GS-TS Trần Văn Khê - 'Trí huệ để lại cho đời' và những điều chưa từng kể

Hơn thập kỷ trước tôi hay dành buổi tối ghé thăm trò chuyện cùng thầy. Tôi từng rất say mê âm nhạc và vô cùng ngưỡng mộ trực cảm, cũng như kiến thức âm nhạc, văn hoá và nhân sinh vô cùng uyên bác của thầy, rất kính trọng khi thầy đã quyết định rời đất Pháp vốn rất ưu ái với thầy để về Việt Nam.

Một buổi tối tại nhà thầy khi thực hiện sách Trí huệ để lại cho đời

Lúc còn khoẻ thầy thỉnh thoảng ghé thăm các anh em First News - Trí Việt nhân có sự kiện gì đó, có lúc đi một mình, có lúc cùng người bạn tri kỷ tâm giao nhà thơ Tôn Nữ Hỷ Khương. Trong một buổi tối trà đạo ở nhà thầy, tôi thưa chuyện:

- Thầy ơi! Con và Trí Việt đã từng làm sách về những tài năng đất Việt, nên con rất muốn thực hiện một cuốn sách tự truyện sau cùng về thầy, với những điều thầy đã chia sẻ với con, và những điều sâu sắc, thật nhất mà thầy muốn truyền lại với những thế hệ sau mà chưa có ở bất kỳ cuốn sách nào khác đã xuất bản.

Thầy hơi bất ngờ, im lặng suy nghĩ một lúc khá lâu, rồi nhìn tôi chậm rãi trả lời:

- Phước ơi, điều này dường như bất khả thi con à. Vì thầy đã ký hợp đồng độc quyền với một công ty để xuất bản những tập hồi ký của thầy, nghĩa là không có một đơn vị nào khác được làm nữa. Nhưng với con và Trí Việt, thầy rất quí mến, và Trí Việt là nơi đã cho ra đời Tủ sách Hạt giống tâm hồn mà thầy đã đọc thấy rất hay và ý nghĩa, có tác động giáo dục, thức tỉnh con người cao - thầy đánh giá cao Tủ sách Hạt giống tâm hồn có giá trị nhân văn như là bộ sách quí Cổ học Tinh hoa của nước Việt ngày nay vậy. Nên sẽ có một sự đặc biệt ngoại lệ chưa từng có: thầy sẽ nói chuyện lại và đồng ý để Trí Việt thực hiện tập sách tự truyện cuối cùng của thầy. Và nên bắt đầu viết ngay vào tuần tới, vì sức khoẻ của thầy gần đây không được tốt lắm.

Tôi mừng quá, thế là cứ mỗi tuần hai tối, sau giờ làm việc, tôi và nhà báo Trung Uyên (lúc đó đang làm ở báo Tuổi Trẻ) lại đến căn nhà số 32 Huỳnh Đình Hai (Q. Bình Thạnh, là căn nhà mà TP. HCM đã cam kết hứa với thầy sau khi thầy mất sẽ là Nhà Lưu niệm Trần Văn Khê) để nghe thầy kể chuyện.

GS-TS Trần Văn Khê đến dự kỷ niệm 10 năm Thành lập First News - Trí Việt tại công ty tối ngày 10-12-2004, đi phía sau bên trái là Cha tôi (đã mất) và bên phải hoạ sĩ Nguyễn Văn Đông.

“Bác sĩ chỉ cho thầy được uống rượu vang một ít thôi...”. Thầy vừa cầm ly rượu vừa hồi tưởng kể lại những câu chuyện cho chúng tôi ghi chép, thường không theo trật tự nào. Tôi bất ngờ hỏi thầy sau vài ly rượu:

- Thầy ơi, thầy qua Pháp từ hồi còn rất trẻ, rất tài năng và danh tiếng từ hồi đó, chắc chắn sẽ có những người phụ nữ yêu quí thầy. Trong buổi uống rượu tối nay, thầy có thể kể cho chúng con về những mối tình của thầy được không ạ?

Gương mặt thầy chợt sinh động hẳn lên với ánh mắt khác lạ nhìn tôi, dường như rượu vang đã giúp thầy kết nối với ký ức:

- Hôm nay thầy sẽ kể cho các con nghe về những mối tình rất đẹp đã qua của thầy, những câu chuyện xuất phát tình cờ khiến thầy gặp những người phụ nữ rất đặc biệt nhưng thầy tin là có nhân duyên, nên thầy nhớ mãi - và rất trân trọng. Nhưng các con nghe để hiểu chứ không đưa vào sách kẻo ảnh hưởng đến họ và những người có liên quan.

Thế là suốt buổi tối hôm đó, thầy kể lại những nhân duyên gặp gỡ của những người phụ nữ đã từng gặp thầy, trí nhớ và ký ức của thầy thật phi thường, thầy nhớ cả màu áo dài buổi đầu tiên gặp mặt, ánh trăng, tiếng nhạc ra sao, toàn bộ các cuộc đối thoại và cảm xúc thật của thầy, của người đó, lúc đó...

Chúng tôi ngồi yên lặng chăm chú lắng nghe, thầm nói với nhau: “Tiếc quá ! Những câu chuyện tình người quá lãng mạn, quá đẹp và nhân văn hiếm có thế này mà không đưa được vào sách thì tiếc quá !”. Khi nhắc đến tên những người này, ánh mắt của thầy ngời sáng trẻ trung lạ thường... và đang rung động thực sự, với những người thân yêu - của ngày hôm qua - dù không còn dịp gặp lại nữa.

Trong các câu chuyện thầy kể, có câu chuyện thầy đã dạy một bài học cho một viên quan chức lớn của Pháp vốn rất trịch thượng và xem thường Việt Nam, biết cách tôn trọng người Việt và trân trọng các giá trị văn hoá, âm nhạc Việt Nam. Bài học sâu sắc đến mức mãi nhiều năm sau, viên quan chức Pháp đó còn nhắc đến thầy và tìm mọi cách có dịp để gặp thầy.

Rất nhiều câu chuyện hay, sâu sắc và ý nghĩa trải rộng từ Việt Nam qua Đức, Anh, Pháp, Ý, Mỹ... những nơi, những nước mà thầy đã đặt chân tới mà tôi không thể kể hết được.

Một buổi tối lúc đã gần nửa đêm, chia tay thầy, tôi xúc động cầm tay thầy thốt lên: “Sau này sẽ khó có ai thay thế được Thầy, Thầy ơi !”.

Cuốn sách Tự truyện cuối cùng của thầy, được First News thực hiện.

Và thầy đã đồng ý ký chữ ký và đóng triện của thầy lên bìa 1 của cuốn sách cuối cùng này. Và câu “Sau này sẽ khó có ai thay thế được Thầy, Thầy ơi !” đã được đưa lên trang trọng trên bìa 1 cuốn sách Tự Truyện cuối cùng của thầy “Trí huệ để lại cho đời” trong lần tái bản một tuần sau khi thầy mất.

Một điểm đặc biệt thể hiện rất rõ làm tôi và nhiều người suy nghĩ rất nhiều: Qua tất cả những lần gặp gỡ trò chuyện với thầy Khê, lúc nào tôi cũng thấy phong cách, thần thái và nhân cách của Thầy rất giản dị, chân tình nhưng thông thái uyên bác. Đặc biệt, phản xạ ứng xử của thầy rất đúng mực, dù lúc nằm trên giường bệnh, khiến tất cả mọi người phải kính nể.

Câu chuyện Muôn kiếp nhân sinh của GS John Vu - Nguyên Phong làm tôi càng thêm niềm tin khẳng định rằng GS-TS Trần Văn Khê đã có một tiền kiếp rất đặc biệt, GS không chỉ học hỏi tích luỹ trong kiếp này, mà thừa hưởng trí tuệ, trí huệ từ nhiều tiền kiếp trước mới có khả năng bẩm sinh tài năng như thế được, ngay từ hồi rất trẻ, GS đã vô cùng tài năng khác biệt so với tất cả mọi người. Như chương 1 của Muôn kiếp nhân sinh, GS John Vu – Nguyên Phong đã kể về thiên tài Moza, Bethoven... chắc chắn có tiền kiếp. Và bất cứ ai trong chúng ta cũng từng có tiền kiếp - và tiền kiếp của GS-TS Trần Văn Khê là vị nào và kiếp sau tới của GS sẽ là ai là điều cần suy nghĩ, chiêm nghiệm.

Di nguyện cuối đời của GS-TS Trần Văn Khê đã không được thực hiện

Căn nhà 32 Huỳnh Đình Hai (Q. Bình Thạnh) mà Hợp đồng đã ký với Sở TTTT TP.HCM và di nguyện của thầy sẽ trở thành Nhà Lưu niệm Trần Văn Khê đã không thành hiện thực.

Trong di nguyện cuối đời, giáo sư Khê có viết: “Về ngôi nhà và các vật dụng trong nhà: Theo hợp đồng được ký kết giữa tôi và cháu Trương Ngọc Thủy, cháu Nguyễn Thế Thanh (nguyên Giám đốc và Phó giám đốc Sở VH-TT TP.HCM) khi tôi vĩnh viễn ra đi, lúc ấy ngôi nhà này sẽ được sử dụng để làm Nhà lưu niệm Trần Văn Khê...".

GS-TS Trần Văn Khê cũng đề đạt nguyện vọng: “Những hiện vật liên quan đời sống nghề nghiệp của tôi đem từ Pháp về như: tất cả sách vở, báo chí, phim ảnh, đĩa hát các loại, các nhạc khí, máy ghi hình, ghi âm, máy cassette, máy chuyển tư liệu nghe nhìn, tranh, hình ảnh... giao lại cho ban quản lý nhà lưu niệm giữ... Riêng trang blog spot, Facebook trước đây do cháu Khánh Vân tạo và quản lý cho tôi trên 10 năm, khi tôi qua đời, cháu sẽ tiếp tục được quản lý và phổ biến tư tưởng của tôi. Tôi ước ao những thủ tục vào đọc sách, tham khảo tư liệu tại Thư viện Trần Văn Khê được dễ dàng cho những người đến thư viện đọc và nghiên cứu. Lưu ý: những tư liệu này chỉ dùng vào công việc nghiên cứu và phổ biến văn hóa, không được dùng vào việc thương mại”...

Tuy nhiên, sau khi GS-TS Trần Văn Khê qua đời được 49 ngày, ngày 14.8.2015, căn nhà 32 Huỳnh Đình Hai của GS Khê đã được bàn giao cho Sở Văn hóa Thể thao TP.HCM chứ không thực hiện Nhà lưu niệm Trần Văn Khê theo hợp đồng đã cam kết và di nguyện của Thầy.

Căn nhà 32 Huỳnh Đình Hai đã được bàn giao cho Trung tâm Bảo tồn và phát huy giá trị di tích lịch sử văn hóa TP.HCM quản lý. Toàn bộ hiện vật, tài liệu, sách… gắn bó với cuộc đời, sự nghiệp GS Khê lần lượt do Bảo tàng TP.HCM, Thư viện Khoa học tổng hợp quản lý. Nay, ngay tại 32 Huỳnh Đình Hai là văn phòng của Trung tâm Bảo tồn di tích.

Nguyễn Văn Phước