Ngày Tết Tân Sửu, tản mạn chuyện con trâu

Con trâu một trong những gia súc, vật nuôi gắn liền với nhà nông, với mỗi người dân quê mùa như tôi. Từ rất xa xưa từ thời Thần Nông ông tổ của nghề nông theo truyền thuyết đã làm ra cây lúa, hạt gạo nuôi con người. Mà hàng ngàn năm làm lúa nước, người nông dân phải dùng con trâu để cày bừa làm ruộng gieo mạ cấy lúa, thậm chí chuyên chở nông sản. Và “con trâu là đầu cơ nghiệp “là câu cửa miệng của nền văn minh lúa nước hàng ngàn năm.

Trong thi ca nhạc hoạ và các loại hình nghệ thuật, con trâu luôn là biểu tượng của nông nghiệp nông dân nông thôn. Khi nói về các sứ mệnh, cái mốc lớn của của các chàng trai làng vùng lúa vẫn còn tới bây giờ là: “Tậu trâu, Lấy vợ, Làm nhà”. Đó còn là tiêu chí thước đo chuẩn mực cho các trai làng mà cho tới nay khi mà nền văn minh, công nghệ đã quá tiến bộ người ta vẫn dùng phương ngôn đó?

Nhưng cũng không ít các ngôn từ hình tượng người đời lại phỉ báng các thói hư tật xấu từ hình tượng con trâu. Khi nói với người vô cảm, người chậm hiểu người ta dùng câu “Đàn gẩy tai trâu” hay dùng câu “đầu trâu mặt ngựa” để chỉ những người hung ác như quỷ dưới địa ngục. Đôi khi người ta còn dùng từ sinh học để nói ví von kẻ khác bằng câu: đồ nhai lại. Hay “làm thân trâu ngựa cho loài khuyển dương” để chỉ kiếp nô lệ mất nước cực hình.

Thế nhưng, những năm đổi mới với nền nông nghiệp hữu cơ, một doanh nhân thành đạt bạn tôi là anh Phong ở công ty Phân bón Bình Điền lại dùng hình tượng, tên gọi các sản phẩm phân bón hữu cơ của mình “Đầu Trâu”. Còn nhiều lắm, nhiều nữa....

Trong các bức tranh Đông Hồ truyền thống được cả thế giới ngưỡng mộ và có hàng trăm năm vẫn là các bức tranh tết thì hình ảnh 12 con giáp trong đó hình ảnh con trâu vẫn là một trong con vật trung tâm trên tranh Đông Hồ.

“Trâu ơi ta bảo trâu này,

Trâu ăn no cỏ trâu cày với ta

Cấy cày vốn nghiệp nông gia

Ta đây trâu đấy ai mà quản công...”

Một nhạc sĩ nổi tiếng đã có ca khúc khá thành công ca khúc Trâu ơi mỗi lần ca sĩ Y Zac người Ê Đê tại Buôn Ma Thuột hát lên là tôi lại dâng đầy cảm súc. Thời đi học chúng tôi ai cũng học cũng đọc cũng phải viết văn bình giảng về cuốn tiểu thuyết nổi tiếng CON TRÂU của nhà văn lớn Nguyễn Văn Bổng....

Với các dân tộc ít người Tây Nguyên, con trâu được dùng cho rất nhiều trong làm nương rẫy, đời sống tinh thần, văn hoá, tâm linh. Không chỉ làm thực phẩm từ thịt trâu mà đồng bào dùng da trâu đực, trâu cái để bưng các mặt trống cho lễ hội văn hoá tâm linh. Người đồng bào tinh tế tới mức hai mặt trống được bưng da trâu đực và mặt kia được bưng bằng da con trâu cái; mà mỗi khi già làng đánh vào mặt trống da trâu đực hay cái là biết được làng buôn có việc lớn buồn hay vui. Hằng năm, các dân tộc vùng cao nguyên còn có lễ hội Đâm Trâu mà sau này còn gọi là lễ Ăn Trâu là lễ lớn của đồng bào. Nhưng gần đây, nghe theo chủ trương của Đảng, một số dân tộc đã bỏ đi tục “đâm trâu”, bởi nó không còn phù hợp.

Nhiều vùng núi Tây Bắc thì con trâu cũng rất nhiều phong tục huyền bí đậm sắc văn hoá Mường, Thái, Tày, Nùng, H’mong. Không ít các đặc sản từ con trâu. Thịt trâu gác bếp, hun xông khói trên dàn bếp là món đặc sản khoái khẩu của Lai Châu, Sơn La, Điện Biên.... Sừng trâu cũng được dùng nhiều thành đồ trang sức, đồ dùng hằng ngày: Tiếng tù và từ sừng trâu mỗi lần cất lên cũng khá ấn tượng không chỉ Tây Nguyên, Tây Bắc và cả vùng đồng bằng. Có nơi ở Tây Nguyên, đồng bào dùng làm dụng cụ đong nước uống rượu cần, nhạc cụ thổi vỗ.

Trong y dược, học người ta cũng nghiên cứu sử dụng nhiều nguyên liệu để làm thuốc từ con trâu... như sừng trâu, móng trâu, da trâu, tiết trâu. Người Triều Tiên, Hàn Quốc, Trung Quốc có một bài thuốc quý đặc tri công hiệu chữa tai biến mạch máu não: AN CUNG NGƯU HOÀNG HOÀN đã lưu truyền mấy nghìn năm, nay còn nâng cấp lên tầm quốc tế nữa.

Và có lẽ mọi người đều biết đến lễ Tịch Điền mùng 7 tháng Giêng hàng năm đã phục dựng lại từ 2008 tại Làng Đọi Sơn, Hà Nam. Lễ hội có từ năm 987 do vua Lê Đại Hành trực tiếp cày ruộng kêu gọi dân chúng ra đồng đầu năm tại quê nhà cầu mong một năm mới bội thu. Với nền nông nghiệp hữu cơ thì Phân trâu bò còn là loại phân bón vô cùng quý hiếm nhất là vùng chuyên canh cà phê Tây Nguyên. Với du lịch, có nhiều hoạt động kinh tế thương mại văn hoá liên quan đến con trâu diễn ra đầu xuân hằng năm ở nhiều nơi như Lễ hội Chọi trâu Đồ Sơn, Hải Phòng, chợ trâu Sín Chéng, huyện Si Ma Cai, Lào Cai. Không thể nhớ hết, kể ra đây hết được tác dụng to lớn hữu dụng của con trâu Việt Nam.

Ở thời kỳ khó khăn kinh tế, thời bao cấp Cộng hoà Ấn Độ đã tặng cho đất nước những con trâu sữa MURA. Tôi có cơ hội đi nhiều nước trên khắp các châu lục và cũng đã từng nhìn thấy, biết tới các nơi cũng khá nhiều trâu như Úc, Trung Quốc, Ấn Độ, các quốc gia Đông Nam Á. Tuy nhiên, với văn hoá, lối sống và nghề nghiệp mà mỗi quốc gia, dân tộc sử dụng con trâu khác nhau. Nhưng ở đâu người ta cũng quý con vật này: CON TRÂU.

Con Trâu với người Việt nói chung với nhà nông nói riêng một linh vật quý mến vô cùng và cũng chính vì vậy mà Hình tượng CON TRÂU đã được chọn thành linh vật, biểu tượng cho SEA Games lần đầu tổ chức ở Việt Nam.

Tản mạn với kiến thức ít ỏi hầu chuyện đầu xuân Tân Sửu mọi người. Có gì không đúng chưa phải xin cho hai chữ: LƯỢNG THỨ. Xin cám ơn mọi người.

Chúc một năm mới An vui hạnh phúc, mạnh khoẻ thành công và hạnh phúc tới mọi người...

Nguyên Chủ tịch UBND tỉnh Đăk Lák, nguyên Thứ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Văn Lạng