Kế hoạch Châu Âu xóa nợ giúp Liên Xô, đổi lấy giải trừ vũ khí hạt nhân

Theo báo Independent, nhiều tuần trước khi Liên Xô sụp đổ tháng 12.1991, đã có những tài liệu được trao đổi, trong đó có kế hoạch xóa nợ, nhằm không để kho VKHN Liên Xô lọt vào tay bọn xấu.

Số tài liệu này có ghi biên bản những cuộc đối thoại thẳng thắn và thân tình, giữa vị lãnh đạo Liên Xô cuối cùng, ông Mikhail Gorbachev, với Thủ tướng Anh John Major của đảng Bảo thủ.

Theo tài liệu giải mật, ngày 11.12.1991, chủ tịch Jacques Attali của Ngân hàng tái thiết và phát triển châu Âu, đã gởi thư thông báo với ông Major về kế hoạch xóa nợ cho Liên Xô: Một quỹ quốc tế sẽ lập, để mua lại khoản nợ nước ngoài 60 tỉ USD của Liên Xô, để lấy “quyền” sở hữu công nghệ hạt nhân và tiêu hủy khoảng 25.000 loại VKHN.

Ông Attali bào chữa sử dụng số tiền khổng lồ này là chính đáng, vì nó chỉ là một phần nhỏ so với số tiền mà các cường quốc phương tây chi phòng thủ mỗi năm: “Cái giá của hòa bình thế giới chỉ có thể chiếm 1% tổng ngân sách quốc phòng của G7 cộng lại”.

Dù vậy, kế hoạch xóa nợ cho Liên Xô không bao giờ được thử nghiệm, xem ra vì Phủ Thủ tướng Anh không quan tâm vì sự tan rã của Liên Xô đang tăng tốc.

Hai ngày trước khi từ chức - nhiều tháng sau khi bị lật đổ - ông Gorbachev đầy cảm xúc nói với ông Major: Liên Xô bên bờ sụp đổ và sẽ sớm không còn tồn tại.

Trong một cuộc điện thoại, ông Gorbachev cố gắng trấn an Thủ tướng Anh: Liên Xô vẫn “kiểm soát chặt” kho VKHN.

Đáp lại, ông Major nói Anh “dành nhiều tình cảm và sự tôn trọng” cho ông bà Gorbachev, và vợ ông gởi lời bày tỏ quý mến ông Gorbachev.

Một biên bản ghi âm cuộc điện cho thấy ông Gorbachev ca tụng vợ chồng ông Major “rất nhân văn” và ông cùng vợ Raisa rất quý mến ông Major và vợ ông, bà Norma.

Ngày 25.12.1991, ông Gorbachev chính thức tuyên bố từ chức Tổng thống, tiếp sau là tuyên bố Liên Xô không còn là một quốc gia.

Ông Keir Giles, một chuyên gia về quốc phòng Liên Xô và về các vấn đề an ninh của tổ chức nghiên cứu Chatham House, nói đề xuất thẳng thắn nêu trên “không hề quá điên rồ” vào lúc quốc tế bất ổn, phải tính đến mọi phương án.

Ông nói với báo Independent: “Khi Nga có vẻ sẽ rơi vào hỗn loạn, mối quan ngại chính là kho VKHN Liên Xô có thể bị lấy mất... Nước này và nhiều nước khác đã vung tiền và giúp Nga, nhằm giữ chúng an toàn”.

Ông Gilles tin rằng đề xuất trên không thể tránh những phản đối của các quan chức an ninh - quốc phòng Nga, gồm những lãnh đạo quân đội là những người xem VKHN là tuyến phòng thủ cuối cùng của họ.

Nhưng ông nói nó không trở thành một thỏa thuận đôi bên cùng có lợi, mà đã trở thành sự giúp đỡ một chiều của phương tây dành cho Nga, dưới dạng tiền bạc và giúp đỡ cụ thể như tri thức chuyên môn, viện trợ lương thực.

Vị chuyên gia nói: “Tuy nhiên, đấy không phải là câu chuyện mà nay người Nga sẽ kể cho bạn nghe. Từ hàng chục năm qua, họ nói việc kết thúc Chiến tranh Lạnh chính là một sự phản bội vĩ đại, và Nga bị lợi dụng chứ không phải được giúp đỡ”.

Bảo Vĩnh (theo Independent)