Philippines quyết không để Trung Quốc loại phương Tây khỏi Biển Đông

Ông Locsin cho biết bộ quy tắc ứng xử mà các quốc gia Đông Nam Á đang xây dựng với Bắc Kinh sẽ không đẩy các nước phương Tây ra khỏi vùng biển chiến lược này.

“Tôi cam kết với các bạn rằng, các quốc phương Tây vẫn sẽ vẫn hiện diện ở Biển Đông. Chúng tôi tin tưởng vào sự cán cân quyền lực, và rằng sự tự do của người dân Philippines phụ thuộc vào sự cân bằng quyền lực ở Biển Đông”, Ngoại trưởng Teodoro Locsin phát biểu tại phiên điều trần về ngân sách của quốc hội Philippines ở Manila hôm 21.9.

Trung Quốc thời gian qua đã không ngừng khai thác và quân sự hóa các rạn san hô ở Biển Đông cùng với sự gia tăng các máy bay và tàu quân sự của Trung Quốc trên tuyến đường biển chiến lược mà Trung Quốc tự coi là lãnh thổ của mình, mặc dù phán quyết của Tòa án Trọng tài thường trực (PCA) đã vô hiệu hóa yêu sách phi lý của họ vào năm 2016.

Là một phần trong sự thay đổi chiến lược nhằm ngăn chặn Trung Quốc, chính quyền Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump đã tăng cường các chiến dịch tuần tra tự do hàng hải ở Biển Đông cũng như thể hiện lập trường cứng rắn hơn với Bắc Kinh trong bối cảnh quan hệ 2 nước tiếp tục xấu đi vì hàng loạt vấn đề, từ tranh chấp thương mại, đại dịch COVID-19 đến Hồng Kông và Biển Đông.

Chính phủ Mỹ gần đây đã liên tiếp gửi đi nhiều thông điệp chỉ trích Bắc Kinh về các hoạt động được miêu tả là "vi phạm luật pháp quốc tế", "bắt nạt các nước láng giềng" và "gây bất ổn" tại Biển Đông. Washington cho biết đang điều chỉnh lập trường đối với yêu sách của Trung Quốc tại Biển Đông phù hợp với những nội dung trong phán quyết từ PCA.

Mỹ và Trung Quốc hiện đã tăng cường nỗ lực để tranh giành sự ủng hộ Philippines trong bối cảnh căng thẳng hai nước gia tăng trong hang loại vấn đề từ COVID-19, Đài Loan, Hồng Kông và đặt biệt là Biển Đông.

Hôm 18.9, Bộ Nông nghiệp Philippines tuyên bố mở cửa một phòng thí nghiệm nghiên cứu về bệnh tật ở động vật do Mỹ góp quỹ ở khu vực miền trung Luzon. Đầu tuần trước, đại sứ Mỹ tại Philippines Sung Kim cho biết, ông đã trao hơn 5.000 bộ kit vệ sinh, 16 trạm rửa tay cho thị trưởng Manila để hỗ trợ các nỗ lực của địa phương trong cuộc chiến chống COVID-19. Tháng trước, Mỹ cũng cung cấp cho quốc gia Đông Nam Á này 100 máy trợ thở mới.

Động thái mới của Mỹ diễn ra chỉ vài ngày sau chuyến thăm của Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc Ngụy Phượng Hòa tới Philippines. Trong các cuộc gặp với người đồng cấp Philippines Delfin Lorenzana và Tổng thống Rodrigo Duterte, hai bên đã nhất trí làm mới lại bản ghi nhớ 2004 về hợp tác quốc phòng, hướng tới giải quyết tốt hơn các bất đồng ở Biển Đông. Ông Ngụy cho biết, Trung Quốc cam kết hỗ trợ 20 triệu USD các thiết bị phi chiến đấu cho Lực lượng vũ trang Philippines.

Các nhà quan sát nhận định, những động thái “hào phóng” của Washington và Bắc Kinh cho thấy tầm quan trọng chiến lược của Philippines giữa lúc đối đầu Mỹ - Trung ngày càng leo thang và chưa có dấu hiệu hạ nhiệt.

Derek Grossman, nhà phân tích quốc phòng cấp cao tại tổ chức Rand Corporation (Mỹ), nói rằng Philippines có tầm quan trọng với Mỹ, không chỉ bởi quốc gia Đông Nam Á là nơi đặt căn cứ hải quân nước ngoài lớn nhất của Mỹ, mà còn vì Manila là một đồng minh hiệp ước có liên quan trực tiếp vào các tranh chấp trên Biển Đông.

“Mối quan hệ với Philippines sẽ tạo cho Mỹ một lợi thế về vị trí địa lý để triển khai sức mạnh ngay gần Biển Đông và điều này sẽ vô cùng giá trị trong một cuộc xung đột trong tương lai. Mỹ vẫn có thể xoay xở mà không cần tiếp cận các căn cứ ở Philippines, nhưng bàn đạp sức mạnh để tiến vào Biển Đông sẽ trở nên khó khăn hơn và có thể bị chậm hơn”, ông Grossman nói.

Trong khi đó, nhà nghiên cứu tại Đại học Hải Nam ở phía nam Trung Quốc, Kang Lin, cho rằng sự gần gũi giữa Manila và Washington khiến Bắc Kinh cũng muốn “nuôi dưỡng” mối quan hệ với Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte vì nhà lãnh đạo này nổi tiếng với những lần lên tiếng phản bác Mỹ gay gắt. “So với những người tiền nhiệm, Tổng thống Duterte thân thiện với Trung Quốc hơn và cũng cứng rắn với Mỹ hơn trong các vấn đề về chính sách đối ngoại”, ông nói.

Trong 4 năm qua, Manila và Bắc Kinh đã ký kết các thỏa thuận đầu tư trị giá hàng tỷ đô la và thiết lập cơ chế tham vấn nhằm xoa dịu căng thẳng các vấn đề liên quan đến Biển Đông giàu tài nguyên.

“Khi tranh chấp về quyền đánh bắt cá hoặc khai thác dầu nổ ra giữa các bên, Philippines đã đóng một vai trò chủ chốt trong việc giúp giảm áp lực đối với Trung Quốc. Điều này rất quan trọng đối với chiến lược Biển Đông của Bắc Kinh", Ông Kang nói.

Còn ông Grossman cho rằng Trung Quốc đã có một cơ hội để lôi kéo Philippines về “quỹ đạo” của mình và đã làm tất cả những gì có thể để chia rẽ Manila khỏi đồng minh lâu năm. “Làm như vậy có thể làm suy yếu thỏa thuận quân sự của Mỹ với Philippines vốn được thiết kế không chỉ giúp Manila trong các chiến dịch chống khủng bố, mà còn kiềm chế tham vọng cũng như các hành động của Trung Quốc ở Biển Đông”, ông nói.

Theo cố vấn chính sách Richard Heydarian, dù Tổng thống Philippines Duterte không ngại dùng những từ ngữ “khó nghe” làm “mếch lòng” Mỹ, các mối quan hệ giữa Washington với Manila về hợp tác an ninh vẫn “bền bỉ hoặc thậm chí được đẩy mạnh”. Mỹ tổ chức hơn 300 cuộc tập trận quân sự với Philippines trong năm 2019, nhiều hơn bất cứ đồng minh nào khác ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương.

Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo năm ngoái cũng nói rằng Hiệp ước quốc phòng song phương bao gồm cả vấn đề Biển Đông, trong khi đại sứ Mỹ Sung Kim nói rằng hiệp ước cũng sẽ được áp dụng với cả các lực lượng mà Trung Quốc từng sử dụng để bắt nạt và dọa dẫm các nước láng giềng ở Biển Đông.

Mặc dù ông Duterte được cho là “thân” với Trung Quốc hơn, nhưng câu hỏi nhiều người đặt ta là mối quan hệ này có thể duy trì bao lâu, đặc biệt là khi phần lớn những lời hứa hẹn đầu tư của Trung Quốc vẫn chưa được thực hiện.

“Một mặt, ông Duterte muốn giảm sự phụ thuộc quá nhiều vào Mỹ. Một khác, các quan chức hàng đầu Philippines muốn đảm bảo mối quan hệ với Trung Quốc sẽ không làm hỏng mối quan hệ với Mỹ, đặc biệt là trong bối cảnh có những tranh chấp ở Biển Đông”, nhà phân tích Heydarian nói.

Nhà nghiên cứu Kang Lin nhận định rằng khi Tổng thống Duterte kết thúc nhiệm kỳ vào năm 2022, Bắc Kinh sẽ phải tiếp tục tìm cách củng cố quan hệ với Manila. “Dù tổng thống tiếp theo của Philippines là ai thì cũng sẽ khó có thể gần gũi với Trung Quốc như ông Duterte hiện nay”, Kang nói.

Hoàng Vũ (theo SCMP, Bloomberg)