Người bị di chứng hậu COVID-19 vài tháng đến 2 năm có cơ hội hồi phục?

Dù đã có nhiều nghiên cứu, sự ra mắt hàng chục phòng khám chuyên khoa COVID-19 kéo dài cùng 1,15 tỉ USD mà Mỹ tài trợ liên bang cho Viện Y tế Quốc gia để nghiên cứu COVID-19 kéo dài, vẫn còn thiếu phương pháp điều trị cho những người bị tình trạng này sau khi nhiễm SARS-CoV-2.

“Không có câu trả lời đúng cho nhiều bệnh nhân của chúng tôi”, theo Tiến sĩ Ben Abramoff, Giám đốc Phòng khám Đánh giá và Phục hồi hậu COVID-19 tại trung tâm y tế Penn Medicine (Mỹ), nơi đã chứng kiến ​​hơn 1.100 bệnh nhân bị tình trạng COVID-19 kéo dài.

Vấn đề lớn là sự thiếu đồng thuận về cách xác định COVID-19 kéo dài.

"Chúng tôi không biết điều gì gây nên COVID-19 kéo dài hoặc làm thế nào để chẩn đoán chính thức nó. Cần nâng cao hiểu biết về tình trạng này để cung cấp dịch vụ chăm sóc thích hợp cho bệnh nhân của chúng tôi", trích một bài bình luận từ các nhà nghiên cứu UCLA Health and the David Geffen School of Medicine ở thành phố Los Angeles (Mỹ).

Hầu hết các phòng khám trực thuộc bệnh viện, bao gồm cả Penn Medicine, điều trị bệnh nhân bằng nhiều đội y tế khác nhau, bao gồm tư vấn viên, bác sĩ tim mạch, bác sĩ vật lý trị liệu và bác sĩ miễn dịch học.

Thế nhưng có thể mất hàng tháng để đến cuộc hẹn và nhiều bệnh nhân cho biết việc tìm nơi điều trị COVID-19 kéo dài có thể tốn thời gian, mất công sức. Điều đã giúp các công ty tư nhân bước vào lĩnh vực này.

Nổi tiếng nhất là IncellDx, công ty có trụ sở tại bang California (Mỹ), cho biết đã hoàn thành ba mục tiêu chính cụ thể về COVID-19 kéo dài: Xét nghiệm chẩn đoán, kế hoạch điều trị (bao gồm thuốc điều trị HIV và thuốc giảm cholesterol) và một cách để bệnh nhân thấy rằng phương pháp điều trị đang hoạt động.

Tuy vậy, các nhà phê bình phản bác rằng không có xét nghiệm máu đơn giản hoặc các dấu ấn sinh học được chấp nhận rộng rãi để xác định liệu ai đó có bị COVID-19 kéo dài không.

Ngay cả tại các phòng khám có uy tín cao, các phác đồ điều trị rất khác nhau và bác sĩ không đưa ra phương pháp chữa trị COVID-19 kéo dài. Thay vào đó, hầu hết đều điều trị các triệu chứng trong nỗ lực đưa bệnh nhân trở lại cảm giác bình thường.

Vô số các triệu chứng đi kèm với COVID-19 kéo dài khiến việc điều trị chuẩn hóa trở nên khó khăn. Căn bệnh này gồm các triệu chứng kéo dài hàng tuần đến hàng tháng, thậm chí 1-2 năm sau khi nhiễm SARS-CoV-2. Một số người bị chứng đau nửa đầu hàng ngày. Những người khác mất tập trung tư tưởng. Một số người thậm chí khó khăn trong việc đi bộ một đoạn ngắn từ cửa trước đến hộp thư của họ.

Chờ đợi lâu và kế hoạch dài hạn

Trong 2 năm qua, nhiều phòng khám điều trị COVID-19 kéo dài, thường liên kết với các bệnh viện hoặc trung tâm nghiên cứu y tế, đã mở ra trên toàn nước Mỹ.

Khi lần đầu tiên tìm cách điều trị, Laurie Bedell (42 tuổi, ở thành phố Pittsburgh, bang Pennsylvania, Mỹ) đã đợi gần 8 tháng để có cuộc hẹn tại trung tâm y tế học thuật phi lợi nhuận Cleveland Clinic cách đó hơn 210 km. Khi bảo hiểm y tế từ chối thanh toán cho đợt khám, cô buộc phải tìm một bác sĩ gần nhà hơn.

"Tôi đã đợi hàng tháng trời mà chẳng làm được gì. Có lẽ tôi sẽ phải đợi nhiều tháng nữa để hy vọng có ai đó ở Pittsburgh", Laurie Bedell nói.

Việc chờ đợi không hề dễ dàng với những bệnh nhân như Laurie Bedell. Trước khi mắc COVID-19, cô đã quen với việc tập thể dục 2 giờ/ngày, 6 ngày một tuần. Giờ đây, Laurie Bedell nói: "Về thể chất, tôi không thể hoạt động được. Tôi có một khung tập đi. Tôi không thể lái xe vì tôi bị rối loạn chức năng nhận thức và tầm nhìn của tôi liên tục bị mờ".

Tại Chương trình Phục hồi hành động hậu COVID-19 tại tổ chức phi lợi nhuận Mayo Clinic (thành phố Rochester, bang Minnesota, Mỹ), nơi các bác sĩ đã điều trị cho hàng trăm người bị COVID-19 kéo dài, bệnh nhân được khuyên nên phục hồi từ từ.

Đứng đầu chương trình hậu COVID-19 của Mayo Clinic, Tiến sĩ Greg Vanichkachorn nói: “Bệnh nhân chỉ muốn trở lại cuộc sống bình thường”. Thế nhưng lao vào các hoạt động bình thường sẽ khiến họ mệt mỏi sau khi trải qua thời gian bị di chứng hậu COVID-19.

Greg Vanichkachorn cho hay: “Cơ thể không thể xử lý được điều đó. Nhịp độ rất quan trọng. Cần giúp nhiều người hiểu tầm quan trọng của nhịp độ thích hợp ngay từ đầu để họ không rơi vào tình huống này”.

Giống như nhiều bác sĩ lâm sàng, Greg Vanichkachorn tập trung vào điều trị các triệu chứng COVID-19 kéo dài. Ông thường kê đơn midodrine (thuốc huyết áp) và florinef (một loại steroid) để cố gắng cải thiện lưu lượng máu trong cơ thể cho bệnh nhân. Greg Vanichkachorn nóivật lý trị liệu cũng rất quan trọng để giúp giữ cho cơ bắp săn chắc và khỏe nhất có thể.

Hinda Stockstill (35 tuổi, ở thành phố Cincinnati, bang Ohio, Mỹ) cho biết tình trạng COVID-19 kéo dài của cô đã được cải thiện sau khi kết hợp các phương pháp điều trị từ cả bác sĩ gia đình và bác sĩ tại trung tâm điều trị hậu COVID-19 của Cleveland Clinic.

Cô đã trải qua liệu pháp vật lý và vận động, dùng loại thuốc kháng vi rút có tên acyclovir và fluvoxamine, để điều trị chứng trầm cảm.

"Nó không chữa khỏi hoàn toàn cho tôi. Tôi vẫn có một số ngày rất mệt mỏi, gần như không thể đứng dậy được, nhưng chúng ngày càng ít đi", Hinda Stockstill kể.

Tiến sĩ Ben Abramoff nói: “Hầu hết các bệnh nhân đều có sự cải thiện theo thời gian, nhưng khoảng một nửa không trở lại 100%”.

Nguyên nhân gây COVID-19 kéo dài vẫn chưa được biết rõ ràng. Tại sao một số người nhiễm SARS-CoV-2 lại bình phục, trong khi những người khác tiếp tục bị các triệu chứng dai dẳng?

Tồn tại một số lý thuyết về COVID-19 kéo dài. Một nghiên cứu gần đây cho thấy hệ thống miễn dịch ở một số người không phản ứng thích hợp với SARS-CoV-2 và không kích hoạt các kháng thể chính xác. Một nghiên cứu khác cho thấy người bị COVID-19 kéo dài có thể do SARS-CoV-2 kích hoạt lại vi rút Epstein-Barr (gây ra bệnh tăng bạch cầu đơn nhân nhiễm trùng) hoặc liên quan đến bệnh tiểu đường loại 2.

Vào tháng 2.2021, Viện Y tế Quốc gia Mỹ (NIH) đã được phân bổ hơn 1 tỉ USD để nghiên cứu về COVID-19 kéo dài đến năm 2025.

"Tất cả chúng tôi đều thực sự hy vọng, cuối cùng thì điều gì đó đang xảy ra!", Laurie Bedell nói.

Laurie Bedell là một phần của nhóm tập trung các bệnh nhân COVID-19 kéo dài mà NIH đã tìm kiếm hướng dẫn khi bắt đầu dự án nghiên cứu hàng đầu của mình có tên RECOVER.

Nghiên cứu này cố thu hút 20.000 người. Tính đến ngày 11.3, 1.175 người đã ghi danh.

"Tôi hiểu nhiều người đang tuyệt vọng", theo Tiến sĩ Stuart Katz, điều tra viên chính của thử nghiệm RECOVER, đồng thời là giám đốc chương trình điều trị suy tim của trung tâm y tế học thuật NYU Langone Health.

Mục tiêu của thử nghiệm không phải là để điều trị bệnh nhân, ít nhất là không phải lúc đầu.

"Chúng tôi đang cố gắng xác định: COVID-19 kéo dài là gì? Công cụ chẩn đoán tốt nhất là gì?. Nếu các phương pháp điều trị tiềm năng được khuyến nghị, đó sẽ là sau khi các nhà nghiên cứu đã tìm hiểu toàn bộ tài liệu khoa học. Đó là một cam kết to lớn, nhưng nếu chúng tôi yêu cầu người bệnh tham gia một nghiên cứu và dành nguồn lực cho nghiên cứu đó, chúng tôi muốn cố gắng đưa ra phương pháp điều trị tốt nhất, hứa hẹn nhất”, ông Stuart Katz nói.

Bài kiểm tra cho COVID-19 kéo dài?

Với một số bệnh nhân bị hậu COVID-19, việc chờ đợi lâu, không có câu trả lời rõ ràng và các bước chậm chạp trong quá trình hồi phục là quá sức chịu đựng. Đó là lý do tại sao hàng ngàn người đã chuyển sang công ty IncellDx.

Sau nhiều tháng bị chóng mặt, khó thở và đau dây thần kinh, Sara Anaya (43 tuổi, ở thành phố Santa Maria, California) đã đến Covid Recovery Clinic tại Keck Medicine thuộc Đại học Nam California, nơi cô được cung cấp liệu pháp vật lý trị liệu, tư vấn sức khỏe tâm thần và kiểm tra thần kinh.

Sara Anaya đã thử vật lý trị liệu, nhưng cho biết nó khiến cô thậm chí mệt mỏi hơn đến mức không thể rời khỏi giường trong nhiều ngày. Sara Anaya thất vọng, nói rằng Keck Medicine không cung cấp thuốc, dù không có thuốc nào được chấp thuận để điều trị COVID-19 lâu dài.

"Nhiều người nghĩ thứ họ muốn là một viên thuốc, nhưng chúng tôi không có thuốc đó và chúng tôi không gần với việc có nó", Tiến sĩ Ben Abramoff cho biết.

Sara Anaya quay sang IncellDx, nơi cô có thể nhận được một cuộc hẹn khám chữa bệnh từ xa với người sáng lập công ty là Tiến sĩ Bruce Patterson, gần như ngay lập tức.

Bruce Patterson là nhà vi rút học đã tham gia rất nhiều vào nghiên cứu về HIV trong nhiều thập kỷ trước khi chuyển trọng tâm sang COVID-19 kéo dài vào năm 2020.

IncellDx xét nghiệm máu mà công ty tuyên bố có thể chẩn đoán COVID-19 kéo dài, giúp xác định các liệu pháp hiệu quả và cho thấy bất kỳ cải thiện nào sau khi điều trị.

IncellDx không lấy máu, thay vào đó, bệnh nhân phải gửi một mẫu máu đến công ty để phân tích.

Thử nghiệm xem xét mức độ của 14 loại protein hệ thống miễn dịch được gọi là cytokine mà IncellDx cho biết chỉ ra tình trạng viêm mạch máu đặc trưng cho COVID-19 kéo dài.

Cytokine là một nhóm protein đa chức năng, được sản xuất bởi các tế bào miễn dịch giúp cơ thể vận hành hệ miễn dịch

14 điểm đánh dấu đó được xác định bằng cách sử dụng mô hình toán học và trí tuệ nhân tạo, Bruce Patterson nói. Chúng có thể cho thấy có gì khác biệt về những bệnh nhân COVID-19 kéo dài này?

Các bác sĩ lâm sàng của IncellDx không kê đơn thuốc trực tiếp cho bệnh nhân, nhưng cung cấp

cho bệnh nhân "khuyến nghị điều trị" mà họ có thể đưa đến bác sĩ cá nhân. Nó thường bao gồm maraviroc (thuốc kháng vi rút điều trị HIV) và statin (thường giảm cholesterol trong máu). Cả hai đều không được chấp thuận để điều trị COVID-19 kéo dài.

Các bác sĩ liên kết với các bệnh viện và trung tâm y tế lớn tranh cãi về việc liệu xét nghiệm chẩn đoán này có hợp lệ hay không. Trong khi một số phòng khám làm xét nghiệm máu và hình ảnh để tìm hiểu thêm về những gì đang xảy ra trong cơ thể bệnh nhân thì hầu hết tất cả đều dựa vào các triệu chứng để chẩn đoán.

Tiến sĩ Kanao Otsu, trưởng nhóm nghiên cứu miễn dịch học tại Trung tâm chăm sóc và phục hồi hậu COVID-19 tại National Jewish Health (thành phố Denver, bang Colorado), cho biết: “Bạn không cần xét nghiệm máu để chẩn đoán COVID-19 kéo dài. Bạn không cần bảng điều khiển cytokine để biết rằng bạn vẫn đang chịu đựng COVID-19 mà bạn mắc 9 tháng trước".

Hơn 18.000 người đã thực hiện bài kiểm tra của IncellDx, theo Tiến sĩ Bruce Patterson. Gần như tất cả (95) đã được chẩn đoán mắc COVID-19 kéo dài dựa trên nó.

“Đó là một dấu hiệu cảnh báo”, theo Tiến sĩ Marc Sala, bác sĩ chuyên khoa mạch máu đã khám cho bệnh nhân COVID-19 kéo dài tại Comprehensive Covid-19 Center của Northwestern Medicine (thành phố Chicago, bang Illinois, Mỹ). Ông nói một bài kiểm tra chỉ có thể được xác thực thông qua việc sử dụng nó trên một nhóm người đa dạng - nói cách khác là một nhóm lớn những người bị và không bị COVID-19 kéo dài.

Hơn nữa, không có bằng chứng để chứng minh rằng việc nâng cao hoặc hạ thấp bất kỳ dấu hiệu COVID-19 kéo dài nào của IncellDx thực sự có thể điều trị tình trạng này, ông Marc Sala nói.

Ông cho hay: “Không điều gì trong số này dựa trên dữ liệu thử nghiệm trên người”.

Tiến sĩ Bruce Patterson cho biết công ty có kế hoạch thực hiện các thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên, nhưng đã bảo vệ việc tiến tới mà không có chúng trong thời gian chờ đợi.

Ông nói: “Chúng ta đang ở trong một đại dịch. Tôi không cho rằng những bệnh nhân này có thể đợi 18 tháng để biết kết quả của một cuộc thử nghiệm".

Sara Anaya nói các loại thuốc do IncellDx khuyến nghị và bác sĩ địa phương kê cho cô ấy đã có tác dụng, dù phải mất vài tháng. Khứu giác của cô ấy vẫn còn bị ảnh hưởng.

Không phải tất cả các bệnh nhân đều có được thành công tương tự.

Anne McCloskey (53 tuổi, ở thành phố Seattle, bang Washington) là một phần nghiên cứu ban đầu của IncellDx và không bị tính bất kỳ khoản phí nào khi bà tìm kiếm sự trợ giúp vào tháng 11.2020.

Các xét nghiệm của IncellDx cho thấy bà có mức độ cao của các dấu ấn sinh học chỉ ra COVID-19 kéo dài. Anne McCloskey bắt đầu với phác đồ của công ty, cùng với một số phương pháp điều trị khác.

Vài tháng sau, xét nghiệm máu IncellDx lặp lại cho thấy Anne McCloskey phần lớn đã bình phục. Thế nhưng, bà vẫn bị sốt, mệt mỏi tột độ và trí nhớ giảm sút.

Tính dễ bị tổn thương cao của những bệnh nhân COVID-19 kéo dài khiến điều đó trở nên quan trọng hơn với các bác sĩ để tránh đưa ra lời hứa rằng xét nghiệm hoặc điều trị là câu trả lời chính xác mà không có nghiên cứu khoa học nghiêm ngặt và dữ liệu để hỗ trợ chúng, theo Tiến sĩ Myles Sheehan, Giám đốc Trung tâm Đạo đức Sinh học Lâm sàng Pellegrino tại Trung tâm Y tế Đại học Georgetown (thủ đô Washington, Mỹ).

Chính việc thiếu dữ liệu khoa học khiến những bệnh nhân COVID-19 vốn đã dễ bị tổn thương lâu nay thậm chí còn dễ bị ảnh hưởng bởi những tuyên bố chưa được chứng minh, theo Tiến sĩ Ziyad Al-Aly, nhà dịch tễ học lâm sàng và nhà nghiên cứu COVID-19 tại Đại học Washington (thành phố St. Louis, bang Missouri).

Ông nói: “Tôi lo lắng rằng tập thể của chúng ta không có khả năng tập hợp các thử nghiệm để đưa ra phương pháp điều trị cho những người mắc COVID-19 kéo dài này sẽ tạo cơ hội cho các nhóm và công ty khác bóc lột bệnh nhân”.

Sơn Vân