2 nước ghi nhận nhiều người chết vì COVID-19 nhất sắp đổi thứ hạng về tỷ lệ phủ vắc xin

Khi chiến dịch tiêm vắc xin COVID-19 bùng nổ ở Mỹ vào mùa xuân năm ngoái, Kiratiana Freelon đã bị nhốt trong căn hộ của mình ở Rio de Janeiro, cố gắng tránh nhiễm vi rút. Brazil lúc đó chỉ đứng sau Mỹ về số ca tử vong do COVID-19 và dường như là quốc gia có chương trình tiêm vắc xin chậm nhất thế giới. Các thành phố của Brazil đã bắt đầu tiêm vắc xin COVID-19 cho người dân địa phương vào tháng 1.2021 nhưng không có đủ liều để chích.

Khi tốc độ tiêm vắc xin ở Mỹ tăng vọt, người Brazil đã tranh luận về giá trị của việc phong tỏa và tự do sử dụng thuốc mà không có bằng chứng cho thấy chúng có hiệu quả chống lại COVID-19. Kiratiana Freelon ghen tị nhìn những người bạn Mỹ của mình đăng ảnh "Tôi đã được tiêm vắc xin!" trên nguồn cấp dữ liệu mạng xã hội. Vì vậy, vào tháng 6, Kiratiana Freelon rời Rio de Janeiro và trở về quê hương Chicago, nơi cô nhận liều vắc xin COVID-19 đầu tiên vào ngày hạ cánh.

Tuy nhiên, kể từ đó, cục diện đã thay đổi. Tỷ lệ tiêm vắc xin đã tăng lên đáng kể ở Brazil và đình trệ ở Mỹ. Theo dữ liệu do tờ The New York Times tổng hợp, tính đến ngày 14.10, khoảng 73% người Brazil đã tiêm ít nhất một liều vắc xin COVID-19, so với chỉ 66% ở Mỹ.

Mỹ vẫn dẫn trước về dân số được tiêm vắc xin đầy đủ, 57% so với 47% ở Brazil. Thế nhưng khoảng cách này giữa việc tiêm vắc xin đầy đủ và một phần của Brazil dường như đã sẵn sàng thu hẹp: Một cuộc khảo sát vào tháng 7 cho thấy 94% người Brazil dự định tiêm vắc xin COVID-19.

Chuyện gì đã xảy ra? Bất chấp thông tin sai lệch tràn lan, đấu đá nội bộ chính trị và sự thất bại của lãnh đạo ở các cấp cao nhất, chiến dịch tiêm vắc xin của Brazil đã thành công vì quốc gia này có một thứ mà Mỹ không có: Một nền văn hóa vắc xin không thể phá vỡ.

Như Gilberto Hochman, nhà nghiên cứu sức khỏe cộng đồng tại Casa de Oswaldo Cruz, một phần của Tổ chức Oswaldo Cruz ở Brazil, đã viết trước đây, văn hóa tiêm vắc xin của Brazil có nguồn gốc từ lâu.

Năm 1904, khi Brazil đang cố gắng tiêu diệt bệnh đậu mùa và sốt vàng da ở Rio de Janeiro, các quan chức y tế đã xâm nhập vào nhà của những cư dân nghèo khó của thành phố và bắt họ phải tiêm vắc xin. Các cư dân đã phản đối với "Cuộc nổi dậy vắc xin", cuộc nổi loạn trên đường phố kéo dài một tuần khiến 30 người chết và cuối cùng đã chấm dứt việc tiêm vắc xin bắt buộc.

Cuộc nổi dậy đã ăn sâu vào trí nhớ của công chúng đến nỗi hàng năm một nhóm lễ hội ở Rio de Janeiro bày tỏ lòng kính trọng với một trong những thủ lĩnh của cuộc nổi dậy, một người Brazil gốc Phi tên Horácio José da Silva, còn được gọi là Prata Preta.

Cuối những năm 1960, với bệnh đậu mùa vẫn còn lưu hành trong nước, chế độ độc tài quân sự cầm quyền lúc bấy giờ đã thiết lập các đặc điểm định hướng sẽ định hình các chiến dịch vắc xin của Brazil nhiều thập kỷ tới.

Trong nỗ lực mới để xóa bỏ căn bệnh này, chính phủ đã khai thác các nhà lãnh đạo cộng đồng (các chính trị gia địa phương, các nhà lãnh đạo tôn giáo, vận động viên) và nhiều kênh truyền thông khác nhau, bao gồm báo chí, loa phóng thanh và phim chiếu trong khuôn viên trường học, để truyền tải thông điệp của họ. Ở các thành phố lớn, việc tiêm vắc xin hàng loạt đã diễn ra tại các không gian công cộng mang tính biểu tượng.

Các lễ hội nổi tiếng, đám rước, dịch vụ tôn giáo, hội chợ và biểu diễn nghệ thuật đã trở thành những điểm tiêm chủng. Vắc xin thậm chí còn đến được các thị trấn nông thôn xa xôi.

Gilberto Hochman giải thích rằng vào cuối chiến dịch, 84% người Brazil đã được tiêm vắc xin, bệnh đậu mùa đã được loại trừ và người dân đã coi việc tiêm chủng là công ích từ nhà nước. Chế độ độc tài quân sự đã nhân đôi những nỗ lực đó khi nó tạo ra Chương trình Tiêm chủng Quốc gia vào năm 1973.

Một thập kỷ rưỡi sau, khi đất nước trở lại dưới chế độ dân sự, Brazil đã thành lập hệ thống y tế công cộng toàn cầu lớn nhất trên thế giới (Hệ thống Y tế Thống nhất). Dù không phải là hoàn hảo nhưng Hệ thống Y tế Thống nhất đã biến chính phủ thành một nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe cơ bản miễn phí đáng tin cậy cho những cộng đồng cần nó nhất. Bất kỳ ai ở Brazil đều có thể bước vào một phòng khám công và nhận bất kỳ loại vắc xin nào trong số hơn 20 lần tiêm chủng miễn phí.

Khi vắc xin COVID-19 do AstraZeneca và Pfizer phát triển trở nên phổ biến rộng rãi ở Brazil vào mùa hè năm nay, bổ sung thêm cho kho dự trữ vắc xin Sinovac hiện có, các thành phố tự quản đã tuân theo một kịch bản quen thuộc.

Vào ngày 14.8, São Paulo đã thực hiện một nỗ lực trên toàn thành phố gọi là “Vòng quay vắc xin” để tiêm chủng cho mọi người từ 18 đến 21 tuổi. Hơn 600 địa điểm tiêm vắc xin rải rác khắp siêu đô thị và 16 địa điểm vẫn mở cửa trong 34 giờ liên tục, từ sáng thứ 7 cho đến tối Chủ nhật. Những người đeo khẩu trang đã đến các điểm tiêm vắc xin và đi bộ với tất cả các yếu tố của một lễ hội (âm nhạc, vũ công, trang trí), thậm chí có rất đông người xếp hàng chờ đợi. Không có lời hứa nào về tiền hoặc tham gia xổ số như đã trở nên phổ biến ở Mỹ.

Sự kiện của São Paulo đã thành công ngoài sức tưởng tượng. Mệt mỏi vì chờ đợi một năm rưỡi để được giải cứu khỏi vi rút SARS-CoV-2, hơn 500.000 thanh niên Brazil đã trả lời lời kêu gọi tiêm vắc xin. Họ đã làm theo điều cha mẹ và ông bà từng đi tiêm vắc xin trong những tuần và tháng trước đó.

Sự kiện này đã giúp São Paulo (có 12,4 triệu dân) đạt được cột mốc tiêm vắc xin COVID-19 mà dường như không thành phố nào của Mỹ có thể đạt được: 99% cư dân từ 18 tuổi trở lên hiện đã nhận được ít nhất một liều vắc xin.

Ngay cả quận King của thành phố Seattle (vào tháng 6 đã trở thành quận lớn đầu tiên của Mỹ tiêm vắc xin cho 70% cư dân đủ điều kiện của mình) nay chỉ tiêm liều vắc xin đầu tiên cho 88% cư dân từ 16 tuổi trở lên.

Hơn nữa, bất kỳ nỗ lực nào nhằm tái tạo thành công của sự kiện tiêm vắc xin COVID-19 lớn như São Paulo ở một thành phố lớn của Mỹ có thể sẽ thất bại: “Người Mỹ chúng tôi yêu sự độc lập cá nhân và quyền tự do dân sự, chúng tôi không mong đợi nhiều vào chính phủ khi nói đến chăm sóc sức khỏe”.

Chiến dịch tiêm vắc xin của Brazil đang thành công bất chấp những nỗ lực từ Tổng thống Jair Bolsonaro nhằm gây ảnh hưởng xấu đến nó.

Được mệnh danh là "Trump của vùng nhiệt đới", ông Jair Bolsonaro đã từ chối ít nhất 14 lần để đặt hàng trước vắc xin COVID-19 vào năm 2020 và đầu 2021. Một chính sách sai lầm ưu tiên các phương pháp điều trị chưa được chứng minh so với vắc xin được cho dẫn đến cái chết do COVID-19 của hơn 600.000 người Brazil - 400.000 người trong số họ tử vong sau khi vắc xin đã có sẵn ở các nơi khác trên thế giới.

Đến nay, Tổng thống Jair Bolsonaro chỉ quảng cáo một cách thận trọng vắc xin COVID-19, nói mọi người nên tiêm hay không là lựa chọn của họ và gần đây đã thông báo ông quyết định không tiêm vắc xin cho chính mình. Thế nhưng, phần lớn người Brazil đã phớt lờ tổng thống của họ, vứt bỏ cái tôi cá nhân và đi tiêm vắc xin.

Vào tháng 8, người bạn Brazil của Kiratiana Freelon là Lucas Fontainha, bác sĩ thú y 27 tuổi, đã tóm tắt văn hóa này trong một tweet: “May mắn thay, người Brazil yêu vắc xin, họ chiến đấu vì vắc xin, họ tổ chức lễ hội vắc xin, họ hôn tất cả những đứa trẻ trong hàng chờ đợi tiêm vắc xin, họ cắm trại qua đêm tại phòng khám để tiêm vắc xin… Ngay cả những người Brazil chống tiêm chủng cũng bí mật tiêm vắc xin. Tôi thích điều này”.

Văn hóa tiêm vắc xin mạnh mẽ có thể sẽ giúp Brazil trở thành một trong những quốc gia được chủng ngừa COVID-19 nhiều nhất trên thế giới vào cuối năm nay. Thế nhưng nền văn hóa đó không được tạo ra trong một sớm một chiều - phải mất hàng thập kỷ để xây dựng lòng tin của người dân và tạo dựng các mối quan hệ cộng đồng và tất nhiên, cả việc tạo ra một hệ thống chăm sóc sức khỏe toàn quốc. Có lẽ Mỹ sẽ học được một hoặc hai điều từ đó.

Sơn Vân