Muốn 'trị' tránh thuế nhưng vô tình làm khó doanh nghiệp

Sáng 14.12, Hiệp hội Bất động sản Việt Nam tổ chức Hội thảo Nghị định số 20/2017/NĐ-CP: Một số vấn đề bất cập và giải pháp tháo gỡ.

Nghị định này được Chính phủ ban hành ngày 24.2.2017 và có hiệu lực từ ngày 1.5.2017, quy định về quản lý thuế đối với doanh nghiệp có giao dịch liên kết. Ban hành theo nghị định là Thông tư 41/2017/TT-BTC ngày 28.4.2017 của Bộ Tài chính hướng dẫn một số điều của Nghị định.

Khoản 3, Điều 8 Nghị định 20 quy định: "Tổng chi phí lãi vay phát sinh trong kỳ của doanh nghiệp được trừ khi xác định thu nhập chịu thuế thu nhập doanh nghiệp không vượt quá 20% tổng lợi nhuận thuần từ hoạt động kinh doanh, cộng với chi phí lãi vay, chi phí khấu hao của doanh nghiệp". Chính điều này đã khiến nhiều doanh nghiệp trong nước như “ngồi trên đống lửa”.

Không phù hợp thực tế

Ông Nguyễn Trần Nam - nguyên Thứ trưởng Bộ Xây dựng, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản Việt Nam cho rằng quy định này không phù hợp với nguyên tắc tự do kinh doanh đã được ghi nhận trong Luật Doanh nghiệp năm 2014, mâu thuẫn với các quy định trong Luật Thuế hiện hành và có nhiều vấn đề không phù hợp với thực tế, ảnh hưởng lớn đến quyền lợi của doanh nghiệp.

Theo ông Nam, vay vốn là nhu cầu thường xuyên của doanh nghiệp. Với những ngành nghề đòi hỏi vốn đầu tư lớn, thời gian thu hồi vốn kéo dài như đầu tư cơ sở hạ tầng, kinh doanh bất động sản, doanh nghiệp khởi nghiệp, các công ty trong giai đoạn đầu tư mới sẽ càng gặp khó khăn khi chi phí lãi vay nhiều lại không được khấu trừ thuế.

Nếu áp theo điều khoản này, chi phí lãi vay của các doanh nghiệp có giao dịch liên kết sẽ bị tính thành 2 lần, nguy cơ “lỗ chồng lỗ”. Khoản 3 điều 8 của Nghị định 20 về áp trần lãi vay đang quy định không rõ ràng, minh bạch về đối tượng áp dụng, đồng thời đang có nhiều cách hiểu dẫn đến việc áp dụng có thể sai lệch và gây hoang mang cho các doanh nghiệp.

Cũng theo ông Nam, quy định này sẽ tạo ra nhiều khó khăn đối với các tập đoàn kinh tế tư nhân với mô hình công ty mẹ - con hiện phát triển mạnh ở nước ta.

“Nếu các doanh nghiệp không có động cơ chuyển giá, ví dụ như họ có quan hệ giao dịch vay vốn giữa công ty mẹ và công ty con, thuế suất của họ là bằng nhau, đều áp dụng một mức thuế suất phổ thông, không có ưu đãi thuế thì họ phải thuộc trường hợp không bị khống chế lãi vay theo Nghị định 20.

Còn nếu không phân định rõ mà khống chế lãi vay cả những trường hợp này, tất yếu sẽ tạo ra rào cản việc cho vay nội bộ giữa công ty mẹ và công ty con, làm mất đi khả năng điều tiết sức mạnh chung của một tập đoàn và cơ hội đầu tư dài hạn vào các ngành nghề cần vốn lớn, có ý nghĩa lâu dài cho nền kinh tế”, ông Nam nói.

Ông Nam cho rằng nghị định áp dụng chung cho cả doanh nghiệp của nước ngoài và doanh nghiệp Việt Nam, với 2 chuẩn mực kế toán khác nhau và điều kiện hoạt động khác nhau, nhưng áp dụng cùng chung công thức với tỷ lệ tính toán giống nhau sẽ gây khó khăn rất lớn cho các doanh nghiệp của Việt Nam.

Nâng tỷ lệ chi phí lãi vay lên 30%

Theo TS Cấn Văn Lực, tại Việt Nam, Nghị định 20 đã áp dụng thông lệ BEPS (các hành vi xói mòn cơ sở thuế và chuyển lợi nhuận).

Ông Lực cho rằng Nghị định 20 là bước tiến của Việt Nam trong việc áp dụng chuẩn mực, thông lệ quốc tế cũng như thể hiện trách nhiệm quốc gia trong mục tiêu góp phần chống lại xói mòn cơ sở và chuyển lợi nhuận trên phạm vi toàn cầu. Qua đó góp phần cải thiện môi trường cạnh tranh; nâng cao hiệu quả thu hút đầu tư nước ngoài.

Tuy nhiên, Nghị định 20 vẫn gây ra nhiều băn khoăn về lộ trình thực hiện, cơ sở đưa ra ngưỡng lãi vay 20% và đối tượng áp dụng...

Do đó, ông Lực đề nghị làm rõ chi phí lãi chỉ áp dụng đối với giao dịch liên kết hay tất cả các khoản vay; đồng thời nâng tỷ lệ chi phí lãi trên EBITDA (lợi nhuận trước thuế, lãi vay và khấu hao) từ 20% lên ngưỡng cao nhất theo khuyến nghị của OECD là 30% (đây có thể là ngưỡng phù hợp hơn cả).

Cùng với đó, chuyên gia này cho rằng cần xem xét đặc thù một số ngành sử dụng vốn vay lớn như bất động sản, điện lực, hạ tầng… khi tính toán chỉ số chi phí lãi/EBITDA (có thể được loại bỏ dần chi phí lãi vay từ bên thứ 3) hoặc ở mức ngưỡng khác?

Cũng theo ông Lực, cơ quan quản lý nên đưa ra một lịch trình áp dụng phù hợp để doanh nghiệp có thời gian tái cấu trúc tài chính tuân thủ theo quy định. Ví dụ, doanh nghiệp có chỉ số chi phí lãi trên EBITDA trên 50% cần thực hiện giảm tỷ lệ mỗi năm 10% (nhưng không quá 3 năm) để đạt được tỷ lệ quy định 30% theo lộ trình nhất định kể từ khi Nghị định 20 sửa đổi có hiệu lực chính thức.

Chưa được quy định trong luật

Theo bà Đinh Mai Hạnh - Phó tổng giám đốc Tư vấn thuế của Deloitte Việt Nam, việc quy định khống chế chi phí lãi vay theo Nghị định 20 không được quy định trong Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp cũng làm nhiều doanh nghiệp lúng túng trong việc sử dụng văn bản nào để áp dụng, vì Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp là văn bản có hiệu lực pháp lý cao hơn.

Nội dung của Điều 8, Nghị định 20: “Xác định chi phí để tính thuế trong một số trường hợp cụ thể đối với doanh nghiệp có giao dịch liên kết đặc thù”, nhưng tại Nghị định 20 và thông tư hướng dẫn chưa có định nghĩa cụ thể về “giao dịch liên kết đặc thù”, dẫn đến việc nhiều doanh nghiệp lúng túng trong việc xác định doanh nghiệp mình có phát sinh giao dịch liên kết thuộc phạm vi áp dụng Điều 8 hay không.

Ngoài ra, bà Hạnh cho rằng các doanh nghiệp cũng đặt câu hỏi là nếu doanh nghiệp có phát sinh giao dịch liên kết tức là thuộc đối tượng áp dụng của Nghị định 20, nhưng giao dịch này không liên quan đến giao dịch vay vốn. Vậy liệu chi phí lãi vay trả cho ngân hàng thương mại trong nước có chịu mức khống chế theo Điều 8, Nghị định 20 không?

“Quy định này nên chỉ áp dụng khi doanh nghiệp có giao dịch vay vốn từ bên liên kết. Đồng thời, phần khống chế chỉ nên tính trên phần chi phí lãi vay phát sinh với bên liên kết, không áp dụng trong trường hợp doanh nghiệp phát sinh lãi tiền vay từ giao dịch vay với các bên độc lập (các ngân hàng, tổ chức tín dụng,...)”, bà Hạnh nói.

Theo luật sư Trương Thanh Đức - Chủ tịch HĐTV Basico, quy định này không hợp lý. Trong trường hợp doanh nghiệp thật sự phải chi trả chi phí lãi vay cao hơn tỷ lệ khống chế nói trên thì quy định của nghị định là trái luật, vi phạm quyền huy động vốn từ mọi nguồn một cách hợp pháp để phục vụ nhu cầu kinh doanh.

“Trong mọi trường hợp, tỷ lệ 20% nói trên là nhằm đặt ra giới hạn với mục đích hạn chế tình trạng chuyển giá, dẫn đến thất thu thuế. Vì vậy, không có lý gì áp đặt đối với các công ty Việt Nam cho nhau vay vốn, kể cả đối với giao dịch liên kết, nếu như không nhằm mục đích chuyển giá, trốn, giảm nghĩa vụ nộp thuế”, ông Đức nói.

Lam Thanh