả nguồn khí đốt từ Nga trước khi mùa đông đến.

Vậy tất cả những điều này sẽ ảnh hưởng như thế nào đến tình hình người tị nạn khi thời tiết chuyển lạnh - và trong trường hợp của Ukraine, thực sự, thực sự lạnh trong nhiều tháng?

Hiện tại, có hơn 7 triệu người phải di tản trong nội bộ Ukraine, với nhiều nhu cầu thiết yếu cơ bản còn thiếu. Tại thành phố Kharkiv bị ảnh hưởng nặng nề, một số khu vực đã không có nước hoặc điện trong nhiều tháng và người dân phải ngủ cùng nhau trong các tầng hầm và nấu ăn trên bếp lửa tạm bợ ngoài trời. Ở Mariupol do Nga kiểm soát, thiệt hại đối với các đường ống dẫn nước quá lớn đến mức người dân buộc phải lấy nước từ các ao vũng. Khi mùa đông đang đến gần, một làn sóng lớn thứ hai của người tị nạn sẽ buộc phải vượt qua EU. Châu Âu có thể không đủ khả năng xử lý thêm dòng tị nạn hàng triệu người.

Không có gì ngạc nhiên khi Zelensky kêu gọi G7 kết thúc chiến tranh trước khi mùa đông bắt đầu. Mặc dù ông nhấn mạnh vào vấn đề quốc phòng, nhưng không thể coi thường các tác động nhân đạo. Mùa đông lạnh nhất của Ukraine vẫn chưa đến.

Anh Tú (dịch)