Dùng nội tiết Estrogen chớ nghe lời đồn đại

Liệu pháp hormon thay thế

Thuốc nội tiết là thuốc có chứa hormon (còn gọi nội tiết tố, trước đây là kích thích tố). Có nhiều loại hormon và người ta dùng liệu pháp hormon là dùng thuốc nội tiết nhằm bổ khuyết sự thiếu hormon ở người bệnh. Riêng người phụ nữ, có hai hormon sinh dục nữ là estrogen và progesteron. Người phụ nữ thường bị những rối loạn đưa đến thiếu hormon sinh dục nữ và phải dùng liệu pháp sử dụng thuốc nội tiết thay thế gọi là liệu pháp hormon thay thế hay bổ sung estrogen. Do đó, việc bổ sung estrogen (và cả progesteron) như trên đã gọi là liệu pháp hormon thay thế phải được bác sĩ khám và chỉ định thuốc, nếu các chị em tự ý dùng là rất nguy hiểm. Mãn kinh hay nói nôm na “hết kinh nguyệt” là thời kỳ người phụ nữ chấm dứt việc có kinh. Bắt đầu từ tuổi 45 trở lên, hoạt động nội tiết của buồng trứng người phụ nữ bắt đầu bị rối loạn, sau đó ngưng hoạt động ở tuổi 50 hoặc hơn (có thể đến 55).

Sự rối loạn thể hiện ở chỗ buồng trứng teo dần không còn khả năng tiết ra estrogen, đặc biệt là estradiol. Chính sự giảm dần, thiếu hụt hormon giới tính này đã ảnh hưởng đến nhiều cơ quan “đích”, dẫn đến các rối loạn như: rối loạn vận mạch làm bừng bốc hỏa, âm hộ đạo teo làm giao hợp đau, rối loạn trầm cảm, dễ mắc hai chứng loãng xương và tăng mỡ trong máu... Liệu pháp hormon thay thế (hormone replacement therapy, viết tắt HRT) là chế độ điều trị bằng thuốc ở người phụ nữ để sửa chữa các rối loạn do mãn kinh gây ra. Với liệu pháp hormon thay thế, bác sĩ chuyên khoa sẽ cho bệnh nhân dùng thuốc là dẫn chất estrogen, có thể kết hợp thêm dẫn chất progesteron (còn gọi progestin) nhằm bổ sung sự thiếu hụt mà cơ thể không thích ứng được và bị rối loạn. Liệu pháp hormon thay thế còn được dùng để điều trị chứng giảm estrogen huyết liên quan đến suy buồng trứng tiên phát hoặc do cắt bỏ tử cung. Trong trường hợp này, có thể dùng thuốc chỉ có estrogen.

Còn trong trường hợp người phụ nữ còn tử cung bị rối loạn mãn kinh, nên dùng thuốc phối hợp estrogen và progestin để giảm nguy cơ bị ung thư nội mạc tử cung. Liệu pháp hormon thay thế đã được chứng minh có thể cải thiện đáng kể hội chứng hậu mãn kinh, giảm nguy cơ gãy xương (thường có gãy cổ xương đùi và xương quay cánh tay) do loãng xương, giảm rõ rệt hiện tượng teo và viêm teo của đường tiết niệu. Tuy nhiên, lợi ích của liệu pháp được công nhận trước đây là làm giảm tần suất và tính nghiêm trọng của bệnh lý tim mạch, đến nay đã có các công trình nghiên cứu xem xét lại.

Những nguy cơ khi dùng không đúng thuốc nội tiết

Ở Mỹ, Tổ chức Hành động vì Sức khoẻ Phụ nữ (The Women’s Health Initiative), với sự giúp đỡ của Viện Sức khoẻ Quốc gia Mỹ (National Institute of Health) đã tiến hành thực hiện hai công trình nghiên cứu lớn đánh giá việc sử dụng thuốc phối hợp estrogen và progestin để ngừa bệnh tim mạch và chứng sút giảm trí nhớ ở phụ nữ tuổi mãn kinh. Kết quả đáng buồn là liệu pháp hormon thay thế lại làm gia tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim, đột quỵ, huyết khối, ung thư vú và không ngừa được sự sút giảm trí nhớ, trái lại làm tăng nguy cơ mất trí nhớ ở phụ nữ trên 65 tuổi. Chính vì vậy, đã có khuyến cáo như sau:

- Không chỉ định cho phụ nữ mãn kinh dùng thuốc bổ sung estrogen để bảo vệ tim mạch, ngừa nhồi máu cơ tim, đột quỵ và ngừa suy giảm trí nhớ.

- Liệu pháp hormon thay thế chứng tỏ hiệu quả điều trị cơn bốc hỏa và chứng teo âm hộ - âm đạo.

Lưu ý dùng thuốc ở liều thấp nhất có hiệu quả và trong thời gian ngắn. Đối với chứng teo âm hộ - âm đạo, nên lưu ý sử dụng thuốc cho tác dụng tại chỗ (tức dạng kem bôi vào vùng kín như biệt dược Estrogel) thay cho thuốc uống nếu được.

- Về việc phòng ngừa chứng loãng xương, chỉ sử dụng liệu pháp hormon thay thế cho phụ nữ có nguy cơ rõ rệt về rối loạn này, nếu cần nên chọn trị liệu bằng thuốc thuộc nhóm bisphosphonates (như alendronate, risedronate…) là thuốc không chứa estrogen.

- Khi dùng liệu pháp hormon thay thế, các bác sĩ chuyên khoa nên khám lâm sàng toàn diện với làm phiến đồ âm đạo, cổ tử cung, chụp tuyến vú, xét nghiệm đo lipid máu...

- Chống chỉ định dùng liệu pháp hormon thay thế ở phụ nữ ngờ rằng có thai, chảy máu bất thường âm đạo, có tiền sử bị nhồi máu cơ tim hay bị huyết khối, có bệnh về gan.

Như vậy, ta thấy việc dùng liệu pháp hormon thay thế, tức bổ sung estrogen là không đơn giản, đòi hỏi phải có kiến thức chuyên môn và sự cập nhật thông tin thường xuyên. Xin các chị em đừng vì nghe lời đồn đại là dùng thuốc estrogen để trẻ mãi không già, rồi tự ý mua thuốc về dùng một cách tùy tiện, dùng sai rất nguy hiểm. Thuốc có nguồn gốc hormon nói chung, trong đó có estrogen phải được bác sĩ chỉ định và hướng dẫn sử dụng.

PGS.TS.DS. Nguyễn Hữu Đức / Duyên dáng Việt Nam