Ca sĩ Ái Vân từng làm ‘con buôn’ như thế nào?

>> Ca sĩ Ái Vân: Nỗi đau bị mất căn nhà yêu dấu

>>Ca sĩ Ái Vân:Hớt hải chạy show để trả nợ

>>Ca sĩ Ái Vân:Đã tự tử và "vượt biên" như thế nào để giải thoát tình duyên?

>> Ca sĩ Ái Vânvà tin đồn đóng phim "con heo"

>> Ca sĩ Ái Vânđã từng đi hát chui như thế nào?

Thời bao cấp được đi nước ngoài mà không kèm theo buôn bán tí chút thì hoặc là người lơ ngơ hoặc là người nói phét. Tôi thuộc loại người lơ ngơ nhưng đi nhiều người ta bày cho rồi cũng biết. Buôn có bạn bán có bè, bí mật đi buôn ở xứ ta thì được, sang xứ người làm vậy dễ chết lắm. Mọi người, hễ xách va li đi Tây không giấu được mặt “con buôn”. Lúc đầu nghe nói đi buôn đã đỏ mặt, vì miếng cơm manh áo cũng phải liều, lâu ngày thành chai mặt luôn.

Tôi nhớ năm 1987 Cộng hòa Dân chủ Đức tổ chức một đoàn nghệ sĩ gồm 5 nước sang Phi châu biểu diễn. Phía Việt Nam có tôi. Sang đến Angola, gặp một số chuyên gia Việt Nam đang công tác bên ấy, các chú mời về nhà ăn cơm. Bữa cơm xa quê thật ấm cúng và thịnh soạn, toàn đàn ông nấu mà đủ món và rất ngon. Có canh miến, gà luộc và cả nem rán...

Dân Angola rất nghèo, các chuyên gia Việt Nam cũng chỉ khá hơn một chút, đồng lương rất khiêm tốn, tôi thật thà hỏi: “Các chú cũng khó khăn mà sao làm nhiều món thế này?” Các chú bảo: “Lương mỗi tháng 100 đô thì làm sao có thể ăn thế này được. Cháu có biết hôm nay các chú đãi cháu bằng gì không? Bằng bàn chải đánh răng đấy”. Tôi cười: “Thảo nào hôm qua ra chợ, thấy dân địa phương bày bán rất nhiều bàn chải đánh răng hiệu ‘Hàm Rồng’ của Việt Nam”. Mọi người cười theo vui vẻ. Lòng trâu cũng giống dạ bò, cứ nói thật như thế vui hơn.

Cứ mỗi lần đi Tây, đau đầu nhất là dò cho được thông tin thời điểm này đem hàng gì đi, mua hàng gì về. Tiền nong có thể mượn được, nhất là lại mượn tiền đi nước ngoài nhưng thăm dò thông tin hàng hóa mua bán mà lơ mơ rất dễ ôm nợ vào thân, không đùa được. Tôi chẳng sành chuyện buôn bán, thực sự không có khiếu, nhưng đi nhiều cũng phải nhớ.

Bảng tổng kết kinh nghiệm của dân đi nước ngoài sành điệu cho ra một cái list như sau: mang đi Nga: đồng hồ Citizen, quần bò Thái, dép tông Thái Lan hiệu Lily, áo phông cành mai Thái Lan, kính râm gấp, đồ trang sức bằng bạc, bột nghệ… Mang về: xe máy, xe đạp, máy khâu, máy quay đĩa, quạt máy “tai voi”, bàn là, nồi áp suất, dây “mai xo”, áo bay, bít tất, túi lưới, vòng bi, phim, giấy ảnh, chậu nhôm, con búp bê lật đật.

Đi Tiệp, Ba Lan mang đi áo 3 lớp, quần bò, vàng… Mang về: khuy bấm, mũ phớt, bít tất, phẹc mơ tuya, giấy bóng kính, phim, giấy, B complex, Philatop, thuốc cảm Anazil, quần áo, giầy dép lỗi thời, xích, líp, bi, vải sa tanh, súng hơi, phụ tùng xe đạp, dollar (tất nhiên mang giấu), thậm chí nhiều ông còn mua cả... vòng tránh thai, bao cao su…

Đi Đức mang đi: dollar, đồng hồ Citizen, đồ trang sức bằng bạc như kẹp tóc cài đầu hình con bướm. Mang về: Xe đạp, xe máy, giấy ảnh, len, áo lông Đức, vải sa tanh, giầy dép, tất xù nilon, kem bôi mặt, shampoo gội đầu... hàng gì của Đức mang về cũng bán được, chỉ có lãi nhiều hay lãi ít.

Đi Hung mang về dược phẩm, thuốc giun. Đi Trung Quốc thì mang về chỉ thêu các màu, các con đồ chơi bằng nhung, thuốc Bắc, sâm, nhung... Đại loại thế.

Hàng hóa loạn quá không nhớ hết được, anh em phải “sáng tác” các bài hát liệt kê các món hàng cho dân buôn lậu lần đầu xuất ngoại. Anh Mạnh Hà nhại bài Việt Nam - Liên Xô của chú Minh Hiến: “Cành mai, kính gấp nắm tay ta cùng đi, dù bao khó nguy cành mai vẫn thắng, đôi dép Li li thắng hơn quần bò, chỉ có Citi (đồng hồ Citizen) thì hơi bị xoàng...”. Anh Lân Cường nhại bài Quê em miền Trung du của Nguyễn Đức Toàn, bài rất dài liệt kê hầu hết các món hàng mua bán ở Nga: “Đôm anh ở nơi đây, chẳng xa cũng không gần, nào mời em đến đó/ Thương vụ anh đấy, trông bề ngoài thế thôi, nhưng lại giàu nhất Mát (Moscow)/ Đôm anh thật là sang, vì... với món hàng, lại cộng thêm máy tính/ Đi về cơm bữa, anh chuyển vài computer, là sẽ có mươi ‘tờ’ (1 tờ = 1 vé = 100 dollar)/ Từ mờ sáng tinh mơ, anh đã đi ‘đánh hàng’, mãi tít tận sân bay…”.

Ngồi trên máy bay anh chị em trong đoàn đều xì xầm to nhỏ trao đổi nhau về đem hàng nào đi để bán và mua gì về để bán có lời nhiều. Ai nấy ngồi lo không biết hàng họ mang đi có bán được không, không bán được hàng tiền đâu mà mua hàng về, mà mua hàng về mới quan trọng. Khi xe ô tô đoàn vừa đỗ ở sân khách sạn, thấy thương lái Nga, nhiều người gọi đùa là Nga ngố, đứng chờ sẵn là biết Nga vẫn cần hàng Việt Nam. Anh em nhớn nhác mừng hết lớn. Vừa về khách sạn nhận phòng đã nghe chuông reo điện thoại từ các phòng thông báo giá cả cho nhau rất nhanh nhẹn.

Đoàn Việt Nam năm 1985 đến Nga được diễn ở Bolsôi Theater (Nhà hát lớn Moscow) và ở khách sạn Russia (khách sạn lớn nhất của Moscow). Mấy ông Nga ngố về từng phòng hỏi: “Anh có gì?” - “15 cành mai, 8 quần bò, 25 kính gấp, 20 đôi dép Lily (dép tông của Thái Lan), 2 đồng hồ Citizen” - “Thế anh lấy cái gì?” - “Nồi áp suất, dây mai xo, bàn là, áo bay, giấy ảnh”. Nga ngố tính toán rất nhanh, nói: “Của anh đổi ra từng này nồi áp suất, từng này áo bay, từng này bàn là. Tối nay anh mang hàng đến Bolsôi Theater… tôi sẽ trao cho anh đủ”. Tối đó mang đồ đến Nhà hát, diễn xong thấy túi đồ mang bán của mình được thay bằng túi đồ mang về. Đầy đủ hết tất cả.

Bán buôn với Nga ngố thật sướng, khỏi phải lo bị lừa. Gặp đám dân phe các nước khác rất dễ bị lừa cho trắng mắt. Năm 1981, Đoàn Nhạc nhẹ Trung ương được sang tập huấn ở Ba Lan, Tiệp Khắc 2 tháng. Vừa sang Ba Lan là mọi người mang hàng đi bán hoặc mang tiền dollar, vàng ra chợ bán. Anh Thịnh béo nhanh nhất, mới sáng ra đã bán xong hàng họ rồi. Về hotel, anh Thịnh giở tiền ra đếm, vẻ khoái chí ra mặt, vừa đếm vừa giơ tiền lên phía cửa sổ ngắm vì lần đầu tiên mới nhìn thấy tiền Ba Lan. Bỗng gió ngoài cửa thổi nhẹ vào, anh Thịnh thấy số 0 cuối cùng của tờ tiền lắc lư, rồi rụng xuống. Hóa ra cậu Ba Lan láu cá đã dán thêm con số 0 vào tờ tiền. Mặt anh Thịnh méo xẹo, anh chửi um lên. Coi như chuyến đi này lỗ vốn.

Anh Mạnh Hà cũng bị vố đau như thế khi đến Ba Lan. Anh đi bán vàng, đổi dollar lấy tiền Ba Lan. Cứ 1 dollar ăn 2.000 Zloty. Cầm xấp tiền 20 ngàn Zloty toàn tiền 2.000 chưa nóng tay, cũng giống như anh Thịnh, anh Mạnh Hà thấy con số 0 cuối lắc lư rồi bay mất. Đau hơn hoạn. Hôm khác, anh Mạnh Hà ôm xấp áo cành mai đi bán. Thằng phe Ba Lan trả 20 nghìn Zloty. Bán, mừng thấy lời to. Chẳng dè kiểm tiền chỉ thấy mấy đồng thật kẹp ngoài, trong là giấy báo. Ngẩng lên nó đã chạy. Anh Mạnh Hà đuổi theo, vừa đuổi vừa hét. Công an Ba Lan tuýt còi chạy theo anh. Anh nghĩ bụng có thể ông công an Ba Lan này là cánh hẩu của thằng phe kia, khéo không họ bắt mình tống giam thì toi. Anh Mạnh Hà không dám đuổi nữa. Chấp nhận mất trắng.

Dân mình cũng láu không kém. Được mấy năm đầu hàng hóa mang sang còn nghiêm, sau rồi thật giả bất phân tùm lum. Đồng hồ Seiko mạ vàng giả, đeo được hai bữa vàng tróc vảy như cá vàng tróc vi trông rất ghê. Áo băng đạn (áo có 4 túi hộp) màu đen, sơ mi đen mang đi, có người lấy giặt thử đen ngòm cả bể tắm người ta. Kính gấp một thời gian tróc màu, trong veo, chẳng nhìn thấy gì cả. Được cái áo cành mai có vẻ thật, sau rồi cành mai Tàu đưa sang cả tấn, mặc được hai hôm thì bợt màu đứt chỉ trông rất thảm.

Những năm chiến tranh người Việt Nam ra nước ngoài, hồi đó chỉ loanh quanh các nước Xã hội Chủ nghĩa, đi đâu cũng được nể trọng. Sau hòa bình, người Việt đi đâu giống như lũ quét hàng hóa, dân bản địa sợ chết khiếp. Hàng hóa ngày một khan hiếm, tìm mua rất khó. Vừa nhác trông bán ở cửa hàng này, chạy về lấy tiền quay lại đã hết sạch. Đi mua hàng mà kéo nhau lũ lượt cùng đi thì lấy đâu cho đủ hàng, vì vậy phát hiện được “mỏ” hàng phải giấu kín, thậm chí phải bày kế “nghi binh”.

Cái thời áo bay Liên Xô người Việt rất hâm mộ. Liên Xô sản xuất không kịp, hàng áo bay luôn “cháy chợ”. Một lần thấy hai anh trong đoàn ôm về hai đống áo bay mọi người lác mắt. Hỏi mua ở đâu, người bảo metro số 6, người kia bảo metro số 4. Hai ông nói hai nơi chẳng biết đằng nào mà lần nhưng nóng ruột cứ phải đi. Nhảy hết tàu điện metro số 6, lại nhảy tàu điện metro số 4. Đi kịch bến chỉ thấy bãi tha ma, đành tiu nghỉu quay về.

Thế vẫn chưa “đau” bằng vụ vải lanh chéo ở Tiệp. Ba ông Mạnh Hà, Quang Huy, Thịnh béo đi bát phố trung tâm Praha, phát hiện ra cửa hàng vải lanh chéo, mừng húm. Cửa hàng còn 6 súc vải sa-tanh (mỗi súc 100 mét), mua tất. Nhân viên cửa hàng khỏi phải bán lẻ thích lắm, nói: “Mai chúng mày đến đây tao bán nữa.” - “Ok! Ok!” Mỗi anh hai súc vác về, ném cái uỵch trước sự ngạc nhiên đến sững sờ của Lệ Quyên, Vũ Dậu, Chinh dù, Tuấn mũi, Phú chim... Hỏi mua chỗ nào tất nhiên không ai nói rồi. Cả nhóm “ủ mưu” sáng mai bám theo ba ông tướng này.

Sáng sau mấy ông kia rỉ tai nhau: “Anh ạ, họ rình đi theo mình”. Vốn tài tổ chức, Mạnh Hà bày mưu ngay, nói như này như này… Rồi phân công hai người nhởn nhơ quanh khách sạn, chui vào cửa hàng ăn sáng uống cà phê, người thứ ba tót đi. Cả nhóm bám theo thấy đương sự cứ lừ lừ đi, ra công viên ngồi, cứ thế ngồi thảnh thơi ngắm trời mây. Đợi mãi, sốt ruột, cuối cùng biết bị lừa cả nhóm quay về khách sạn. Vừa về khách sạn đã thấy mấy ông tướng vác sáu súc vải lanh chéo ném cái uỵch trước mặt mọi người.

Sau này anh Mạnh Hà là giám đốc Nhà hát Ca múa nhạc Trung ương vẫn hay kể về vụ lanh chéo. Anh nói: “Cứ thấy dân Hà Nội ai mặc đồ lanh chéo là mình xấu hổ chết được, không dám ngước mặt lên”.

Kiều Hưng là ca sĩ khét tiếng miền Bắc những năm bảy mươi, tám mươi. Anh bắt đầu nổi tiếng với Bài ca trên núi của Nguyễn Văn Thương. Từ Bèo dạt mây trôi (dân ca) tới Vượt cầu Mây của Nguyễn Thịnh, anh có cả trăm bài được khán giả ưa chuộng. Với tôi bài Tình ca của Hoàng Việt anh là người hát hay nhất, không làm dáng không khoe kỹ thuật, giọng hát của anh rất đằm thắm thiết tha chân tình. Tôi gắn bó với anh từ thời học trường nhạc cho tới thời hát cho Trung tâm Thúy Nga. Mọi người và tôi vẫn gọi anh là Đĩ Lùn, anh gọi tôi là Mặt Rắm. Chả hiểu sao lại gọi Mặt Rắm, chỉ biết đó là biệt danh mẹ anh đặt cho anh, anh lấy đặt cho tôi.

Đi Nhật. Mấy anh chị em rủ nhau mua dây “đăng-ten”, loại hay viền vào quần áo phụ nữ mà không thấy Đĩ Lùn đi mua cùng. Biết Đĩ Lùn chậm chạp khéo lại phải ăn mảnh rồi. Hôm về Hà Nội, tôi đang trên đường vào đoàn trình diện đã thấy Đĩ Lùn phóng xe ra, gặp nhau ở dốc Cầu Giấy, anh hớn hở quát trêu: “Mặt Rắm đi làm muộn nhé!”. Tôi nghĩ bụng, quái lạ, ông này đi làm về sớm thế nhỉ? Thì ra trưa về Hàng Đào bán mấy cuộn dây đăng ten, bà mua hàng bảo: “Ừ, đăng ten nilon này mới đúng, chứ loại đăng ten anh Kiều Hưng bán sáng nay là đăng ten vải khó bán lắm. Quý anh ấy lắm thì tôi mua vớt hộ thôi”. Hôm sau gặp Đĩ Lùn tôi trêu, anh cười khì khì bảo: “Lần này ông ngu, lần sau thì chết với ông”. Nhưng lần sau “ông” lại “ngu” nốt, Đĩ Lùn lại bị hố. Mọi người trêu anh, nói: “Đĩ Lùn chỉ lấy vợ là không bị hố thôi”.

Lệ Quyên kể: ở Ba Lan mấy ông toàn mua hàng nặng như xích, lip, vòng bi. Chị Vũ Dậu mách cho Quyên và cả đoàn mua khuy bấm vừa nhẹ vừa “thắng”. Lúc đầu ra mua được mỗi người 20 vỉ, sau họ chỉ bán mỗi người 10 vỉ thôi. Anh Tuấn đàn bầu xếp hàng mấy lượt, bị phát hiện không cho mua. Tuấn bầu lẩm bẩm “Sư mày, đã thế ông về hóa trang”. Đang mặc áo NATO, xách túi NATO, Tuấn bầu chạy về thay áo măng tô Bộ Tài chính nặng trịch, đội mũ phớt ra mua tiếp. Được hai lần, bà bán hàng phát hiện ra, đuổi luôn. Tuấn bầu lại lẩm bẩm giọng miền Trung nghe hiền khô: “Tiên sư mày, dù sao tau cũng lừa được mày hai lần”. Cười đau bụng.

Mũ phớt ở Nga rất rẻ, có mấy rúp một chiếc, đem về Việt Nam lãi cả chục lần. Cái khó là mũ phớt đóng gói dễ bị gãy, nát. Phải cầm tay.

Anh nào đi Nga về cũng ôm một chồng mũ phớt trên tay, thêm một chồng mũ phớt trên đầu. Ra sân bay người nào cũng đội một chồng mũ phớt cao chót vót. Nào Mạnh Hà “Thủ lợn thiu”, Huy phô, Quyên kều, Thịnh béo, Vũ Dậu, Chinh dù… một đoàn cứ mũ phớt chót vót trên đầu, cao lênh khênh, cao lêu đêu… như đoàn hề xiếc. Tiếc là không có cái ảnh nào ghi lại cảnh này làm kỷ niệm.

Không phải khi nào đi buôn cũng thắng. Lần đi Nga, có mấy người buôn bán ở Nga nhiều nhắn nhe: “Nghệ… bột nghệ nhé… thắng lắm”. Tôi mang đi hai cân. Sang Nga chẳng ma nào nó hỏi. Mấy tay buôn người Nga còn không biết là gì. Kéo va ly đi giữa mưa tuyết, chẳng hiểu sao bột nghệ thấm ra cái áo dài vàng khè, dở cười dở mếu.

Dân Việt đi buôn chán chê rồi bày trò chọc quê nhau. Sang Đức, ra cửa hàng xe đạp, mua phụ tùng xe đạp ở Berlin. Bà bán hàng vui vẻ chào tiếng Đức “Ha lô… ha lô!”. Chúng tôi chưa kịp đáp bà đã xổ ra một tràng tiếng Việt: “Đéo có xích, đéo có bi, đéo có săm, đéo có lốp…”. Hóa ra dân Việt xui bà nói. Mấy thằng buôn Việt láo toét đưa tiền cho bà này rồi bảo cứ thấy người Việt là mày nói luôn cho tao. Qua Nga, qua sân bay Dubai, vừa vào nhân viên quá cảnh người Ả Rập đã nói ngay: “Chào Thị Nở! Chào Chí Phèo!... vào đây. Đi lối này”. Toàn mấy ông Việt bố láo dạy cho nó.

(Còn tiếp)

Tiểu Vũ